Συχνά, όταν στην κοινωνική και πολιτική ανάλυση μιλάμε για στρατηγική, σημαίνει ότι λαμβάνουμε υπ’ όψιν μια γενική χάραξη πολιτικής, έναν μακρόπνοο σχεδιασμό, που εκτυλίσσεται σε μεγάλο βάθος ιστορικού χρόνου και πραγματοποιείται όχι με απολύτως συνειδητά και άμεσα επιτελικά σχέδια, αλλά διά μέσου μισοσυνειδητών/μισοασυνείδητων πολιτικών επιλογών από ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις και τους φορείς που τις εκπροσωπούν.
Επιλογές που με τη σειρά τους γίνονται κατανοητές στην πληρότητά τους μόνον εκ των υστέρων - όταν δηλαδή είμαστε σε θέση να έχουμε μια σχετικά ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων και των πρακτικών που τις ακολουθούσαν και τις συνόδευαν.
Ο συνολικός στρατηγικός χαρακτήρας της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας μπορεί να κατανοηθεί μόνο σε ένα τέτοιο μακρόχρονο ιστορικό πλαίσιο.
Από τη διάλυση της Β' Διεθνούς κι έπειτα, που συνέβη με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η πορεία της σοσιαλδημοκρατίας στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης μπορούμε να πούμε πως -σταδιακά, ποικιλότροπα, με ασυνέχειες και πισωγυρίσματα, εννοείται- ακολούθησε μια στρατηγική ενσωμάτωσης των μεσαίων και κατώτερων τάξεων στο καπιταλιστικό σύστημα υπό την ηγεμονία της αστικής τάξης και του μεγάλου κεφαλαίου.
Ενσωμάτωση που έφτασε στην ολοκλήρωσή της γύρω στις οκτώ δεκαετίες αργότερα, με την ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας στη Βρετανία από το Εργατικό Κόμμα του Τόνι Μπλερ και τη συνακόλουθη βαθμιαία νεοφιλελευθεροποίηση των λοιπών ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων.
Νομίζω πως η παραπάνω διαπίστωση μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την ιδιαιτερότητα του ΠΑΣΟΚ στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας.
Σε μια στρατηγική προοπτική με την προαναφερθείσα ακριβώς έννοια, το ΠΑΣΟΚ κλήθηκε να επιτελέσει το εγχείρημα της ενσωμάτωσης των μεσαίων και κατώτερων τάξεων στον ελληνικό και κατόπιν στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό σε διάστημα μικρότερο από τρεις δεκαετίες - από τη Μεταπολίτευση έως την ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη.
Τούτο σήμαινε πως μέσα στο πολύ στενό αυτό χρονικό πλαίσιο έπρεπε να εκτυλιχθούν όλες οι περίπλοκες και ασύμμετρες ιστορικές διεργασίες που είχαν συντελεστεί από τη δυτικο-ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Που σημαίνει: εναλλαγή ριζοσπαστισμού και συστημικής προσαρμογής, άμεση απεύθυνση στα συμφέροντα των λαϊκών τάξεων, αλλά με τρόπο που δεν απειλεί την κοινωνική συνοχή ούτε αμφισβητεί τα θεμέλια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, επιλεκτική ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και εφαρμογή παρεμβατικών πολιτικών σε συνδυασμό με την αναπαραγωγή ήδη υπαρχουσών «παραδοσιακών» κομματικών πρακτικών, που στην Ελλάδα σήμαινε κυρίως πελατειακές σχέσεις, και τέλος, με το πλήρωμα του χρόνου, απόλυτη υπακοή στα νεοφιλελεύθερα κελεύσματα -πράττοντας το κατά δύναμιν, εννοείται-, με στόχο τη συμμετοχή στην πολυπόθητη ευρωπαϊκή (καπιταλιστική) ολοκλήρωση.
Και όλα αυτά στη σύντομη ιστορική περίοδο των πρώτων μεταδικτατορικών δεκαετιών, εκεί που στην περίπτωση της δυτικο-ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας είχαν μεσολαβήσει δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και οι αντίστοιχες μεταπολεμικές περίοδοι με όλες τις πελώριες κοινωνικο-πολιτικές μεταλλαγές και αναταράξεις που τις σημάδεψαν.
Εξ ου και ο αλλοπρόσαλλος και ατσούμπαλος χαρακτήρας της ΠΑΣΟΚικής εξέλιξης και μετεξέλιξης. Δικαίως αισθάνονται αδικημένα από την Ιστορία τα παλαιά στελέχη τού εν λόγω κόμματος.
Τους έλαχε ο κλήρος του δύσκολου έργου να συμπυκνώσουν σε ελάχιστες δεκαετίες τον ιστορικό χρόνο της στρατηγικής ενσωμάτωσης της απείθαρχης ελληνικής κοινωνίας στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό.
Εξ ου και η αδυναμία όμως του ΠΑΣΟΚ να αποκτήσει επαρκώς βαθιές ρίζες στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό -παρόμοιες με εκείνες των αντίστοιχων δυτικο-ευρωπαϊκών κομμάτων- ούτως ώστε να μπορεί να αποφύγει το απευκταίο: τη συρρίκνωση και τη ραγδαία τάση προς πλήρη αφανισμό, όταν πλέον είχε -ανεπιτυχώς, εν τέλει- εκπληρώσει τον σημαντικό, αλλά και τόσο βεβιασμένο ιστορικό του ρόλο.
«...ο λαός [...] κατά τη γνώμη μου και ύστερα από όσα συνέβησαν αυτά τα χρόνια οφείλει με την ψήφο του να ακυρώσει την ανορθογραφία του 2012», δήλωσε σε συνέντευξή του πριν από δέκα μέρες ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ («Εφ.Συν.», 14-15 Ιανουαρίου 2017). Δεν πρόκειται για γλωσσικό ολίσθημα (του τύπου «εντολοδόχος λαός») - ακριβώς την ίδια άποψη είχε διατυπώσει με άρθρο του το εν λόγω στέλεχος τον περασμένο Ιούλιο («Τα Νέα», 25 Ιουλίου 2016). Αντιθέτως, για γλωσσικό, ήτοι ορθογραφικό, ολίσθημα, εν προκειμένω, εγκαλείται ο ελληνικός λαός.
Οτι δηλαδή έγραψε τη λέξη «ΠΑΣΟΚ» στο ψηφοδέλτιο έτσι ώστε να διαβάζεται «ΣΥΡΙΖΑ». Κατά λάθος - επειδή μπέρδεψε το ένα κόμμα με το άλλο, όπως οι ανορθόγραφοι μπερδεύουν τα γράμματα. Εμπειρος, έντιμος και ικανός πολιτικός είναι ο Κώστας Σκανδαλίδης - χαμηλών τόνων επίσης, σε σύγκριση με άλλους. Η ΠΑΣΟΚική εκδοχή της θεωρίας της «αριστερής παρένθεσης» (περί αυτού πρόκειται) δεν είναι όμως λιγότερο αλαζονική από εκείνην που προβάλλει το κόμμα της Δεξιάς. Απλώς πιο πικραμένη ίσως.
* καθηγητή της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
