Από ό,τι φαίνεται, είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο ερευνητής του μέλλοντος θα έχει πολύ υλικό όταν πάει να καταγράψει όλες τις καταγγελίες για παράνομες και βίαιες επαναπροωθήσεις που έχουν γίνει την τελευταία τριετία, αλλά κυρίως μετά τον Μάρτιο του 2020.
Η βασική «γραμμή» της κυβέρνησης, όταν αναγκάζεται να απαντήσει κάτι, είναι σαν να παίζει μαγνητοφωνημένο μήνυμα. «Υπερασπιζόμαστε τα σύνορα της χώρας και της Ευρώπης», «οι καταγγελίες είναι υποκινούμενες από τον Ερντογάν για να πληγεί το κύρος της χώρας», «όσοι ζητούν να ερευνήσουμε είναι είτε επειδή παρασύρονται (αν είναι η Ευρωπαία επίτροπος ή η LIBE) είτε επειδή θέλουν να κάνουν ζημιά στο κυβερνών κόμμα και τη χώρα» (αν είναι από την αντιπολίτευση).
Βέβαια, ο ρόλος της τουρκικής πλευράς είναι σαφώς προβληματικός. Η κυβέρνηση της γειτονικής χώρας αρέσκεται να εργαλειοποιεί τους πρόσφυγες κατά πώς συμφέρει την εξωτερική της πολιτική, αντιλαμβάνεται τους ανθρώπους ως μοχλούς πίεσης προς την Ευρώπη και την Ελλάδα και αυτό προφανώς και είναι καταδικαστέο απ’ όλους. Η κυβέρνηση της χώρας, όμως, έχει σοβαρές ευθύνες στο πώς αντιμετωπίζει αυτή την προκλητική συμπεριφορά. Η βασική ευθύνη είναι ότι δέχεται ή -κάποιες φορές για εσωτερική κατανάλωση- επιδιώκει να αναγνωρίζει ή να ανάγει το θέμα σε διμερές και όχι σε ευρωπαϊκό. Αυτό δίνει σοβαρό πάτημα στην τουρκική πλευρά να αντιλαμβάνεται ότι η εργαλειοποίηση «πιάνει» και να τη συνεχίζει.
Το πιο σοβαρό είναι το πώς αντιμετωπίζονται οι άνθρωποι που προσπαθούν να ζητήσουν άσυλο σε ευρωπαϊκό έδαφος. Εκεί έρχεται το δόγμα αποτροπής, που προφανώς έχει ξεφύγει από την ακραία επικίνδυνη -όχι μόνο για τις βάρκες των προσφύγων- πολιτική του κ. Στεφανή, αλλά έχει ως πυρήνα την άρνηση εισόδου στη χώρα ή -σύμφωνα με καταγγελίες και ρεπορτάζ με πολύ σοβαρά στοιχεία- τη διενέργεια πράξεων βίαιης επαναπροώθησης από την ελληνική ενδοχώρα σε τουρκικό έδαφος χωρίς καμία θεσμική διαδικασία.
Βέβαια, έχουν δημιουργηθεί και τα κατάλληλα «νομοθετικά εργαλεία» ώστε ακόμη και όσοι καταφέρνουν να καταγραφούν να βρίσκονται εντέλει σε μια γκρίζα ζώνη. Το βασικότερο είναι η Κοινή Υπουργική Απόφαση με την οποία η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως ασφαλής τρίτη χώρα για όσους είναι από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία, το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι αιτήσεις τους να μην εξετάζονται στην ουσία και να απορρίπτονται κατά τον έλεγχο του παραδεκτού της αίτησης. Αναρωτιέται κανείς πώς η σημερινή κατάσταση στην Τουρκία, με τις διώξεις και τις αυθαίρετες καταπατήσεις βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής για οποιονδήποτε. Το πιο θεσμικό κομμάτι είναι ότι η Τουρκία εν πολλοίς δεν εξασφαλίζει πρόσβαση σε, έστω προσωρινή, προστασία και δεν τηρεί την αρχή της μη επαναπροώθησης, οδηγώντας σε ευθείες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου.
Αλλά υπάρχει και το πρακτικό της υπόθεσης. Η Τουρκία δεν δέχεται επιστροφές τα τελευταία δύο χρόνια. Άρα όσοι απορρίπτονται παραμένουν σε ένα limbostate, χωρίς χαρτιά, χωρίς δικαιώματα και χωρίς διέξοδο να πάνε ούτε εμπρός ούτε πίσω. Θα μπορούσαν να γραφούν πολλά για τις πολιτικές της κυβέρνησης στο άσυλο και τη συνοριακή διαδικασία ή για τον θεσμικό της ρατσισμό στο θέμα της ιθαγένειας κ.λπ. Ίσως έχει περισσότερο νόημα όμως να πάμε ένα βήμα μετά τη διαπίστωση του προβλήματος. Χρειάζεται ένα μαζικό κοινωνικό κίνημα να επανενεργοποιηθεί για την υπεράσπιση του κράτους δικαίου και το σταμάτημα της βαρβαρότητας, που, αμέσως μετά τους πιο αδύναμους, μεταφέρεται σε όλους μας. Χρειάζεται ένα δίχτυ διαφορετικό, κοινωνικό αυτή τη φορά, να «μπει μπροστά» και να βάλει ένα φρένο στην αυθαιρεσία και την καταπάτηση.
*Ο Γιώργος Ψυχογιός είναι βουλευτής Κορινθίας, τομεάρχης Μεταναστευτικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
