Η είσοδος της χώρας στη μνημονιακή περίοδο, πέρα από το σκοπό της διάσωσης των τραπεζών,  αποτέλεσε για τους δανειστές και τους κύκλους που προώθησαν τη λογική των μνημονίων, την ευκαιρία για την εφαρμογή πολιτικών ακραίας νεοφιλελεύθερης έμπνευσης. Οι πολιτικές αυτές στόχευσαν μεταξύ άλλων στη μετατροπή  του πλαισίου των παρεχομένων δημόσιων υπηρεσιών σε χώρο κερδοσκοπίας, στον περιορισμό των εργασιακών δικαιωμάτων  και εν τέλει στη  συσσώρευση περισσότερου πλούτου στους έχοντες. Δεν  μπορεί βεβαίως κανείς να αγνοήσει ότι η διαπλοκή και το πελατειακό κράτος «έστρωσαν το χαλί» για την εφαρμογή αυτών των μνημονιακών πολιτικών καθώς λεηλάτησαν τον πλούτο αυτής της χώρας και κατασπατάλησαν τους πόρους της, προς ίδιον όφελος, δημιουργώντας έτσι ένα ασφυκτικό οικονομικό πλαίσιο. Οι ίδιοι λοιπόν, οι οποίοι ευθύνονταν γι΄αυτήν την κατάσταση όχι μόνο δεν συνέβαλλαν στην την υπέρβαση της αλλά την χρησιμοποίησαν  ως ευκαιρία για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους, απαιτώντας από τα χαμηλότερα στρώματα να πληρώσουν το κόστος της εξόδου, στην οποία η χώρα θα έφτανε , αν και όποτε θα ήταν αυτό εφικτό, με τους δικούς τους όρους.

Η έξοδος από τα μνημόνια τον Αύγουστο του 2018, αποτελεί ημερομηνία ορόσημο γιατί το επόμενο διάστημα η ελληνική κυβέρνηση απελευθερώνεταιι από το πλαίσια της ασφυκτικής εποπτείας και θα μπορεί πλέον να σχεδιάσει και να εφαρμόσει πολιτικές υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, των εργαζομένων και των ανέργων. Ωστόσο αυτή η κυβέρνηση αμφισβήτησε την ουσία και τους στόχους των μνημονιακών πολιτικών από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τις τύχες της χώρας αλλά ακόμα και κατά την εφαρμογή της συμβιβαστικής συμφωνίας του Αυγούστου του 2015, μέσα σε ένα πλαίσιο έντονης διαπραγμάτευσης με τους θεσμούς και κυρίως μέσω της σύγκρουσης με τη διαπλοκή και τα κατεστημένα συμφέροντα. Η κυβέρνηση αυτή, δεν αποδείχθηκε «καλύτερος μαθητής» από τις προηγούμενες αλλά προσπάθησε, και σε πολλές περιπτώσεις πέτυχε, να αλλάξει το μίγμα της πολιτικής και τα μέσα άσκησης της, διατηρώντας την αξιοπιστία της μέσω της επίτευξης συγκεκριμένων οικονομικών μεγεθών και αποτελεσμάτων.

Η υλοποίηση ενός εναλλακτικού σχεδίου για τη λιμενική βιομηχανία     

Ειδικότερα στο χώρο των λιμένων και της λιμενικής βιομηχανίας, η κυβέρνηση απέναντι στην πρόταση για ιδιωτικοποίηση των φορέων διαχείρισης των λιμανιών και μάλιστα σχεδόν χωρίς όρους και προϋποθέσεις, αντέταξε ένα σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης με ουσιαστικό και ισχυρό δημόσιο έλεγχο και τη δυνατότητα αξιοποίησης ιδιωτικών πόρων για επενδύσεις σε συγκεκριμένους τομείς.

   Ειδικότερα, απέναντι στα σχέδια για άμεση ολοκλήρωση των ιδιωτικοποιήσεων των ΟΛΠ και ΟΛΘ που ξεκίνησε η προηγούμενη κυβέρνηση  και μάλιστα χωρίς ουσιαστικούς όρους και προϋποθέσεις, πέτυχε:

• Τη διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων με τη διατήρηση των κανονισμών εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας και προσωπικού
• Την πραγματοποίηση επενδύσεων που θα δώσουν πραγματική αναπτυξιακή δυναμική όχι μόνο στα δύο λιμάνια αλλά και στην οικονομία σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο
• Την εξασφάλιση όχι μόνο της αδιάλειπτης λειτουργίας των λιμανιών αλλά και της ανάπτυξης τους μέσω της διασφάλισης ελάχιστων επίπεδων διακίνησης εμπορευμάτων
• Την συνέχιση της απρόσκοπτης λειτουργίας των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων που συνδέονται με τη λιμενική λειτουργία και χρησιμοποιούν τις λιμενικές υποδομές.
• Την εξαίρεση από τις συμβάσεις παραχώρησης πολλών χώρων της χερσαίας ζώνης που αποδόθηκαν στην αυτοδιοίκηση και σε φορείς του δημοσίου(πχ περιοχή των Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα, των εξαιρούμενων χώρων από την ΣΠ στους παραλιμένιους Δήμους του Πειραιά, πρώτος προβλήτας στο λιμάνι της  Θεσσαλονίκης, παραλιακό μέτωπο της Πάτρας)

Αναφορικά με  τα 10 λιμάνια που ανήκουν στο ΤΑΙΠΕΔ, ο προγραμματισμός των προηγούμενων κυβερνήσεων για την πώληση του πλειοψηφικού πακέτου του μετοχικού κεφαλαίου των Οργανισμών Λιμένα ανατράπηκε, καθώς θα παραμείνουν υπό κρατική ιδιοκτησία.

 Η συμφωνία που επετεύχθη με τους θεσμούς για την αξιοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων σε ορισμένα λιμάνια και σε συγκεκριμένες δραστηριότητες σε μια αναπτυξιακή προοπτική, είναι σύμφωνη με το Ευρωπαϊκό παράδειγμα λειτουργίας των λιμανιών το οποίο εξασφαλίζει  αυξημένο δημόσιο έλεγχο μέσω της  εποπτείας της Αρχής Λιμένα και τη δυνατότητα εξασφάλισης επενδύσεων.

Για τα υπόλοιπα λιμάνια (περίπου 90 φορείς διαχείρισης και 900 λιμενικές εγκαταστάσεις) , που ανήκουν κατά κύριο λόγο στην αυτοδιοίκηση, ο ακραίας έμπνευσης νεοφιλελεύθερος σχεδιασμός που είχε δει το φως της δημοσιότητας για αφαίρεση των δημόσιων εξουσιών από τα Λιμενικά Ταμεία, ανάθεση τους σε ενιαίο δημόσιο φορέα και διάθεση όλων των λιμενικών εγκαταστάσεων σε ιδιώτες δεν προχώρησε. Αντίθετα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση με σκοπό την αναδιοργάνωση του συστήματος λιμενικής διακυβέρνησης με βάση τους εξής άξονες:

α)τη δημιουργία βιώσιμων και ισχυρών φορέων διαχείρισης

β)  τη διασφάλιση της ευέλικτης λειτουργίας τους

γ)  την αποφασιστική συμμετοχή της αυτοδιοίκησης

δ) τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα τους.

Ήδη γίνεται επεξεργασία των αποτελεσμάτων και τον Σεπτέμβριο θα τεθούν εκ νέου σε διαβούλευση.

Αντιστροφή μιας μακράς πορείας απαξίωσης

Η συνειδητή πορεία απαξίωσης των δημόσιων υποδομών και της λειτουργίας τους  προκειμένου να περάσουν στα χέρια ιδιωτών αποτελεί μια πρακτική που έχει δοκιμαστεί σε πολλούς χώρους. Δεν θα πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι τα λειτουργικά προβλήματα δεν οφείλονται πάντα σε μια σκοπιμότητα απαξίωσης αλλά και σε ενδογενείς αδυναμίες του συστήματος διακυβέρνησης.  Στο χώρο των λιμένων, η αδυναμία αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η γεωγραφική θέση της χώρας, η χαμηλή προσέλκυση φορτίων, οι δυσκολίες στην υλοποίηση των αναγκαίων επενδύσεων, η χαμηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, η δυσκολία στην αξιοποίηση χρηματοδοτικών πόρων, οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση αναγκαίων έργων, η αδυναμία είσπραξης ακόμα και των λιμενικών τελών αποτελούν χαρακτηριστικά της λειτουργίας του λιμενικού συστήματος.

Για την αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων, πέραν των προωθούμενων αλλαγών στο σύστημα λιμενικής διακυβέρνησης απαιτήθηκαν παρεμβάσεις προκειμένου να αναστραφεί η πορεία απαξίωσης και τα λιμάνια να εξυπηρετήσουν ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήσαμε διάφορες παρεμβάσεις και ενέργειες όπως :

• Η δημιουργία βάσης δεδομένων για την καταγραφή του συνόλου των λιμένων και των λιμενικών εγκαταστάσεων καθώς και για την προτεραιοποίηση των έργων που απαιτούνται
• Η αύξηση της χρηματοδότησης προς τα λιμάνια μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων με τον τριπλασιασμό των πόρων που διατίθενται και της αξιοποίησης πόρων του ΕΣΠΑ για έργα ασφαλείας λιμενικών εγκαταστάσεων
• Υλοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε φάση υλοποίησης σημαντικά έργα λιμενικής υποδομής τα οποία λύνουν χρόνια προβλήματα και βελτιώνουν το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών
• Η νομιμοποίηση υφιστάμενων λιμενικών εγκαταστάσεων που το ίδιο το κράτος κατασκεύασε, μετά από την εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ώστε να μπορούν να γίνουν παρεμβάσεις με στόχο την ενίσχυση της ασφάλειας και την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών
• Η απλοποίηση των διαδικασιών για την εκτέλεση αναγκαίων τεχνικών έργων συντήρησης για την αποφυγή άμεσου κινδύνου
• Η μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για την εκτέλεση έργων μικρής κλίμακας
• Η ενίσχυση της δυνατότητας είσπραξης λιμενικών τελών με την πρόσληψη προσωπικού, την σύμβαση με τρίτους και την πρόβλεψη για τη χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων
• Η δυνατότητα τοποθέτησης ναυδέτων σε περιοχές εντός θαλάσσιας ζώνης λιμένα
• Η δυνατότητα ίδρυσης λιμενικών γραφείων προκειμένου να αποκτήσουν τα λεγόμενα ορφανά λιμάνια φορέα διαχείρισης.
• Η πρόσληψη προσωπικού για την κάλυψη των κενών οργανικών θέσεων στους Οργανισμούς Λιμένα και στα Λιμενικά Ταμεία
• Η απόδοση στην αυτοδιοίκηση χώρων που δεν χρησιμοποιούνται ή δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για λιμενική δραστηριότητα

Σημαντικό είναι επίσης το έργο των νέων διοικήσεων των Οργανισμών Λιμένα που κατάφεραν από το φθινόπωρου του 2015 οπότε και ανέλαβαν και μετά, να βελτιώσουν την λειτουργία των λιμανιών , να αυξήσουν σημαντικά τα οικονομικά και εμπορικά τους μεγέθη και να αποδείξουν ότι ακόμα και μέσα σε αυτό το δύσκολο μνημονιακό πλαίσιο μπορούν να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα υπέρ της οικονομίας και της κοινωνίας.

 

Δεν θα πρέπει κανείς να παραλείψει να αναφέρει την έντονη και συστηματική παρέμβαση της Ελλάδας μέσω του Υπουργείου Ναυτιλίας και της Γενικής Γραμματείας Λιμένων στα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και στις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται, ώστε να μπορέσει να διεκδικήσει ενεργό ρόλο για τους Ελληνικούς λιμένες και να διαμορφώσει το Ευρωπαϊκό πλαίσιο στη νέα εποχή.

Αντίστοιχα και σε άλλες υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα η Πλοηγική Υπηρεσία, η οποία παρά τα οικονομικά της πλεονάσματα είχε αφεθεί στην τύχη της προκειμένου να απαξιωθεί και τελικά να περάσει σε ιδιώτες η πορεία απαξίωσης αναστράφηκε. Έγινε για πρώτη φορά από το 2003 προμήθεια εξοπλισμού, έγιναν προσλήψεις για πρώτη φορά μετά το 2008, αυξήθηκαν οι οργανικές θέσεις οι οποίες περικόπηκαν το 2014 παρά το γεγονός ότι αυτό δεν αποτελούσε μνημονιακή υποχρέωση και η Υπηρεσία έχει τεθεί σε πορεία εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης .

Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί και σε άλλα παραδείγματα από άλλους τομείς αρμοδιότητας της Γενικής Γραμματείας Λιμένων όπως είναι ο θαλάσσιος τουρισμός, όπου η αστυνόμευση στο θέμα των παράνομων ναυλώσεων και η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου αύξησε κατά 80% σύμφωνα με τους πλοιοκτήτες τις ναυλώσεις ελληνικών σκαφών με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει σε θέσεις εργασίας και έσοδα για την ελληνική οικονομία. Στο συγκεκριμένο τομέα όχι μόνο δεν ικανοποιήθηκαν οι επιδιώξεις για πλήρη απελευθέρωση του κλάδου αλλά αντίθετα περιορίστηκε ο αθέμιτος ανταγωνισμός σε βάρος των επαγγελματιών του δραστηριοποιούνται με συνέπεια.  

Οι νέες προκλήσεις στη μεταμνημονιακή περίοδο

 

Η κυβέρνηση της αριστεράς λοιπόν αμφισβήτησε τη φιλοσοφία των μνημονιακών πολιτικών όλη αυτή την περίοδο και κατάφερε να ικανοποιήσει χρόνια αιτήματα των τοπικών κοινωνιών (όπως είναι η απόδοση χώρων στην αυτοδιοίκηση) ή και να λύσει προβλήματα μέσα σε ένα ιδιαίτερο δύσκολο πλαίσιο. Υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των εργαζομένων στα λιμάνια και προωθεί λύσεις προς όφελος τους.

Δεν θα πρέπει κανείς ωστόσο να παραγνωρίζει ότι αν και οι προσπάθειες της κυβέρνησης οδήγησαν τη χώρα σε ένα ασφαλώς πιο ευνοϊκό πλαίσιο λειτουργίας με μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας στις επιλογές της, οι σημερινές συνθήκες εμπεριέχουν δυσκολίες. Η Ελλάδα μπορεί να μην είναι πλέον μοναδικό φαινόμενο και  χώρα «παρίας», παραμένει ωστόσο μια Ευρωπαϊκή χώρα με τα προβλήματα πολλών Ευρωπαϊκών χωρών, ιδιαίτερα του Νότου, για τα οποία και θα πρέπει να επιδιωχθεί και να βρεθεί συνολική λύση.

Το επόμενο διάστημα επιδιώκεται η αναβάθμιση των ελληνικών λιμένων με την ουσιαστική λειτουργική ένταξη τους στο Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών για τα λιμάνια που ανήκουν σε αυτό και την αποτελεσματική εξυπηρέτηση των οικονομικών και κοινωνικών αναγκών για τα υπόλοιπα. Για το σκοπό αυτό απαιτείται:  

• Η προώθηση επενδύσεων που είτε έχουν προγραμματιστεί είτε είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν στους κύριους λιμένες της χώρας. Οι συμβάσεις παραχώρησης σε ΟΛΠ και ΟΛΘ προβλέπουν συγκεκριμένες διατάξεις, ενώ είναι έτοιμο προς ψήφιση το θεσμικό πλαίσιο για την προώθηση επενδυτικών σχεδίων στα υπόλοιπα 10 λιμάνια που ανήκουν στο ΤΑΙΠΕΔ.
• Η αύξηση των θέσεων εργασίας και η διασφάλιση και η περαιτέρω κατοχύρωση των εργασιακών δικαιωμάτων
• Η κατάθεση πρότασης προς διαβούλευση και στη συνέχεια η τελική διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για την αλλαγή του συστήματος λιμενικής διακυβέρνησης για τη δημιουργία ισχυρών και αποτελεσματικών φορέων διαχείρισης
• Η ενίσχυση της χρηματοδότησης των λιμένων και η αξιοποίηση των Ευρωπαικών χρηματοδοτικών εργαλείων για το σκοπό αυτό
• Η δημιουργία πολλαπλασιαστικών ωφελειών για την οικονομία με την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων (κυρίως στον τομέα των logistics και της συναρμολόγησης κα) που θα έρθουν ως αποτέλεσμα των επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν, πραγματοποιούνται και θα πραγματοποιηθούν στα λιμάνια και θα προσδώσουν προστιθέμενη αξία….
• Η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας και αρμονικής συνύπαρξης μεταξύ των λιμένων και των αστικών περιοχών που τους περιβάλλουν. Η ολοκλήρωση της παραχώρησης χώρων στην αυτοδιοίκηση μετά τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Αλεξανδρούπολη , την Καβάλα και στους δήμους του Θριάσιου, στο Λαύριο, στη Ραφήνα, στην Κέρκυρα, στην Ηγουμενίτσα, στο Βόλο και στο Ηράκλειο κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.

Τελευταίο στοιχείο που αφορά στους στρατηγικούς στόχους της χώρας στον τομέα των λιμανιών αφορά στην παρέμβαση μας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το τέλος των μνημονίων βρίσκει την Ελλάδα σε μια περίοδο που οι δυνάμεις και οι ιδέες της αριστεράς στην Ευρώπη και στον κόσμο, παρά το γεγονός ότι ανακάμπτουν σε μια σειρά από χώρες, δεν είναι κυρίαρχες. Η επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα , η σκληρή μάχη που έδωσε με δυνάμεις υπέρτερες υπέρ του κόσμου της εργασίας, μπορεί να είχε σημαντικά αποτελέσματα στο ευρωπαικό πολιτικό σκηνικό, έδειξε ωστόσο ότι ορισμένα ζητήματα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε συνεργασία με τις προοδευτικές και αριστερές δυνάμεις.

Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού φορτίων σε μικρό αριθμό μεταφορικών εταιρειών που λειτουργούν ταυτόχρονα ως διαχειριστές πλοίων και λιμένων, δίνει σε αυτές τις εταιρείες (mega carriers) τεράστια διαπραγματευτική δύναμη έναντι των κρατών που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τις λιμενικές τους υποδομές για τις ανάγκες της οικονομίας τους. Η ρύθμιση του πεδίου σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αναγκαία και γι΄αυτό απαιτούνται συμμαχίες.

Η ισόρροπη ανάπτυξη στην Ευρώπη μεταξύ Βορρά και Νότου αποτελεί επίσης μια αναγκαιότητα. Την εποχή της οικονομικής ευμάρειας και μέσα σε ένα ευνοικό πλαίσιο κρατικής παρέμβασης χτίστηκαν σημαντικές λιμενικές υποδομές στο Βορρά. Σήμερα που υπάρχει η αναγκαιότητα ανάπτυξης των λιμενικών υποδομών στο Νότο, θεσμικές ρυθμίσεις που προωθούνται από κράτη μέλη και αφορούν στις επενδύσεις εντός ΕΕ από τρίτες χώρες, σε θέματα κρατικών ενισχύσεων αλλά και άλλες ρυθμίσεις είναι δυνατό να στερήσουν από τις χώρες του Νότου ευκαιρίες ανάπτυξης.    Η δημιουργία ενός πλαισίου για ανάπτυξη με ισόρροπο τρόπο μεταξύ Βορρά και Νότου σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι αναγκαία.

Η περιβαλλοντική διάσταση της μεταφορικής δραστηριότητας έχει αναδειχθεί με έντονο τρόπο τα τελευταία χρόνια. Όμως η ρητορική σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για την ενίσχυση της χρήσης των φιλικών προς το περιβάλλον μεταφορικών μέσων δεν είναι αντίστοιχη της πρακτικής, καθώς τα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυση των θαλάσσιων μεταφορών είναι περιορισμένα παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί. Η ενίσχυση των επενδύσεων στις θαλάσσιες μεταφορές σε Ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να αποτελέσει στόχο προτεραιότητας.

Η ανάπτυξη των νησιωτικών και απομακρυσμένων περιοχών με την αυξημένη χρηματοδότηση των υποδομών τους , η υπεράσπισης της εργασίας και η κατοχύρωση της λιμενεργασίας απαιτούν επίσης Ευρωπαϊκές ρυθμίσεις.

Σε μια εποχή που ανταγωνιστικά αλλά και συνεργατικά σχέδια για την ανάπτυξη του παγκόσμιου μεταφορικού συστήματος σχεδιάζονται, και διαμορφώνεται ο παγκόσμιος μεταφορικός χάρτης με τρόπο δυναμικό, η Ελλάδα εισέρχεται στη μεταμνημονιακή περίοδο. Η προσπάθεια μας τη δύσκολη μνημονιακή περίοδο δείχνει ότι έχουμε την ικανότητα, τη γνώση για να τα καταφέρουμε και να απαντήσουμε στις προκλήσεις που ανοίγονται μπροστά μας.

*Ο Χρήστος Λαμπρίδης είναι Γενικός Γραμματέας Λιμένων, Λιμενικής Πολιτικής και Ναυτιλιακών Επενδύσεων