Η Χάνα Αρεντ, με αφορμή τη δίκη του Αϊχμαν και με αναφορά στον ναζισμό, είχε μιλήσει για την «κοινοτοπία του κακού». Για τον ναζισμό θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε και τον όρο «ευταξία του κακού». Το Ολοκαύτωμα και οι συναφείς θηριωδίες δεν ήταν παρά ο τρόπος με τον οποίο η ναζιστική εξουσιαστική κρεατομηχανή προσπάθησε να «τακτοποιήσει» τον κόσμο σύμφωνα με τις αναπαραστάσεις της ρατσιστικής ιδεολογίας της.
Ο πόλεμος στη νεωτερικότητα, ιδίως μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ακολουθεί κανόνες. Βέβαια, δεν είναι οι καταστροφικοί κανόνες της «ευταξίας» του ναζισμού. Αντιθέτως, ο ίδιος ο τελευταίος κρίθηκε και καταδικάστηκε σύμφωνα με τους κανόνες του πολέμου που είχαν ήδη τεθεί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και που ακόμη ισχύουν, επιβάλλοντας κάποιοι να χαρακτηρίζονται εγκληματίες πολέμου και κάποιες πράξεις εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Σημασία όμως έχει ότι η ίδια η έννοια των «εγκλημάτων πολέμου» σηματοδοτεί την προσπάθεια της «διεθνούς κοινότητας» (με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό) να επιβάλει μια «τακτοποίηση», μια «ευταξία», σε κάτι που η ίδια του η ύπαρξη είναι ο ορισμός της «αταξίας» - τουλάχιστον υπό την έννοια ότι ανατρέπει βίαια την «τάξη» της καθημερινότητας της κανονικής ζωής των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτόν.
Από τη σκοπιά της κλασικής πολιτικής φιλοσοφίας όμως, τούτο δεν είναι παράδοξο. Οπως οι νόμοι των κρατών που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα υπάρχουν για να περιορίζουν την αυθαιρεσία της κρατικής βίας στο εσωτερικό των εθνών-κρατών, οι κανόνες που θέτουν όρια στη βία του πολέμου πράττουν το αντίστοιχο για την κρατική βία σε διεθνές επίπεδο.
Τα πράγματα βέβαια αρχίζουν να περιπλέκονται αφ’ ης στιγμής «προσγειωθούμε στη σκληρή πραγματικότητα» της διεθνούς πολιτικής. Διότι το προφανές ερώτημα που προκύπτει είναι: Ποιος θεσμός είναι εκείνος που θα μεριμνήσει για την επιβολή των κανόνων του πολέμου, εφ’ όσον δεν υπάρχει ούτε κάποιος αδιαμφισβήτητος διεθνής νομοθέτης που να τους ορίζει αλλά ούτε και διεθνής εκτελεστική εξουσία για να τους εφαρμόζει;
Η κραυγαλέα ανεπάρκεια των διεθνών οργανισμών (από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου κάγχαζαν οι πάντες με την αναποτελεσματικότητα του ΟΗΕ), η συστηματική παράβαση των διεθνών συμφωνιών, η αενάως αμφισβητούμενη αμεροληψία των διεθνών δικαστηρίων δεν είναι παρά οι απολύτως αναμενόμενες συνέπειες ενός απλού γεγονότος: κράτος δικαίου σε διεθνές επίπεδο δεν μπορεί να υπάρχει εφ’ όσον δεν υπάρχει διεθνές κράτος.
Εχουν περάσει μόλις 29 χρόνια από το τέλος του ψυχρού πολέμου, και γι’ αυτό μάλλον δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμη πλήρως ότι ο (σχεδόν) απόλυτος διπολισμός που τον χαρακτήριζε ήταν μια παρένθεση στη νεωτερική ιστορία που κράτησε μόλις 44 χρόνια. Η ισορροπία του τρόμου που συνόδευε τον εν λόγω διπολισμό εξασφάλιζε ταυτόχρονα ότι τα δύο στρατόπεδα μαζί με τις ζώνες επιρροής τους λειτουργούσαν, εν μέρει τουλάχιστον, αρκετά αποτελεσματικά ως «διεθνή κράτη», στο εσωτερικό των οποίων όντως υπήρχαν και τηρούνταν κάποιοι κανόνες.
Η σημερινή κατάσταση στη Συρία, στην οποία εμπλέκονται τουλάχιστον πέντε διαφορετικές κρατικές δυνάμεις με αντικρουόμενους μεταξύ τους στρατηγικούς στόχους –αν μετρήσουμε ως μία δύναμη τη συμμαχία των δυτικών χωρών– φαίνεται πως είναι απλώς ένδειξη της «κανονικής κατάστασης» της διεθνούς πολιτικής, μετά την «παρένθεση» του ψυχρού πολέμου.
Το εξοργιστικό λοιπόν στην πρόσφατη στρατιωτική επέμβαση των δυτικών δυνάμεων δεν είναι τόσο η «υποκρισία» να δικαιολογούν την επίθεση επειδή χρησιμοποιήθηκαν χημικά όπλα από το καθεστώς Ασαντ. Η χρήση χημικών όπλων αποτελεί όντως παράβαση των κανόνων του πολέμου, που έχουν θεσπιστεί με στόχο τον περιορισμό των καταστροφικών του συνεπειών, ιδίως επί των αμάχων.
Αυτό όμως που κυρίως προξενεί –δικαιολογημένα– την αγανάκτηση είναι εν μέρει αναμενόμενο (δεδομένης της προαναφερθείσας «κανονικής κατάστασης»): Η κρατική δύναμη που εξακολουθεί να είναι η στρατιωτικά ισχυρότερη στον κόσμο –οι ΗΠΑ σε συνεργασία με τους «συνήθεις» δυτικούς τους συμμάχους– αναλαμβάνει εμπράκτως και «αυτοδικαίως», ούτως ειπείν, τον ρόλο της «διεθνούς εκτελεστικής εξουσίας» που θα επιβάλλει την ευταξία στον –όποιο– διεξαγόμενο πόλεμο, απανταχού του πλανήτη και εις τους αιώνας των αιώνων.
Πέρα από το καθαρά ιδεολογικό επίπεδο όμως, υπάρχει προφανώς και μια πιο άμεσα εξουσιαστική στρατηγική στόχευση στη σύγχρονη παρεμβατική εξωτερική πολιτική των ισχυρών δυτικών καπιταλιστικών χωρών. Η «επιτήρηση για την τήρηση των κανόνων του πολέμου» είναι ταυτόχρονα ένας τρόπος να διαιωνίζονται οι «ελεγχόμενοι πόλεμοι». «Ελεγχόμενοι» όχι μόνον ως προς τους κανόνες που τηρούνται αλλά και ως προς το ταξικό τους περιεχόμενο. Η «ευταξία» των πολέμων εν προκειμένω συνίσταται στην πολιτικά ακίνδυνη ταξικότητά τους.
* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
