Ο Αντόνιο Ταγιάνι, ο νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποκάλεσε τη γείτονα χώρα «Μακεδονία» και τον Μέγα Αλέξανδρο πρόγονο των Σκοπιανών, προκαλώντας μία σειρά αντιδράσεων, οι οποίες τον ανάγκασαν σε αναδίπλωση.
«Γνωρίζω πολύ καλά την ιστορία. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Έλληνας με ιδέες που συνέβαλαν στη γέννηση της Ευρώπης», ανέφερε ο ιταλός αξιωματούχος.
Για παραπάνω από 20 χρόνια δηλαδή, το ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας, συνεχίζει και προκαλεί τα πάθη, ενώ όπως φάνηκε για ακόμα μία φορά, η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα, θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί «μηδαμινή».
Παρατηρώντας και αξιολογώντας διαχρονικά τον ρόλο που έχει παίξει η Ελλάδα στις σχέσεις με την ΠΓΔΜ, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σε περιόδους αρκετά καλών διμερών σχέσεων (1995-2004, 2004-2006), σημειώθηκε πρόοδος στην ενταξιακή διαδικασία των Σκοπίων στην Ε.Ε., ενώ αντίθετα οι περίοδοι διπλωματικής έντασης (1991–1994, 2006–2011) παρήγαγαν αρνητικά αποτελέσματα για τις προοπτικές της χώρας σε Ευρώπη και ΝΑΤΟ.
Πώς όμως έφτασε η Ελλάδα, για την ακρίβεια οι ελληνικές κυβερνήσεις, από εκεί που βρίσκονταν σε θέση ισχύος στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ώστε να αποτελέσουν δύναμη σταθερότητας στην περιοχή των Βαλκανίων (και με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής να μαστίζονται από εθνικισμούς, διασπάσεις και εμφυλίους) με την πεισματική άρνησή της σε οποιαδήποτε πρόταση τέθηκε στο τραπέζι, σε μέρος του βαλκανικού προβλήματος και η ίδια;
Το altsantiri.gr επιχειρεί ένα χρονικό των όσων οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, αλλά και τον ρόλο της Ελλάδας, η οποία είχε την ευκαιρία να λύσει μία και καλή το θέμα του σκοπιανού αλυτρωτισμού εν τη γενέσει του, αντ’ αυτού όμως επέμεινε σε μία μαξιμαλιστική και άκαμπτη εξωτερική πολιτική, η οποία ευθύνεται εν μέρει για τις εθνικιστικές τάσεις που έχουν αναπτυχθεί στη γειτονική χώρα τα τελευταία χρόνια.
«Όχι σε όλα»
Το ζήτημα του ονόματος προέκυψε στις 8 Σεπτεμβρίου 1991, όταν μέσω δημοψηφίσματος (96.44%) η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας αποσχίστηκε από την
ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της υπό το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Η ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, με υπουργό Εξωτερικών τον Αντώνη Σαμαρά, υιοθέτησε σχεδόν από την αρχή τη μαξιμαλιστική θέση να μην υπάρχει καν η λέξη Μακεδονία στην ονομασία της γειτονικής χώρας.
Την παραπάνω άποψη συμμερίστηκαν και η πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα να κατέβουν στους δρόμους σχεδόν 1 εκατ. άνθρωποι για να φωνάξουν με μια φωνή «Η Μακεδονία είναι ελληνική».
Μετά από αυτό οι τρεις προτάσεις που τέθηκαν στο τραπέζι από διεθνείς φορείς οδηγήθηκαν στο κενό, παρότι η σκοπιανή πλευρά τις έκανε δεκτές.
Η πρόταση του πορτογάλου υπουργού Εξωτερικών, Ζοάο Πινέιρο η οποία έκανε λόγο για «Νέα Μακεδονία» (1992), η πρόταση του βρετανού διπλωμάτη Ρόμπιν Ο’ Νιλ για «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (1992) και η τρίτη πρόταση που προήλθε από τους διαπραγματευτές του ΟΗΕ, Σάιρους Βανς και Λόρδο Όουεν για «Νέα Μακεδονία» (Nova Makedonija), κατέληξαν «στο κενό» αφού η Αθήνα αρνήθηκε την οποιαδήποτε πρόταση περιείχε τη λέξη Μακεδονία.
Η ομαλοποίηση ήρθε λίγο μετά, το 1995 με την Ενδιάμεση Συμφωνία της ΠΓΔΜ με την Ευρωπαϊκή Ένωση, χάρη στην οποία η Ελλάδα «κέρδισε» την αλλαγή του ήλιου της Βεργίνας στη σημαία της χώρας, ενώ οι διευκρινίσεις και ερμηνείες που αναφέρονταν στο σύνταγμα της ΠΓΔΜ, καθώς και στις διατάξεις κατά των «εχθρικών δραστηριοτήτων και της προπαγάνδας» (διατήρηση εδαφικής ακεραιότητας, ρήτρα επίλυσης διαφωνών στον Διεθνές Δικαστήριο), ικανοποίησαν πλήρως τις ελληνικές ανησυχίες για αλυτρωτικές διαθέσεις της γειτονικής χώρας.
Την ίδια στιγμή όμως, η Ελλάδα δεσμεύτηκε να μη θέσει θέμα βέτο σε πιθανότητα υποψηφιότητας της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς στους οποίους η Ελλάδα είναι μέλος (πχ ΝΑΤΟ), ενώ έγινε αμοιβαία δεκτό οι δύο χώρες να αναπτύξουν σχέσεις καλής γειτονίας. Σε αυτό το σημείο ξεκινούν οι σχέσεις της ΠΓΔΜ με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ την πενταετία 1995-2000 η Ελλάδα έγινε ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΠΓΔΜ, καθώς το ζήτημα της ονομασίας πέρασε σε δεύτερο επίπεδο.
Οι δύο χώρες μάλιστα έφτασαν κοντά σε συμφωνία για το όνομα «Βόρεια Μακεδονία» (Gornamakedonia), σε συνδυασμό με την παροχή σημαντικής βοήθειας από πλευράς Ελλάδας, καθώς και εγγυήσεων ασφαλείας. Η προσπάθεια γεφύρωσης κλονίστηκε, όταν το 2001 ξέσπασε η κρίση στην ΠΓΔΜ, στη διάρκεια της οποίας η ελληνική κυβέρνηση στήριξε τις προσπάθειες σταθεροποίησης, οι οποίες οδήγησαν την ΠΓΔΜ στη Συμφωνία Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση (2003), κάνοντάς την την πρώτη χώρα των Δυτικών Βαλκανίων που μπαίνει σε επίσημο καθεστώς ένταξης (22/3/2004).
Η αναγνώρισης της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας»
Μία μόλις μέρα μετά την επανεκλογή του Τζορτζ Μπους στην προεδρία των ΗΠΑ (3/11/2004), η αμερικανική κυβέρνηση δηλώνει ότι αναγνωρίζει τα Σκόπια ως «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», θέλοντας με αυτό τον τρόπο να επιβραβεύσει τη χώρα για τη στήριξη της στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Η αντίδραση της Ελλάδας -της τότε κυβέρνησης Καραμανλή- ήταν έντονη, με τον πρωθυπουργό να διαμηνύει πως δεν υπάρχει περίπτωση να υπάρξει η οποιαδήποτε πρόοδος σχετικά με την ένταξη της ΠΓΔΜ στην Ε.Ε. και να εμμένει στον αποκλεισμό της λέξης Μακεδονία στο όνομα.
Ο νέος γύρος διαπραγματεύσεων έφερε στο τραπέζι την πρόταση του Μάθιου Νίμιτς για «Republica Makedonija-Skopje», πρόταση που δεν έγινε δεκτή από την Ελλάδα, αλλά όχι και από τα Σκόπια, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα για τα επόμενα χρόνια (2006-2008) το όνομα «Republika Makedonija» να χρησιμοποιείται σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς, σε συνθήκες, σε ανακοινώσεις και ψηφίσματα και η Ελλάδα να είναι η μόνη χώρα που χρησιμοποιεί το «Republica Makedonija-Skopje». Έφτασε μάλιστα στο σημείο να αντικαταστήσει ουσιαστικά το δικαίωμα βέτο και να απειλεί με διεξαγωγή δημοψηφίσματος, γεγονός που σημαίνει και το σχεδόν σίγουρο μπλοκάρισμα της οποιασδήποτε ενταξιακής διαδικασίας.
Η αλλαγή πολιτικής: Σύνθετη ονομασία
Παράλληλα, στις 30 Σεπτεμβρίου το 2007 η τότε υπουργός Εξωτερικών, Ντόρα Μπακογιάννη προχωρά σε μία ρηξικέλευτη πρόταση, κόντρα στην επίσημη γραμμή του κόμματός της και της κυβέρνησης, προτείνοντας τη σύνθετη ονομασία και αφήνοντας να εννοηθεί ότι το όνομα «Μακεδονία» μπορεί να συμπεριληφθεί στην ονομασία. Τότε όλα τα πολιτικά κόμματα, πλην του ΛΑ.Ο.Σ. επικρότησαν την αλλαγή πολιτικής, η οποία συμβιβαζόταν μεν με τη σύνθετη ονομασία, έθετε ωστόσο ευρύτερα ζητήματα, όπως η παραβίαση άρθρων της Ενδιάμεσης Συμφωνίας όπως η μετονομασία αεροδρομίων σε «Μέγας Αλέξανδρος», οι κατηγορίες για παραβίαση των όρων καλής γειτονίας.
Αφέθηκε δηλαδή στην άκρη η ρητορική της ιστορίας, της κουλτούρας, των παραδόσεων και η ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής έγινε πάνω σε ρεαλιστικούς όρους, συμφέροντα, επιδιώξεις.
Ο στόχος τότε για τα Σκόπια ήταν διπλός: Να επιτύχει την ένταξη στο ΝΑΤΟ το 2008 και να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναφορικά με το πρώτο, όσο πλησίαζε η ημερομηνία της Συνόδου (4-5 Απριλίου 2008) ο Κώστας Καραμανλής δήλωνε ότι «όσο δεν υπάρχει λύση, δεν υπάρχει πρόταση».
Την περίοδο εκείνη μάλιστα η κοινή γνώμη στην Ελλάδα σκλήρυνε τη στάση της απέναντι στη γειτονική χώρα, εμμένοντας σε μία αρκετά παράλογη στάση εξωτερικής πολιτικής, αυτή του μηδενικού συμβιβασμού.
Και κάπως έτσι «χάθηκε» η καλή θέληση, αφού ο Καραμανλής επέμενε ότι πρέπει να υπάρξει λύση στην ονομασία για να υπάρξει και απομάκρυνση του βέτο εισόδου στο ΝΑΤΟ, ο σκοπιανός πρωθυπουργός, Γκρουέφσκι δήλωνε ότι είναι διατεθειμένος για λύση του ονόματος, αρκεί να δεχόταν η χώρα του πρόσκληση για το ΝΑΤΟ. Τότε, στις 25 Μαρτίου του 2008 ο Μάθιου Νίμιτς επανήλθε με νέα πρόταση, προτείνοντας το όνομα «Republic of Macedonia-Skopje» το οποίο όμως απέρριψε η Ελλάδα, παρότι μέχρι τότε χρησιμοποιούσε! Ως αποτέλεσμα τα Σκόπια ούτε έλαβαν πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ, ούτε ημερομηνία έναρξης διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε.
Έξαρση εθνικιστικών τάσεων
Εκείνο ήταν το κρίσιμο σημείο, στο οποίο ο εθνικισμός άρχισε να κάνει την εμφάνισή του. Στις 14 Ιουλίου 2008 ο Νίκολα Γκρουέφσκι έστειλε επιστολή στον έλληνα ομόλογό του, κάνοντας λόγο για ύπαρξη «μακεδονικής μειονότητας» στην Ελλάδα, λίγους μήνες μετά «πήγε» την Ελλάδα στο Διεθνές Δικαστήριο, κατηγορώντας την ότι μπλόκαρε την είσοδό της στο ΝΑΤΟ και τότε ήταν που ξεκίνησε η καλλιέργεια της θεωρίας ότι οι σκοπιανοί είναι οι απευθείας απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η σύνδεσή τους με τους αρχαίους μακεδόνες.
Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου όμως (2011), ήταν κόλαφος για την Ελλάδα, αφού η χώρα κατηγορήθηκε ότι παραβίασε το άρθρο 11 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας, για είσοδο της ΠΓΔΜ σε διεθνείς οργανισμούς. Έκτοτε η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών και στη διαδικασία επίλυσης του ζητήματος της ονομασίας, είναι μηδαμινή.
