Την τελευταία εβδομάδα ο τούρκος πρόεδρος προχώρησε σε εργαλειοποίηση του προσφυγικού, «σπρώχνοντας» τον προσφυγικό πληθυσμό προς τα σύνορα. Αυτή η κίνηση, σε συνδυασμό με την πολιτική αποτροπής της ελληνικής κυβέρνησης, πού μπορεί να οδηγήσει;
Αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή είναι μια ανεστραμμένη Ειδομένη. Είναι μια νέα εκδοχή ενός πολύ γνωστού επικοινωνιακού τεχνάσματος, του λεγόμενου «συνοριακού θεάματος». Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας των ευρωπαϊκών ελίτ και των φορέων ελέγχου της κινητικότητας με τις αντίστοιχες μη ευρωπαϊκές. Υπό αυτή την έννοια, δεν αρκεί μόνο να αποδομηθεί ο πανικός, αλλά να γίνει και κατανοητή η παραγωγικότητά του: πρέπει, δηλαδή,να αναδειχθεί η γεωγραφία των συμφερόντων που χρειάζονται αυτόν το συνοριακό πανικό. Το φαινόμενο δεν μπορεί να πάρει τις διαστάσεις του 2015. Το μάξιμουμ που μπορεί να φτάσει η μετακίνηση των προσφύγων προς την Ελλάδα τους επόμενους μήνες είναι περίπου τους 100.000 ανθρώπους. Όλοι περιμέναμε ότι κάτι θα γινόταν αυτό το διάστημα εκ μέρους της Τουρκίας, καθώς, πρώτον, γνωρίζουμε τους προβληματισμούς του τουρκικού υπουργείου Εσωτερικών για το ενδεχόμενο μιας συνοριακής κρίσης στο Ιντλίμπ, και την ενδεχόμενη μετανάστευση στην Τουρκία ενός εκατ. σύριων προσφύγων. Να θυμίσουμε εδώ ότι τα τελευταία 5 χρόνια η συνοριακή και μεταναστευτική πολιτική της Τουρκίας κάθε άλλο παρά απαράδεκτη είναι, φιλοξενώντας 4 εκατ. πρόσφυγες. Δεύτερον, αυτές τις μέρες λήγει το πλαίσιο της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης στην Τουρκία. Ήταν, λοιπόν, πλήρως αναμενόμενο ότι η τουρκική κυβέρνηση θα αξιοποιούσε όλα τα σχετικά «προτερήματα» που έχει στο προσφυγικό, ώστε να αυξήσει την τιμή για την περιφρούρηση των ευρωπαϊκών συνόρων. Άρα, το να υπαινίσσεται η ελληνική κυβέρνηση, και η ΕΕ, ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι πρωτόγνωρο, είναι το λιγότερο ερασιτεχνισμός. Παρόλ’ αυτά, το φαινόμενο είναι πραγματικά εξοργιστικό, γιατί αναδεικνύει την εργαλειοποιήσιμη εκδοχή των συνοριακών πολιτικών. Από την άλλη πλευρά, εξοργιστική είναι και η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης. Η προσωρινή αναστολή υποβολής αιτήσεων ασύλου δεν είναι απλά παρατυπία, είναι ουσιαστικά κατάργηση του ευρωπαϊκού συστήματος δακτυλοσκόπησης και ασύλου. Είναι μια κατάφωρη παραβίαση ουσιαστικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της Συνθήκης της Γενεύης. Ακόμα, όμως, και αν κάτι τέτοιο ήταν θεσμικά νόμιμο, και πάλι δεν θα ήταν σε επίπεδο διαδικασίας. Η λήψη μιας τέτοιας απόφασης προϋποθέτει την κατάθεση της πρότασης στο Ευρωκοινοβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Μόνο τότε μπορεί να συζητηθεί, με αυστηρά νομικά προσδιορισμένα τρόπους, η χρονική και γεωγραφική έκταση αναστολής των οποιοδήποτε όρων της Συνθήκης της Γενεύης. Η απαγόρευση της επαναπροώθησης και της μη ταυτοποίησης των παρατύπως εισερχομένων προσφύγων αποτελεί θεμελιώδες άρθρο της Ευρωπαϊκής Χάρτας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης αγγίζει τα όρια του «κρατικού εγκλήματος». Συν αυτό, η κυβερνητική πολιτική νομιμοποιεί παραστρατιωτικές λογικές συνοριακών ελέγχων, πέραν της συνταγματικής κανονικότητας.
Προσπάθεια νομιμοποίησης των μαζικών απελάσεων
Ειδικά στον Έβρο, πέραν της ακρότητας των ΜΑΤ και του στρατού, που σύμφωνα με το Forensic Architecture προκάλεσαν και το θάνατο ενός 22χρονου, βλέπουμε να δραστηριοποιούνται και ακροδεξιές πολιτοφυλακές. Τις τελευταίες μέρες βρέθηκες στην περιοχή, ποια είναι η εικόνα που αντίκρισες;
Πράγματι στον Έβρο συναντάμε αυτοργανωμένες πρωτοβουλίες ανδρών και γυναικών που ζουν στην παραμεθόριο, οι οποίες είναι ένοπλες και συμμετέχουν διασκεδαστικά, ουσιαστικά, στο συνοριακό θέαμα του Έβρου, παίρνοντας το νόμο στα χέρια. Είναι, λοιπόν, πολύ τρομαχτικό να φανταστώ τι συμβαίνει τις νύχτες στον Έβρο. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι, πέραν αυτών των παραστρατιωτικών και παραφασιστικών ομάδων, γενικά ο πληθυσμός στην Ορεστιάδα, στο Διδυμότειχο κτλ, συμμετέχει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο καθεστώς επιτήρησης που κυριαρχεί σε αυτό το συνοριακό χώρο. Μέρες πριν αρχίσει η κρίση με τις κινήσεις του Ερντογάν, παραβρέθηκα σε μια σειρά από «αυθόρμητες» καταγγελίες πολιτών στην αστυνομία για τη διέλευση προσφύγων. Μετά τον εντοπισμό τους, η διαδικασία υποτίθεται ότι προβλέπει την ταυτοποίησή τους. Συνήθως, όμως, φαίνεται ότι η ταυτοποίηση πρόκειται για πρόσχημα και τα άτομα αυτά συλλέγονται σε κάποιους χώρους στον Έβρο, όπου όταν φθάσουν περίπου τους 40-60, μασκοφόροι τους περνάνε στην άλλη πλευρά του ποταμού. Τέτοια περιστατικά, βέβαια, φοβάμαι ότι γίνονταν γενικά τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
Πράγματι, η παράνομη πρακτική των επαναπροωθήσεων στον Έβρο έχει καταγγελθεί και παλαιότερα και οι υπεύθυνοι απλά τις διέψευδαν. Τις τελευταίες μέρες, όμως, βλέπουμε να εφαρμόζονται απροκάλυπτα σαν επίσημη πολιτική…
Αυτό είναι το σκάνδαλο. Σήμερα στα πλαίσια αυτού του πρωτόγνωρου θεάματος, που σκηνοθετεί η ελληνική κυβέρνηση με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ουσιαστικά νομιμοποιεί τις ομαδικές απελάσεις. Αυτό είναι εξοργιστικό και πιστεύω ότι θα υπάρξουν επίσημες κυρώσεις εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Υπάρχει άλλη λύση
Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι, όμως, κατά την επίσκεψή τους στον Έβρο με τον έλληνα πρωθυπουργό δεν σχολίασαν καθόλου αυτή την πρακτική. Την Τετάρτη δε, το Συμβούλιο των υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης της ΕΕ, αποφάσισε τη στήριξη των ελληνικών μέτρων, καλώντας την Τουρκία να συνεχίσει την εφαρμογή της κοινής δήλωσης του 2016. Αυτή η πολιτική, όμως, πόσο ακόμα μπορεί να αντέξει;
Επαναλαμβάνω ότι πρόκειται για ένα συνοριακό θέαμα, είναι μια γλώσσα μεταξύ των ανθρώπων που κάνουν τις συνοριακές και μεταναστευτικές πολιτικές, στην ουσία είναι ένας ευρω-τουρκικός διάλογος. Η κ. Φον ντερ Λάιεν δεν έχει καμία σοβαρή σχέση με τις πολιτικές μετανάστευσης, ήταν για χρόνια υπουργός Άμυνας, και νομίζω δεν έχει καταλάβει το εύρος της δικαιικής εκτροπής που συντελείται αυτή τη στιγμή στα ελληνο/ευρω-τουρκικά σύνορα. Δεν εξηγείται αλλιώς. Η ευρωπαϊκή αποδοχή μιας κατάστασης «εκτάκτου ανάγκης» στον Έβρο έχει να κάνει με την «υστερία» της ελληνικής κυβέρνησης στο ζήτημα, αλλά και με το φόβο απέναντι στην ακροδεξιά και των επισφαλών ισορροπιών που υπάρχουν στο γερμανικό, ολλανδικό και γαλλικό κοινοβούλιο. Γενικά, η Ευρώπη προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, χάνοντας όμως έτσι σε επίπεδο δικαιοκρατικών κεκτημένων. Για το συνοριακό θέαμα υπάρχει λύση: η εφαρμογή των hot spots και στον Έβρο. Άμεση και απόλυτη ταυτοποίηση όλων των εισερχομένων και δημιουργία ευρωπαϊκών διαδρόμων για τη μετεγκατάστασή τους. Στη Γερμανία τριάντα πόλεις ζητάνε προσφυγικό πληθυσμό από την Ελλάδα και παράλληλα πραγματοποιούνται και μεγάλες κινητοποιήσεις υπέρ της υποδοχής προσφύγων. Η ελληνική κυβέρνηση, όμως, δεν έχει αξιοποιήσει και δεν έχει πιέσει για την εφαρμογή τέτοιων προτάσεων καθόλου. Υπάρχει και αυτή η άλλη Ευρώπη, δεν θεωρώ ότι στην ΕΕ έχουν το πάνω χέρι οι δεξιοί ή οι ακροδεξιοί. Όλοι, όμως, ζουν υπό το καθεστώς του συνδρόμου της αποφυγής του 2015 και ταυτόχρονα δεν έχουμε κατορθώσει τόσα χρόνια τη μεταρρύθμιση του Δουβλίνου, όπως και να περάσουμε εφαρμόσιμες εναλλακτικές με τη συμμαχία των «προθύμων», οι οποίοι μπορούν να κάνουν μεταναστευτική πολιτική χωρίς την Ουγγαρία, την Πολωνία κτλ. Αυτό, δυστυχώς, χάθηκε το τελευταίο καιρό.
Πολιτική ατολμία της Αριστεράς
Πώς κρίνεις τη στάση της ελληνικής και ευρωπαϊκής Αριστεράς στο ζήτημα; Καταγγέλλουν την πολιτική της αποτροπής, αλλά αρκεί αυτό για να αποτρέψουν την εφαρμογή της, όπως και την κοινωνική αποδοχή που αρχίζει να έχει αυτή;
Η ελληνική Αριστερά, όπως και η ευρωπαϊκή, αν θέλει να λέγεται Αριστερά, δεν μπορεί να ισχυρίζεται ότι είναι καλό και αναγκαίο το κλείσιμο των συνόρων. Μπορεί και πρέπει να στηρίζει τον έλεγχο των συνόρων, καθώς ο μη έλεγχος θέτει πρώτα απ’ όλα σε κίνδυνο τη ζωή των ίδιων των προσφύγων. Αυτό, όμως, σημαίνει ταυτοποίηση, όχι απώθηση. Η λογική του «αποδεχόμαστε το κλείσιμο των συνόρων, αλλά καταγγέλλουμε την αναστολή υποβολής αιτήσεων ασύλου» είναι πολιτικός βολονταρισμός και πολιτική ατολμία. Δεν πρέπει να αφήνει ασχολίαστες τις γελοιότητες περί «ασύμμετρων απειλών». Η ασυμμετρία έχει να κάνει με εμάς, εμείς είμαστε οι πάνοπλοι. Και η Αριστερά θα έπρεπε να θυμίζει ότι η παράτυπη μετανάστευση δεν είναι αδίκημα και να είχε ξεσηκωθεί στην προσπάθεια της κυβέρνησης να την ποινικοποιήσει, επιβάλλοντας 4 χρόνια φυλάκιση και 10.000 ευρώ πρόστιμο σε κάθε συλληφθέντα στα σύνορα. Με άλλα λόγια, η Αριστερά, αν θέλει να λέγεται Αριστερά, οφείλει να αντιστέκεται στην παρούσα κατάσταση των συνοριακών καθεστώτων εκτάκτου ανάγκης.
Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών και η απόπειρα νομιμοποίησης των παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου, πώς μπορούν να επηρεάσουν σε ένα μετέπειτα χρόνο τη συζήτηση που αναμένεται να ξεκινήσει με τη γερμανική προεδρία για το νέο ευρωπαϊκό Σύμφωνο Ασύλου και Μετανάστευσης;
Θα έχουμε μια πολύ δύσκολη έναρξη της γερμανικής προεδρίας, αφού αυτή ήταν, και είναι, συνδεδεμένη με μια μεγάλη υπόσχεση και ένα δημοκρατικό κεκτημένο: την κατασκευή ενός λειτουργικού, ευρωπαϊκού συνοριακού καθεστώτος και τη δημιουργία μιας εναλλακτικής συμμαχίας των «προθύμων», που θα συνδέεται με τις ευρωπαϊκές ποσοστώσεις, με μια προοδευτική ερμηνεία του Δουβλίνου, των οικογενειακών επανενώσεων κτλ. Ο Ζεεχόφερ έχει καταθέσει αυτή την πρόταση και σε ένα μεγάλο βαθμό καταγράφονται μια σειρά από προοδευτικές πολιτικές. Ενδέχεται, όμως, μετά την ορμπανοποίηση της ελληνικής πολιτικής στα σύνορα, αυτό το σχέδιο πια να μην είναι εφαρμόσιμο. Εύχομαι αυτή η ορμπανοποίηση της πολιτικής στα ελληνικά σύνορα να μην σηματοδοτήσει τελικά ένα οριστικό πισωγύρισμα.
