«Ήταν μια ολόκληρη πολιτειούλα από κρατούμενους και φρουρούς που οι Λεβαντίνοι, όπως και οι ναυτικοί κάθε εθνικότητας, την έλεγαν Deposito, ενώ πιο γνωστή ήταν με το όνομα «Καταραμένη Αυλή». Έτσι την έλεγε όλος ο κόσμος κι όσοι είχαν πάρε δώσε μαζί της. Εκεί πήγαιναν και από εκεί περνούσαν όλοι όσοι πιάνονταν καθημερινά από την αστυνομία στην τεράστια και πολυάριθμη πόλη με κατηγορίες ή απλές υποψίες για παραπτώματα…»
Απόσπασμα από την νουβέλα του Ίβο Άντριτς, «Η καταραμένη αυλή»
Όταν πιάσεις στα χέρια σου, γραφή του Ίβο Άντριτς δεν γίνεται να την αφήσεις να σου ξεφύγει χωρίς να την… ρουφήξεις μέχρι τελευταίας σελίδας. Και αυτό δεν γίνεται στην τύχη. Όταν βρεθείς παρέα με τις σκέψεις του Άντριτς, γνωρίζεις εξ’ αρχής, πλέον, πως δεν πρόκειται για μια απλή νουβέλα, ή ένα «προκατασκευασμένο» μυθιστόρημα, αλλά για ένα βαθειά πολιτικό κείμενο. Όχι μια ξερή πολιτική πεζογραφία στην λογική της στρατευμένης γραφής (διαφωνώ κάθετα με όσους υποστηρίζουν πως ο Ίβο Άντριτς κινείται γύρω από αυτό που ονομάζεται στρατευμένη πεζογραφική κοινωνική καταγγελία), αλλά μια στοχευμένη πολιτική πρόζα που οδηγεί, συνήθως, την σκέψη σε μόνιμες αναζητήσεις. Ακόμα και αν αυτές οι αναζητήσεις οδηγούν σε δύσκολους δρόμους και ζόρικες επιλογές.
Οι σκέψεις του Άντρις γυρνούν συνήθως γύρω από την πολιτική, την ηθική και το άδικο. Λέξεις που φτιάχνουν εκ των πραγμάτων κοινωνικοπολιτικό φόντο σε κάθε του δημιουργία. Το μόνο μου μένει είναι να βρει έναν τίτλο, έναν ορισμένο χρόνο και τους ήρωες που θα γεμίσουν το πεζογραφικό του κάδρο με το συγκεκριμένο φόντο.
Ο τίτλος βρέθηκε: «Η καταραμένη αυλή». Και ο χρόνος βρέθηκε… και η σκέψη του Άντριτς θα ταξιδέψει αρκετά χρόνια πίσω. Κάπου στις τελευταίες μέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκεί όπου η φυλακή είναι το σύμβουλο μιας παραπαίουσας τυραννικής εξουσίας, που προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία βλέπει παντού εχθρούς. Μια τέτοια φυλακή είναι και η «καταραμένη αυλή», η μεγάλη φυλακή της Πόλης. Μια πολυάριθμη «πολιτεία», γεμάτη αντιθέσεις. Μια καγκελόφραχτη πολυάνθρωπη (και απάνθρωπη…) πολιτεία μέσα στην οποία «ζουν» φονιάδες και μικροαπατεώνες, αθώοι και ένοχοι, πολιτικοί κρατούμενοι και στυγεροί δολοφόνοι. Μια αρρωστημένη κατάσταση… αυτό είναι η καταραμένη αυλή. Μια εικόνα θεατρινίστικης αθλιότητας με πρωταγωνιστές και κομπάρσους τους κρατούμενους και τους ανθρωποφύλακες, τους απλούς φρουρούς και τους ανώτατους αξιωματούχους.
Ανάμεσά τους ένας Βόσνιος μοναχός, ο φρα Πέταρ (το εντυπωσιακό της ιστορίας είναι το λογοτεχνικό τρικ του Ίβο Άντριτς: η αφήγηση ξεκινά την επαύριο της κηδείας του φρα Πέταρ!), «διηγείται» (στην ουσία από τον… άλλο κόσμο) μια παράξενη ιστορία που έχει να κάνει με τη συνάντησή του, πίσω από τους τοίχους της καταραμένης αυλής (της φυλακής δηλαδή) με ένα περίεργο και αλαφροΐσκιωτο νέο, ονόματι Κιαμίλ, γιο μιας Ελληνίδας καλλονής και ενός πλούσιου Τούρκου γαιοκτήμονα, που κατηγορείται για συνωμοσία εναντίον του σουλτάνου, μόνο και μόνο επειδή έτυχε να λατρεύει την ιστορία (και άρα την ιστορική αλήθεια)!
Πιο συγκεκριμένα ο Κιαμίλ είχε την «ατυχία» να μελετά την, επίσης, άτυχη μοίρα του Τζιέμ, του νεότερου γιου του σουλτάνου Μεχμέτ Β΄ του Κατακτητή, που έχασε τον θρόνο από τον σφετεριστή αδελφό του Μπαγιαζίτ Β΄ και πέθανε άδοξα, αιχμάλωτος του Πάπα. Πως, όμως, ο αλαφροΐσκιωτος εραστής της ιστορικής αλήθειας έφτασε να γίνει «κάτοικός» στην… καταραμένη αυλή;
«Χτυπημένος» από έναν άδοξο έρωτα, ο Κιαμίλ, αποφασίζει, στην ουσία, να «απαρνηθεί» τα πλούτη του και την ταξική του καταγωγή, και να δοθεί (με ιδιαίτερο πάθος μάλιστα) ολοκληρωτικά στην μελέτη της Ιστορία. Ταυτίζεται τόσο πολύ με τον Τζιέμ, όπου κάποια στιγμή θα αρχίσει να πιστεύει πως δεν είναι ο Κιαμίλ, αλλά ο ίδιος ο Τζιέμ! Αυτή η «παράλογη» ταύτιση με τον… ιστορική μορφή του Τζιέμ θα είναι και η κύρια αιτία της φυλάκισής του.
Η φυλάκιση αυτή δεν προκαλεί, όμως, καμιά έκπληξη για την χώρα της «καταραμένης αυλής». Οι κρατικοί λειτουργοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως θα ήταν φυσικό άλλωστε για κάθε φοβισμένο ανθρωπάκι της εξουσίας που νομίζει πως κινδυνεύει ακόμα και από τις «ανάσες που ηχούν διαφορετικά», όχι μόνο δεν τον κατανοούν αλλά τον θεωρούν επικίνδυνο ταραχοποιό και συνωμότη. Και η κατάληξη για τον Κιαμίλ γνωστή…
Ένα τρίτο πρόσωπο που «στήνεται» από τον Άντριτς και στην ουσία λειτουργεί σαν κυματοθραύστης των (πολλών πράγματι) εντάσεων, σαν ισορροπιστής (δεν ξέρω αν είναι η κατάλληλη λέξη) της λογοτεχνικής υπερβολής, είναι ο πολυλογάς Χαΐμ. Ένας ντοστογιεφσκικός ήρωας που, έρχεται να εξισορροπήσει τις «διαφορετικές» αφηγήσεις και να γεφυρώσει τις διαφορές. Στην ουσία προσπαθεί να διατηρεί την όμορφη αύρα της νουβέλας χωρίς να την ξεράνει η πολιτική σκέψη. Είναι, μάλλον, η αγαπημένη μορφή του «ήρεμου» αναγνώστη!
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η ολιγοσέλιδη νουβέλα του Ίβο Άντριτς (μόλις 136 σελίδες), «Η καταραμένη αυλή» και η οποία στην χώρα μας κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Χρήστου Γκούβη, είναι ένα γεμάτο κείμενο πολιτικών και ιστορικών διδαγμάτων για την ανισόπεδη και παράλογη «λογική» της εξουσίας. Και είναι όλα τα παραπάνω με μια όμως διαφορά από αντίστοιχα κείμενα (γραπτά). Δεν απαρνιέται σε καμιά στιγμή τον πεζογραφικό του χαρακτήρα!
Σαφώς ο Άντριτς δεν λειτουργεί ως άυλος παρατηρητής. Ξέρει πως η «κακιά εξουσία» δεν είναι προϊόν «εξωγήινης συμπεριφοράς», αλλά μιας βαθειάς και αιώνιας ταξικής σύγκρουσης και που στην ουσία αυτή είναι που γράφει την ιστορία. Απλά η οπτική του είναι τέτοια που στοχεύει σε μια πιο ποιοτική ανάλυση των χαρακτηριστικών τέτοιων εξουσιών! Σ’ ένα σημείο μάλιστα κατά την αφήγηση της ιστορίας ένας από τους χαρακτήρες του βιβλίου θα πει: «Αν θέλεις να ξέρεις τι πράγμα είναι ένα κράτος και η διοίκησή του, κοίταξε μόνο να μάθεις πόσοι έντιμοι και αθώοι βρίσκονται στις φυλακές, κι από την άλλη πόσοι εγκληματίες και παράνομοι είναι ελεύθεροι. Έτσι θα το μάθεις με τον καλύτερο τρόπο». Το μόνο σίγουρο είναι πως η «Καταραμένη αυλή» είναι μια εξαιρετική κοινωνικοπολιτική νουβέλα που δεν αξίζει απλά να διαβαστεί, αλλά πρέπει να μελετηθεί σε βάθος…
