Αν και έχουν περάσει 53 χρόνια, δηλαδή πάνω από μισός αιώνας, από την 21η Απριλίου 1967, εν τούτοις οι συγκρίσεις με τη δικτατορία δεν έχουν λείψει, προκαλώντας βέβαια την αγανάκτηση των νουνεχών. Πράγματι φαίνονται παράξενες οι αναλογίες με γεγονότα μισού αιώνα πριν, όπως παράξενη φαινόταν τότε και η αναλογία που επιχειρούσε η δικτατορία με την οικειοποίηση του όρου «Επανάστασις» από το 1909. Οι τρεις χρονολογίες 2020-1967-1909 απέχουν λίγο-πολύ ισομερώς μεταξύ τους.
Πάντως γινόταν λιγότερο λόγος στη δεκαετία του 1960 για το 1909 απ’ ό,τι στα χρόνια μας για τη δικτατορία. Βέβαια σε εκείνον τον μισό αιώνα είχαν συμβεί γεγονότα καταλυτικά και τραυματικά (1912-1922 και 1940-1949), αλλά και σε τούτον τον μισό αιώνα που μας χωρίζει από τη δικτατορία, αν και έχουν συμβεί γεγονότα σημαντικά, παραμένει ισχυρή η ηθική καταδίκη της δικτατορίας.
Εκείνο που θέλω να σχολιάσω εδώ είναι αυτή η αγανάκτηση που βλέπει κανείς στη δημόσια σφαίρα κάθε φορά που γίνεται οποιαδήποτε σύγκριση πολιτικών γεγονότων ή αποφάσεων με τη χούντα. Νομίζω ότι πρόκειται για μια εξωτικοποίηση της δικτατορίας, μια θεώρησή της ως κάτι «ανώμαλο» στην πορεία της ελληνικής ιστορίας και οποιαδήποτε σύγκριση ως «βέβηλη». Η δικτατορία όμως ήταν βαθιά ριζωμένη στις συνέχειες της ελληνικής ιστορίας.
Η ιδεολογία της ήταν εκείνη της εθνικοφροσύνης και της πειθαρχίας που καλλιεργούνταν στο σχολείο και στον δημόσιο λόγο. Τους μηχανισμούς της παρακολούθησης και του φακελώματος των πολιτών δεν τους επινόησε η δικτατορία, ούτε το νομικό οπλοστάσιο με το οποίο κατεδίωκε τους αντιπάλους της. Η δικτατορία επίσης επωφελήθηκε από την οικονομική ανάπτυξη της μεταπολεμικής εικοσαετίας, από μια διεθνή χρυσή εποχή, φτάνοντας στις αρχές του 1970 την ανεργία στα κατώτατα επίπεδα. Εως τώρα βλέπαμε τα στοιχεία ρήξης της δικτατορίας, καιρός να δούμε και τα στοιχεία συνέχειας.
Υπάρχουν ζητήματα που τώρα είναι χειρότερα από εκείνη την εποχή; Ναι υπάρχουν.
Η έκταση της ανεργίας και της ανασφάλιστης, απλήρωτης και αρρύθμιστης εργασίας είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα. Οχι γιατί τότε είχαν δικαιώματα οι εργάτες και μπορούσαν να διαμαρτυρηθούν, αλλά γιατί το οικονομικό μοντέλο της δικτατορίας ήταν διαφορετικό, συμπίεζε μεν την αμοιβή της εργασίας πολύ χαμηλά αλλά βασιζόταν σε μια ελεγχόμενη οικονομία. Οποιος προσλαμβάνονταν, έτρεχε στο ΙΚΑ για εγγραφή.
Δεν υπάρχουν οι χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι της πρώτης εποχής της δικτατορίας και οι εκατοντάδες κρατούμενοι στη συνέχεια, δεν γίνονται συστηματικά βασανιστήρια, αλλά οι σύγχρονες συνθήκες κράτησης είναι πολύ χειρότερες, εξαιτίας βέβαια και του υπερπληθυσμού των κρατουμένων. Κι όχι μόνο στις φυλακές, αλλά και στα στρατόπεδα των προσφύγων. Οι συνθήκες κράτησης των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας δεν μπορούν να συγκριθούν με τις ζοφερές συνθήκες που ζουν οι πρόσφυγες στη Μόρια της Λέσβου. Αν με ρωτούσε κάποιος υποθετικά τι θα προτιμούσα, τον Κορυδαλλό του 1970 ή τη Μόρια του 2020, θα απαντούσα χωρίς καθόλου δισταγμό. Και αυτό είναι κάτι για το οποίο ντρέπομαι. Γιατί μιλάμε για ανθρώπινες υπάρξεις, για ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας που πρέπει να ζουν με στοιχειώδη αξιοπρέπεια.
Τέλος, το ζήτημα της ασφυξίας της ενημέρωσης τότε και σήμερα. Δεν γίνεται με διοικητικά μέτρα, αλλά υπάρχει τεράστιο και ακόμη αδιερεύνητο ζήτημα διαφθοράς και ελέγχου των ΜΜΕ με την ανάδειξη των χειρότερων στοιχείων τους, τόσο πριν από τη δικτατορία, όσο και σήμερα. Ο Γεώργιος Γεωργαλάς, ο Σάββας Κωνσταντόπουλος και ο Βύρων Σταματόπουλος δεν στέκουν μόνοι σ’ αυτό το σκοτεινό πάνθεο των αρνητικών ηρώων της διαμόρφωσης της κοινής γνώμης στην Ελλάδα. Περιμένουν κι άλλους να καταλάβουν θέσεις γύρω τους.
Η δικτατορία υπήρξε μία από τις μελανές σελίδες της ελληνικής ιστορίας, αλλά δεν μπορούμε να τις σκίζουμε αυτές τις σελίδες για να εξωραΐσουμε την ιστορία μας, ούτε να εξοβελίζουμε τους δικτάτορες από τη σειρά των πορτρέτων των κυβερνητών της Ελλάδας. Γιατί αυτό, όπως και η αγανάκτηση για κάθε σύγκριση, λειτουργεί ως ηθικό άλλοθι της επανάληψης εκείνου που απωθούμε.
