to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

21:11 | 27.05.2013

Πολιτική

"Η δομή της δημόσιας σφαίρας μεταβλήθηκε άρδην με το μνημόνιο και τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα ιδιότυπο μετα-αποικιακό καθεστώς"

Αποσπάσματα της ομιλίας της Μ. Κομνηνού στην ημερίδα του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ για τα ΜΜΕ - Η δημόσια σφαίρα και οι μεταλλάξεις της στην εποχή του Μνημονίου: «Το κομματικό σύστημα και τα ΜΜΕ»


Μελετώντας τη δημόσια σφαίρα την περίοδο 1974-1989 έχω διατυπώσει την υπόθεση ότι την περίοδο της μεταπολίτευσης είχαμε την επικράτηση της αντιστασιακής δημόσια σφαίρας και την ηγεμονία του κομματικού συστήματος στα ΜΜΕ,  που κορυφώνεται την περίοδο 1981-89. Την περίοδο 1989-1995, μία ανατροπή με τους εκδότες/επιχειρηματίες να καθίστανται επικυρίαρχοι και να επιβάλουν την ελληνική εκδοχή της παγκοσμιοποίησης που απετέλεσε η «διαπλοκή». Οι συγχωνεύσεις επιχειρήσεων ΜΜΕ, τεχνικών εταιρειών, εταιρειών παραγωγής υλικού για τις τηλεπικοινωνίες και λογισμικού για τις επιχειρήσεις, ποδοσφαιρικών ομάδων λειτουργούν ανατρέποντας την παραδοσιακή σχέση μεταξύ των ΜΜΕ και της πολιτικής.

Η δομή της δημόσιας σφαίρας μεταβλήθηκε άρδην με την υπογραφή το 2009 του μνημονίου και τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα ιδιότυπο μετα-αποικιακό καθεστώς. Προτείνω την υπόθεση ότι η δημόσια σφαίρα διασπάστηκε σε μία μνημονιακή/καθεστωτική και σε αντιθετική/μνημονιακή. Στην πρώτη τοποθετείται η συρρικνούμενη και σπαρασσόμενη ηγεμονική δημόσια σφαίρα της αντιπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, η δημόσια τ/λ, ένα μέρος του Τύπου και το σύνολο των ιδιωτικών καναλιών.) Στις αντιθετικές: η Αριστερά που εκφράστηκε με το κίνημα των πλατιών, με τον φιλικό της Τύπο και την μπλογκόσφαιρα.

Η άκρα-δεξιά αποτελεί μετάλλαξη της δικτατορικής καθεστωτικής δημόσιας σφαίρας και ως και τούτου δεν θα την τοποθετήσω στο αντιμνημονιακό πεδίο  με τους παραδοσιακούς μηχανισμούς και την διαδικτυακή της κάλυψη. 

Σε ό,τι αφορά τους ορισμούς της κατάστασης δεν απορρέουν πλέον αποκλειστικά από τα πάλαι ποτέ ηγεμονικά ΜΜΕ που εξακολουθούν να προβάλουν τα συμφέροντα των επιχειρηματιών που τα ελέγχουν. Προωθούνται και αντιθετικοί ορισμοί που επικρίνουν τον μονόδρομο του μνημονίου κυρίως μέσα από παραδοσιακό Τύπο της Αριστεράς, το ραδιόφωνο, αλλά και του διαδικτύου και των νέων μέσων. Οι εκλογές της 6ης Μαΐου και  σε αυτές τις 10ης Ιουνίου η μνημονιακή δημόσια σφαίρα συγκρούστηκε με την αντιθετική μνημονιακή. Σημειώθηκε μάλιστα μια σημαντική ανατροπή που επιβεβαιώθηκε στις επόμενες ότι αναδείχτηκε ο ΣΥΡΙΖΑ κόμμα αξιωματικής αντιπολίτευσης χωρίς την υποστήριξη των παραδοσιακών μέσων, χωρίς τηλεοπτικό κανάλι και με μία εφημερίδα με σχετικά χαμηλή κυκλοφορία όπως η Αυγή. Αυτό σημαίνει ότι η αντιθετική δημόσια σφαίρα είχε πλέον τη δυνατότητα να συγκροτεί ορισμούς των καταστάσεων χωρίς να εξαρτάται από το πάλαι ποτέ ηγεμονικό εκδοτικό πλέγμα. 

Το νέο εκλογικό τοπίο οδήγησε στην ανάδυση ενός νέου τύπου πολωμένου πολυκομματισμού ( Όρο που χρησιμοποίησε ο Σαρτόρι για να περιγράψει το Ιταλικό πολιτικό σύστημα την περίοδο της παντοδυναμίας της CD και του ισχυρού PCI. Στην Ελληνική περίπτωση έχουμε δυο ισχυρούς πόλους την κεντροδεξιά ( ΝΔ και ΕΕ) και την Αριστερά ( ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ) περίπου ισοδύναμους. Αυγή) και την συρρίκνωση του Κέντρου- με την ΔΗΜΑΡ και το ΠΑΣΟΚ να διεκδικούν τον πάλαι ποτέ κραταιό χώρο.

Σε ότι αφορά την αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στο Τύπο και αυτή η σταθερά του της μεταπολίτευσης έχει κλονιστεί. Στο πεδίο της κεντροδεξιάς κυκλοφορούν μια σειρά από εφημερίδες  όπως η Καθημερινή και άλλες με χαμηλότερη κυκλοφορία όπως ο Ελεύθερος Τύπος, η Δημοκρατία και τέλος η εβδομαδιαία  Real News και το free press που εκδίδει ο Κύρτσος,  Free Sunday. Στο χώρο του Κέντρου υπάρχει σαφής μετατόπιση προς την κεντροδεξιά τόσο από τις εφημερίδες του συγκροτήματος, Νέα , Βήμα όσο και από το Έθνος. Αλλά και προς την Αριστερά από την νέα εφημερίδα, Εφημερίδα των Συντακτών. Τέλος στον χώρο της Αριστεράς η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη με την Αυγή και την εποχή να υποστηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ.

Η αλλαγή αυτή στην αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στον Τύπο οφείλεται αφενός στην αλλαγή  στην μορφή του κομματικού συστήματος (στην οποία έχουμε συνοπτικά  αναφερθεί) και αφετέρου στην ενδυνάμωση του άξονα μνημόνιο/αντιμνημόνιο. Η αντίθεση Δεξιά/Κέντρο υποχωρεί πλέον ως η κυρίαρχη αντίθεση της μεταπολίτευσης δεδομένης της αδυναμίας του παραδοσιακού κομματικού συστήματος να αποτρέψει την οικονομική και κοινωνική κρίση και υποκαθίσταται από την μνημονιακή/αντιμνημονιακή αντίθεση, με την γνωστή επιχειρηματολογία του μονόδρομου   από την μια και την κριτική του αδιέξοδου της νεοφιλελεύθερης συνταγής της λιτότητας από την άλλη. Σε αυτό το νέο επικοινωνιακό πεδίο ενισχύονται και οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις  καθώς το εμπορευματικό μοντέλο αποδυναμώνεται από την κατάρρευση του business plan των επιχειρήσεων των ΜΜΕ. (Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κλεισίματος του ALTER που συμπαρασύρει μαζί του και ορισμένες μεγάλες διαφημιστικές).

Οι αλλαγές στο διεθνές επικοινωνιακό πεδίο που Ο Ραμονέ χαρακτηρίζει ως πέρασμα από τα ΜΜΕ στη μαζικότητα των ΜΜΕ και αλλαγή παραδείγματος. Ας εξετάσουμε τι είδους αλλαγές επέφερε η δυναμική είσοδος του διαδικτύου στο διεθνές επίπεδο και τις καινούργιες προκλήσεις αλλά και τις παθογένειες που έφερε στην χώρα μας. Δηλαδή,  από την μια επέτρεψε την ανάδυση μιας αντιθετικής δημόσια σφαίρας αλλά από την άλλη συγκροτήθηκε στο διαδικτύου μια άλλη δημόσια σφαίρα με τις αδυναμίες και τα χαρακτηριστικά του εμπορευματικού μοντέλου.

Ο πλανήτης των ΜΜΕ δέχτηκε ένα τρομερό πλήγμα με την άφιξη του διαδικτύου. Δεκάδες ημερήσια έντυπα είναι στο χείλος του γκρεμού η έχουν ήδη πτωχεύσει. Όπως λέει ο Benoit Raphael, la social newsroom http://benoitraphael.com «το DNA της ενημέρωσης άλλαξε πρέπει να αλλάξει και αυτό των δημοσιογράφων». Το πλήγμα δεν αφήνει ανεπηρέαστο το ραδιόφωνο και την τηλεόραση  ιδιαίτερα τα κανάλια και τους σταθμούς συνεχούς ροής ειδήσεων.

Η εφημερίδα ως  μέσο ενημέρωσης της βιομηχανικής εποχής πιθανώς δεν θα εξαφανιστεί. Ωστόσο η είδηση δεν κυκλοφορεί πλέον με σαφή μορφή , διορθωμένη και τυποποιημένη. Στις μέρες μας η είδηση είναι άυλη, και εμφανίζεται με την μορφή ενός ευμετάβλητου ρευστού που κυκλοφορεί στον παγκόσμιο ιστό κομματιασμένο και ατελές  στην ουσία με την ταχύτητα του φωτός. Η ευρυζωνικότητα και το web 2.0 δίνει στους ιστογράφους τη δυνατότητα να συμπληρώσουν αυτές τις ειδήσεις προσθέτοντας  την «αλχημεία της πολλαπλότητας»...  όπως λέει ο Pisani  Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας από τη συντακτική ομάδα και το δημοσιογραφικό ιερατείο  στους κυβερνοναύτες και στους «νέους σκλάβους της ενημέρωσης» είχε μεικτά αποτελέσματα: άλλοτε εξόχως χειραφετησιακά και άλλοτε χειραγωγικά.

Στις μέρες μας συντελείται, μια επανάσταση που τείνει να γίνει παγκόσμια. Παρά το ψηφιακό  χάσμα Βορρά Νότου είδαμε ότι προηγήθηκε η εξέγερση του Δεκεμβρίου 2008, ακολούθησε  η Αραβική άνοιξη (2010) και το κίνημα των αγανακτισμένων indignados (2011) στην Ισπανία  , το κίνημα των πλατειών στην Ελλάδα  και ton Occupy Wall Street, Occupy  St. Paul’s κλπ.

Στο πεδίο της παγκόσμιας ενημέρωσης η κρίση των μεγάλων εφημερίδων έφερε την ανάδυση της δημοσιογραφίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με παραδείγματα, όπως το Huffington Post και to Politico.com και τη δημοσιογραφία βάσης δεδομένων. Αλλά, επίσης, είχαμε και την υπόθεση Wikileaks.

Το internet έχει αποδειχθεί, μέχρι στιγμής, δούρειος ίππος, καθώς έχει ψαλιδίσει τις κυκλοφορίες (και τα έσοδα) των εντύπων και έχει εθίσει το αναγνωστικό κοινό στο δωρεάν περιεχόμενο. Το πλέον ανησυχητικό, όμως, είναι ότι δεν έχει μπορέσει να αντισταθμίσει (αναλογικά) σε επίπεδο διαφημιστικών εσόδων ό,τι έχει χαθεί από τα έντυπα. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία του IAB Hellas (Interactive Advertising Bureau), στο εννεάμηνο του 2011 η online διαφημιστική δαπάνη εξακολουθεί να κινείται ανοδικά, όμως το απόλυτο νούμερο (57 εκατ. ευρω, για 24 online publishers που εκπροσωπούν εμπορικά περισσότερα από 150 ελληνικά websites) δείχνει ότι χρειάζεται ακόμα πολύς δρόμος για να μπορέσει η συγκεκριμένη αγορά να γίνει κύρια. 

Εξίσου ανησυχητική (για το παρόν των ΜΜΕ) και πρόσφατη έρευνα της Eurostat που δείχνει ότι οι μισοί Έλληνες δεν έχουν συνδεθεί ποτέ με το διαδίκτυο. Γενικά υπάρχει πρόβλημα στρατηγικής στα νέα μέσα: οι εταιρείες είτε ανακυκλώνουν την όποια πρώτη ύλη παράγουν είτε αναπαράγουν αντιγραφές από άλλα μέσα με πρωτογενή ύλη, κανιβαλίζοντας όμως τη διαφημιστική πίτα. Αμφιβολίες υπάρχουν και για τις εμπορικές προοπτικές εφαρμογών (λ.χ. i-pad), η δημιουργία των οποίων (σημειωτέον) επιχορηγείται από τα κοινοτικά προγράμματα (γι’ αυτό άλλωστε και καλπάζει). 

Σε ό,τι αφορά το είδος της δημοσιογραφίας που ανθίζει στα ιστολογία βλέπουμε ότι τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν οι aggregators και τα κοινωνικά μέσα π.χ. Google, face book,yahoo, YouTube, στη 10η το news.it, στη 14η το news bomb, στη 15η in.gr, στη 16η το Πρώτο θέμα, 19η η ζούγκλα.  Σε ότι αφορά τα παραδοσιακά μέσα το Βήμα βρίσκεται στην 40η θέση και ακολουθείται απο το Sky, τα Νέα στη 56η και στην 66η η Καθημερινή. Η Αυγή βρίσκεται στην 487η θέση   και το Left.gr  στην 224η.  Ως εκ τούτου μπορούμε να συμπεράνουμε  ότι όπως και στην Ιταλία υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα σε μία αντιθετική και κινηματική σφαίρα που εκφράζεται στο διαδίκτυο και προωθεί νέα κινήματα όπως κόμμα του Πέπε Γκρίλλο και μια παραδοσιακή με έντονο το στοιχείο της διαπλοκής όπως αυτή που στηρίζεται στα έντυπα και τ/λ κανάλια της Fininvest που επέτρεψαν την ολική επαναφορά του Μπερλουσκόνι. Το ίδιο και στην Ελλάδα μια αντιθετική και κινηματική σφαίρα έρχεται σε αντιπαράθεση  με τις παραδοσιακέ εφημερίδες, τα κανάλια και τις διαδικτυακές εκδόσεις που υποστηρίζουν τα παραδοσιακά κόμματα και το μονόδρομο του μνημονίου. 

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)