Η Δύση, ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και πληθώρα χωρών με «παράδοση ουδετερότητας», όπως οι σκανδιναβικές χώρες και η Ελβετία, αντέδρασαν από κοινού διαμορφώνοντας ένα πρωτόγνωρο συμπαγές μέτωπο κατά της Ρωσίας, με την υιοθέτηση του πιο αυστηρού πακέτου οικονομικών κυρώσεων. Τα μέτρα είναι τέσσερα.
Πρώτον, ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το SWIFT, το οποίο είναι το διεθνές σύστημα πληρωμών. Περιλαμβάνει το σύνολο των διατραπεζικών συναλλαγών και εξ ορισμού το σύνολο των εμπορικών πράξεων - εισαγωγών και εξαγωγών μιας οικονομίας. Αυτές γίνονται σε δολάρια (ευρώ, γιεν και λίρες). Ο αποκλεισμός της Ρωσίας, με εξαίρεση την ενέργεια, σημαίνει την πλήρη αποδυνάμωση του εξωτερικού εμπορίου της Ρωσίας.
Δεύτερον, ο εξοβελισμός της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας από διεθνείς συναλλαγές. Αυτό σημαίνει ότι τα συναλλαγματικά της αποθέματα, υπολογιζόμενα σε περίπου 650 δισεκατομμύρια δολάρια, είναι πρακτικά άχρηστα, καθώς δεν μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για να στηρίξει το νόμισμά της ή να προβεί σε άλλες διεθνείς παρεμβάσεις.
Τρίτον, η διερεύνηση ή το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων των «ολιγαρχών» (και πολιτικών προσώπων). Αυτό θέτει σε δοκιμασία τη ρωσική επιχειρηματική παρουσία στις δυτικές οικονομίες και, κατά περίπτωση, είτε θα προβούν σε πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων είτε σε αναγκαστική αποχώρηση από δυτικές επιχειρήσεις.
Τέταρτον, το πάγωμα του αγωγού North Stream 2 που οδήγησε στη χρεοκοπία της εταιρείας που εδρεύει στην Ελβετία. Και μέτρα κατά μεμονωμένων τραπεζών, κλείσιμο εναέριου χώρου και λιμανιών και πληθώρα άλλων επιμέρους μέτρων.
Οι έμμεσες συνέπειες
Εντούτοις, οι κυρώσεις είχαν και έμμεσες συνέπειες. Οι δυτικές πολυεθνικές εταιρείες ενέργειας αποχώρησαν οικειοθελώς από τη Ρωσία, καταγράφοντας μεγάλες ζημιές. Οι ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρείες αρνούνται να μεταφέρουν ενεργειακά προϊόντα από τη Ρωσία, μειώνοντας τις σημερινές εξαγωγές της στο μισό. Η κάλυψη αυτού του «αυθόρμητου κενού» από άλλες πηγές είναι δύσκολη. Ο OPEC+ έχει συμφωνία ποσοστώσεων και με τη Ρωσία και είναι απρόθυμος. Το LNG δουλεύει σε πλήρη δυναμικότητα διεθνώς. Και η κινητοποίηση των αποθεμάτων από τις δυτικές οικονομίες είναι ανεπαρκής. Αυτό οδηγεί στην έκρηξη τιμών στις ενεργειακές αγορές.
Οι συνέπειες του αποκλεισμού της Ρωσίας είναι ακόμα νωρίς να αποτυπωθούν. Η Ρωσία είναι μια σχετικά μικρή οικονομία. Μόλις το 3,2% της παγκόσμιας οικονομίας. Συνεπώς, η πρώτη καταγραφή δείχνει ότι η παγκόσμια οικονομία θα επηρεαστεί ελάχιστα από τον εμπορικό και χρηματοπιστωτικό αποκλεισμό της Ρωσίας. Μόνο που ο κόσμος έχει ήδη διχαστεί.
Σε έναν τριπολικό κόσμο, ΗΠΑ, Ε.Ε. και Κίνα αντιπροσωπεύουν τρεις ισοδύναμους οικονομικούς πόλους, με περίπου 16%-17% του παγκόσμιου ΑΕΠ ο κάθε ένας, σε όρους «πραγματικής αγοραστικής δύναμη». Χώρες με ισχυρές οικονομίες που συμμετέχουν στο εμπάργκο αντιπροσωπεύουν ένα ακόμα 15%. Η Ινδία, η Βραζιλία, η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και μερικές άλλες οικονομίες, που αντιπροσωπεύουν επίσης περίπου 15% του ΑΕΠ, δεν συμμετέχουν, ρητά ή σιωπηρά, στο εμπάργκο.
Η παγκόσμια οικονομία μεταμορφώθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι η ανάπτυξη του αναπτυσσόμενου κόσμου (Κίνα, Ινδία, Ν.Α. Ασία, αλλά και πληθώρα άλλων χωρών) είναι πολύ γρηγορότερη από αυτήν των ανεπτυγμένων οικονομιών. Η «περιφέρεια» αναπτύσσεται πολύ γρηγορότερα από το «κέντρο», για να θυμηθούμε την ορολογία της δεκαετίας του 1970.
Τα πολιτικά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομίας
Η διχασμένη αυτή παγκόσμια οικονομία έχει πολιτικά χαρακτηριστικά. Η Δύση, με τις δημοκρατικές δομές, αντιπροσωπεύει το μισό της παγκόσμιας οικονομίας. Απολυταρχικά καθεστώτα, αν και με ασαφή κριτήρια σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιπροσωπεύουν το υπόλοιπο μισό. Η Δύση μπορεί να ηγεμονεύει απόλυτα ακόμα σε όρους χρηματοπιστωτικής και νομισματικής κυριαρχίας, αλλά η δομή της πραγματικής οικονομίας είναι διαφορετική.
Η Ρωσία αποκλεισμένη από τη Δύση αποκλείεται από περίπου το 50% της παγκόσμιας οικονομίας. Θεωρητικά έχει το άλλο 50% να κινηθεί και να απαλύνει τις πιέσεις. Αλλά έχει δύο προβλήματα. Οι συναλλαγές γίνονται σε δολάρια. Και οι εξαγωγές της σε ενέργεια πάνε κατά κανόνα στη Δύση, και κυρίως στην Ευρώπη. Πρόκειται για αμοιβαία εξάρτηση. Η αμοιβαία απεξάρτηση θα πάρει χρόνο.
Ο αποκλεισμός θα έχει συνέπειες στη ρωσική οικονομία, πιεστικές και δραματικές, με όρους μιας επικείμενης τραπεζικής και νομισματικής κρίσης, έντονου πληθωρισμού και συρρίκνωσης της οικονομίας. Θα επιδιώξει να στραφεί ανατολικά, προς την Κίνα, με την οποία ήδη έχει υπογράψει μακροχρόνιες ενεργειακές συμβάσεις, και στις οικονομίες που δεν συμμετέχουν στο εμπάργκο. Η Δύση έχει ένα επιπρόσθετο όπλο. Να θέσει θέμα για τις επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με τη Ρωσία και ταυτόχρονα με τις δυτικές αγορές. Ο «οικονομικός πόλεμος» που μόλις ξεκίνησε κινείται σε αχαρτογράφητα νερά. Δεν πρόκειται για τον αποκλεισμό μεμονωμένων χωρών (Ιράν, Βενεζουέλα), με ελάχιστες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, δραματικές όμως για τις ίδιες. Πρόκειται για μια ευρύτερη αναδιάταξη της πολιτικής και οικονομικής ισχύος, που θέτει στο επίκεντρό της αυτό που διαμορφώθηκε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Είμαστε ακόμα στην αφετηρία ενός οικονομικού πολέμου, σε έναν κόσμο όμως που έχει αλλάξει πολύ και η πολιτική οικονομία του βρίσκεται σε μια νέα αρχή. Με απρόβλεπτες συνέπειες.
