Μετά από πολλές διαρροές το περασμένο διάστημα και μετά από μία Έκτακτη Σύνοδο των υπουργών Ενέργειας (09.09.2022) που δεν έφερε όμως αποτελέσματα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διά στόματος του αντιπροέδρου Φρανς Τίμερμανς και της επιτρόπου Κάντρι Σίμσον, προχώρησε την περασμένη Τετάρτη σε προτάσεις. Συγκεκριμένα: υποχρέωση μείωσης της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά τουλάχιστον 5%, κατά τη διάρκεια επιλεγμένων ωρών αιχμής με τις υψηλότερες τιμές, προσωρινό ανώτατο όριο εσόδων για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας για τις τεχνολογίες εκτός φυσικού αερίου, προσωρινή εισφορά αλληλεγγύης στα υπερκέρδη στον κλάδο των πετρελαιοειδών, του αερίου, άνθρακα και των διυλιστηρίων, ώστε να επιστρέφονται στους καταναλωτές, καθώς και, από τον Ιανουάριο του 2023 πιθανώς και μετά, παρέμβαση στους κανόνες λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Το χρονικό της κατάρρευσης

Ήταν η 29η Αυγούστου όταν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παραδέχτηκε, μέσω twitter1, ότι η κοινή ευρωπαϊκή δομή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας έχει στην ουσία καταρρεύσει. Δήλωσε συγκεκριμένα ότι η εκτόξευση των τιμών δείχνει τα όρια του τρόπου με τον οποίο είναι σχεδιασμένη η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας που δημιουργήθηκε σε διαφορετικές συνθήκες. Έκανε τέλος ξεκάθαρη αναφορά σε παρέμβαση και δομική μεταρρύθμιση της αγοράς.

Η 29η Αυγούστου ήταν και η μέρα όπου τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης για το 2023 στη γερμανική αγορά σημείωσαν ρεκόρ2 των ρεκόρ, αφού ξεπέρασαν τα 1.000 ευρώ ανά μεγαβατώρα (1.050 ευρώ ανά μεγαβατώρα), ακολουθώντας τη γαλλική αγορά που είχε ξεπεράσει το αντίστοιχο όριο των 1.000 ευρώ δύο ημέρες πριν. Αντίστοιχου ύψους αυξήσεις άρχισαν να σημειώνονται μία εβδομάδα πριν, όταν ο Πούτιν έκλεισε τη στρόφιγγα του αγωγού «Nordstream» που διοχετεύει φυσικό αέριο στην κεντρική Ευρώπη.

Τα προθεσμιακά συμβόλαια ηλεκτρικής ενέργειας «κράτησαν», συγκριτικά με την Ελλάδα, πιο χαμηλά την τελική τιμή, λιανική, που έφτανε στον καταναλωτή στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Όταν η τιμή τους άρχισε να εκτοξεύεται εμφανίστηκαν και οι φωνές που άρχισαν να μιλούν για αποτυχία του τρόπου λειτουργίας της αγοράς και για ανάγκη παρέμβασης.

Υπενθυμίζεται ότι στην ελληνική αγορά τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης που θα μπορούσαν να είχαν συγκρατήσει κατά ένα μέρος τις τιμές, τουλάχιστον την περίοδο πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν ενεργοποιήθηκαν ουσιαστικά ποτέ από την εκκίνηση λειτουργίας της κοινής ευρωπαϊκής δομής της αγοράς (Target Model), τον Νοέμβριο του 2020, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, στα χρηματιστήρια της Ευρώπης, στις πλέον εδραιωμένες αγορές, ένα μικρό μόνο ποσοστό (15%–20%) της ηλεκτρικής ενέργειας είναι εκτεθειμένο στις τιμές των spot αγορών, ενώ το υπόλοιπο 75%–80% αφορά προσυμφωνημένες πωλήσεις σε σταθερές τιμές εκτός των αγορών χρηματιστηρίου επόμενης ημέρας ή άλλου μικρότερου χρόνου, κοντύτερα στον χρόνο φυσικής παράδοσης (spot), και κατά κανόνα σε χαμηλότερες, πιο κοστοστρεφείς τιμές.

Τα εγχώρια προβλήματα

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να θυμόμαστε ότι η Ελλάδα, εκτός από τα κοινά ρυθμιστικής φύσης προβλήματα που υπάρχουν στην ευρωπαϊκή δομή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και στα οποία αναμένεται να παρέμβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχει να αντιμετωπίσει και την ατελή λειτουργία του εν λόγω μοντέλου.

Στα παραπάνω προστίθενται και ζητήματα ανεπαρκούς ελέγχου της εγχώριας αγοράς. Το ότι η αγορά λειτουργούσε ανεξέλεγκτα όταν ξεκίνησε η εφαρμογή της νέας δομής της αγοράς, Target Model, αποδεικνύεται και από τη νομοθετική πρόταση που κατέθεσε η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), με μεγάλη καθυστέρηση βέβαια, μόλις τον Μάιο του 2022, για την επιστροφή 67 εκατ. ευρώ σε μία από τις τέσσερις αγορές του Target Model. Οι συμμετέχοντες στην Αγορά Εξισορρόπησης εισέπραξαν αυτό το ποσό το διάστημα Νοεμβρίου 2020 – Φεβρουαρίου 2021, που όμως δεν αντικατόπτριζε τις εύλογες ανάγκες και την αποδοτική λειτουργία τους.

Ερωτηματα σχετικά με το εάν η πολιτεία ελέγχει επιπλέον την αγορά φυσικού αερίου και πετρελαιοειδών γεννούν τα 263 εκατ. ευρώ συγκεντρωτικά συνολικά εισοδήματα3 μετά από φόρους της, πάνω από 65% δημόσιας, ΔΕΠΑ Εμπορίας για το οικονομικό έτος 2021, όταν το αντίστοιχο κέρδος το προηγούμενο έτος 2019 ήταν μόλις 17,3 εκατ. ευρώ.

Η μέχρι πρότινος κατά πλειοψηφία δημόσια ΔΕΗ, αφού μετά την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου τον Σεπτέμβριο του 2021 πλειοψηφούν οι ιδιώτες στο μετοχικό της κεφάλαιο, αναδεικνύεται ακόμη «πρωταθλήτρια» υπερκερδών εν μέσω της πρωτοφανούς κρίσης ακρίβειας. Το 75% των υπερκερδών ή υπερεσόδων (730 εκατ. ευρώ), όπως επιλέγει να τα αποκαλεί η κυβέρνηση, σύμφωνα με το σχετικό πόρισμα της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας που παρουσίασε τον Μάιο στη Βουλή, αφορούν τη ΔΕΗ.

Χωρίς σχεδιασμό για τον χειμώνα

Από τα υπερκέρδη βέβαια, που μετά από έντονη πίεση αποδέχτηκε και δεσμεύτηκε ότι θα φορολογήσει και θα επιστρέψει κατά 90% στους καταναλωτές ο κ. Μητσοτάκης τον Μάρτιο, δεν έχει αποδοθεί μέχρι σήμερα ούτε ένα ευρώ. Έχει ασκηθεί επίσης έντονη κριτική, ειδικά από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ τόσο για τη μεθοδολογία που υιοθέτησε η κυβέρνηση για τον υπολογισμό των υπερκερδών των καθετοποιημένων παρόχων (παραγωγή και προμήθεια), όσο και για την παράλειψη του τριμήνου Ιουλίου–Αυγούστου 2021 όπου είχαν ήδη αυξηθεί οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, με στόχο να μειωθεί το τελικό ποσό.

Θα περίμενε κάποι@ ότι η ομιλία του πρωθυπουργού από το βήμα της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης θα προσέγγιζε και θα επιχειρούσε να δώσει απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ρυθμιστικού και ελεγκτικού χαρακτήρα ζητήματα της αγοράς ενέργειας, δεδομένου ότι και ο ίδιος έχει αναγνωρίσει ότι έχουμε μπροστά μας έναν δύσκολο χειμώνα.

Ο κ. Μητσοτάκης, όμως, περιορίστηκε στο ότι η Ελλάδα αποτελεί μία από τις χώρες που έχουν δώσει τα περισσότερα χρήματα για επιδοτήσεις, ξεχνώντας επιλεκτικά ότι έχει επιδοτήσει την ακρίβεια χωρίς να έχει μειώσει τελικά τις τιμές. Παρουσίασε, μάλιστα, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει να υιοθετεί προτάσεις της κυβέρνησης, ξεχνώντας αυτή τη φορά ότι ο ίδιος δεν συντάχθηκε με την Ισπανία και την Πορτογαλία που κέρδισαν την εξαίρεση τον Μάρτιο και ότι η δική του πρόταση ήταν η επιβολή πλαφόν στην τιμή φυσικού αερίου στο Ολλανδικό Ταμείο Μεταφοράς Τίτλων (TTF). Όσο για τα περί κάλυψης έως και του 94% των αυξήσεων στο ρεύμα, τα πρόσφατα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων αναφέρουν ότι στην Ελλάδα και σε τρεις ακόμη ευρωπαϊκές χώρες, ο μέσος ετήσιος λογαριασμός ρεύματος είναι πλέον μεγαλύτερος από τους μισθούς ενός μήνα για έναν εργαζόμενο που κερδίζει τον μέσο μισθό. Για έναν εργαζόμενο που κερδίζει τον κατώτατο μισθό, χρειάζονται περίπου δύο μισθοί για να πληρωθεί ο λογαριασμός ρεύματος.

Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού πραγματοποιούνται τέλος, όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν λέει ξεκάθαρα ότι «σήμερα η αγορά ενέργειας δεν λειτουργεί πλέον», ενώ ο γερμανός καγκελάριος, Όλαφ Σολτς, δηλώνει4 πως θα επιβάλλει και μάλιστα ταχύτατα πλαφόν στην τιμή ηλεκτρισμού. Υπενθυμίζεται ότι λίγους μήνες πριν ο πρόεδρος Μακρόν ήταν αυτός που έθεσε όριο 4% στην αύξηση των τιμολογίων της κρατικής EDF και έχει ήδη μιλήσει για ανάγκη ανάκτησης του ελέγχου της αγοράς ενέργειας από το κράτος.

Σημειώσεις:

1. https://twitter.com/vonderleyen/status/1564233493764243456?s=20&t=pYJwKSPWeBl0Teqi9O10oQ
2. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-29/europe-s-benchmark-power-price-breaks-1-000-euros-for-first-time?leadSource=uverify%20wall
3. https://www.depa.gr/wp-content/uploads/2022/07/oikonomikes-katastaseis-omiloy-mitrikis-31.12.2021.pdf

https://financialpost.com/pmn/business-pmn/germany-to-implement-power-price-cap-with-great-speed