Σε μια καμπύλη του ποταμού Γκουαντιάνα που ορίζει τη μεθόριο μεταξύ του πορτογαλικού Αλγκάρβε και της ισπανικής Ανδαλουσίας, η κοινότητα των 3.000 κατοίκων έχει ουσιαστικά ερημώσει. Μέσα στο μοναδικό φαρμακείο του χωριού, η Ντανιέλα και ο Νούνο Σίλβα ψωνίζουν για τον έξι μηνών Σαντιάγο.
Μια αλοιφή για τα μάτια, ένα κρεμαστό παιχνίδι κούνιας με μουσική, ένα βρεφικό πάρκο: σύνολο 228 ευρώ, έξοδα που έχει αναλάβει ο δήμος. "Είναι πράγματα που στοιχίζουν ακριβά", εξηγεί η 29χρονη μητέρα που είναι άνεργη.
"Μένουμε στα πεθερικά μου και ζούμε με 800 ευρώ το μήνα. Η βοήθεια από τον δήμο είναι πολύ σημαντική για εμάς", προσθέτει ο 37χρονος Νούνο, εργαζόμενος σε οίκο ευγηρίας που είναι σε αναρρωτική άδεια.
Προσέλκυση των νέων
Ο σοσιαλιστής δήμαρχος Οσβάλντο Γκονσάλβες εκτιμά ότι πρέπει "να προσελκύσει τους νέους καθώς χωρίς τους νέους, δεν υπάρχουν παιδιά". Το Αλκουτίμ έχει χάσει το ένα τρίτο του πληθυσμού του σε 20 χρόνια και το ποσοστό γονιμότητας, 0,9 παιδί ανά γυναίκα, είναι ένα από τα μικρότερα στη χώρα.
Έξι οικογένειες επωφελούνται από το μέτρο που τέθηκε σε εφαρμογή τον περασμένο Αύγουστο στο πρότυπο αυτού που εφαρμόζεται ήδη σε τουλάχιστον 20 ακόμη αγροτικές κοινότητες. Ωστόσο στο Αλκουτίμ, η βοήθεια είναι μεγαλύτερη, σύμφωνα με τον δήμαρχο.
Ο αριθμός των γεννήσεων μπορεί συνεπώς να αυξηθεί σε οκτώ ή εννέα το 2015, έναντι έξι πέρυσι. Είναι μια αύξηση... παρότι ο αριθμός απέχει μακράν από τις 23 γεννήσεις το 1995.
Στα υψώματα του χωριού, ο Αντόνιο Βαλέριο, 34 ετών, επισκέφθηκε την 22χρονη σύντροφό του Τζέσικα που εργάζεται στο δημοτικό βρεφοκομείο. Παίρνει τον Μάρτιμ στην αγκαλιά του, το εννέα μηνών μωρό τους.
Το ζευγάρι ήταν το πρώτο που επωφελήθηκε από το πρόγραμμα. "Το γάλα σε σκόνη, τις πάνες, ακόμη και την κούνια: δεν πλήρωσα τίποτε από την τσέπη μου," δηλώνει ο νέος πατέρας, ο οποίος εργάζεται στον τοπικό ξενώνα νέων του Αλκουτίμ. Ωστόσο, τονίζει ότι το επίδομα των 5.000 ευρώ, για την κάλυψη των εξόδων ενός παιδιού για τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του, "δεν αρκεί για κάποιον που πραγματικά δεν έχει τίποτα".
Κρίση και λιτότητα
"Ορισμένες περιοχές της χώρας, κυρίως στην ενδοχώρα, έχουν γίνει πολύ αφιλόξενες για τους νέους που θέλουν να εργαστούν και να δημιουργήσουν οικογένεια", δηλώνει η Βανέσα Κούνια, ερευνήτρια στο πορτογαλικό Παρατηρητήριο οικογενειακού προγραμματισμού. "Ενα κλίμα που αποθαρρύνει τη γεννητικότητα επικράτησε στην πορτογαλική κοινωνία με την κρίση και τα μέτρα λιτότητας" που τέθηκαν σε εφαρμογή το 2011, προκειμένου η χώρα να λάβει πακέτο διεθνούς βοήθειας 78 δισεκατομμυρίων ευρώ. "Οι πιο επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης έχουν οδηγήσει τα ζευγάρια να αναβάλουν τα σχέδια τους για τη δημιουργία οικογένειας".
Σύμφωνα με τη Eurostat, η εξέλιξη αυτή είναι σχετικά πρόσφατη: πριν από δέκα χρόνια, η Πορτογαλία ήταν ακόμη στη μέση της λίστας γεννητικότητας σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με 1,41 παιδί ανά γυναίκα.
Στη Λισαβόνα, η κυβέρνηση προσπαθεί να καταπολεμήσει την υπογεννητικότητα και κατέθεσε τον Απρίλιο στο κοινοβούλιο νομοσχέδια για να βοηθήσει τους νέους γονείς, προτείνοντας μεγαλύτερες γονικές άδειες, φορολογικές ελαφρύνσεις ή υψηλότερα οικογενειακά επιδόματα.
"Το κράτος άκουσε τις φωνές των κοινοτήτων της ενδοχώρας", δηλώνει με ικανοποίηση ο δήμαρχος του Αλκουτίμ, κρίνοντας ότι η λήψη εθνικών μέτρων ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες που ελήφθησαν σε τοπικό επίπεδο.
Η Κούνια είναι πιο επιφυλακτική: "Οσο η αγορά εργασίας παραμένει κλειστή και επισφαλής", οι προτροπές για γεννητικότητα δεν θα φέρουν αποτέλεσμα". Η ανεργία στην Πορτογαλία πλήττει το 13,7% του ενεργού πληθυσμού και κυρίως τους νέους: ένας στους τρεις είναι άνεργος.
Αν τίποτε δεν αλλάξει, σύμφωνα με το πορτογαλικό Ινστιτούτο Στατιστικής, η χώρα μπορεί να χάσει έως το 2060 σχεδόν 20% του πληθυσμού και από τα 10,5 περάσει στα 8,6 εκατομμύρια κατοίκους.
