to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

16:39 | 02.03.2013

Πολιτική

Γιατί οι φονταμενταλιστές της ελεύθερης αγοράς πιστεύουν ότι το 2013 θα είναι η καλύτερη χρονιά

Του Σλαβόι Ζίζεκ | Αναδημοσίευση από 'Εκτός Γραμμής'


Το χριστουγεννιάτικο τεύχος του Spectator δημοσίευσε ένα άρθρο του αρχισυντάκτη με τίτλο «Γιατί το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά που πέρασε ποτέ». Επιχειρηματολογούσε ενάντια στην αντίληψη ότι «ζούμε σε ένα επικίνδυνο και μοχθηρό κόσμο όπου τα πράγματα είναι άσχημα και γίνονται χειρότερα». Ιδού η πρώτη παράγραφος: «Μπορεί να μην το αισθανόμαστε, αλλά το 2012 ήταν η καλύτερη χρονιά στην ιστορία του κόσμου. Αυτό ακούγεται σαν ένας υπερβολικός ισχυρισμός, όμως προκύπτει από τα γεγονότα. Ποτέ δεν έχει υπάρξει στο παρελθόν λιγότερη πείνα, λιγότερες ασθένειες ή περισσότερη ευημερία. Η Δύση παραμένει σε οικονομική μελαγχολία, αλλά οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες ορμούν προς τα μπρος, και οι άνθρωποι εξέρχονται από τη φτώχεια με το μεγαλύτερο ρυθμό που έχει ποτέ καταγραφεί. Ο αριθμός θανάτων που οφείλονται στον πόλεμο και στις φυσικές καταστροφές είναι επίσης φοβερά χαμηλός. Ζούμε σε μια χρυσή εποχή».

Η ίδια ιδέα έχει αναπτυχθεί συστηματικά σε ένα αριθμό από μπεστ σέλερ, από το Rational Optimist του Ματ Ρίντλεϊ, ως το The Better Angels of Our Nature του Στίβεν Πίνκερ. Υπάρχει επίσης μια πιο προσγειωμένη εκδοχή που μπορεί κανείς να ακούσει στα διάφορα μέσα, ειδικά σε αυτά που βρίσκονται εκτός Ευρώπης: κρίση, ποια κρίση; Δείτε τις αποκαλούμενες χώρες BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) ή τις Πολωνία, Νότια Κορέα, Σιγκαπούρη, Περού, ακόμα και αρκετά κράτη της υποσαχάριας Αφρικής – όλες προοδεύουν. Οι χαμένοι είναι η Δυτική Ευρώπη και, ως ένα βαθμό, οι Ηνωμένες Πολιτείες, άρα δεν έχουμε να κάνουμε με μια παγκόσμια κρίση, αλλά απλά με μια μετακίνηση της προόδου μακριά από τη Δύση. Δεν είναι άραγε ένα δυνάμει σύμβολο αυτής της μετακίνησης το γεγονός ότι, πρόσφατα, πολλοί άνθρωποι από την Πορτογαλία, μια χώρα σε βαθιά κρίση, επιστρέφουν στη Μοζαμβίκη και την Αγκόλα, πρώην αποικίες της Πορτογαλίας, αλλά αυτή τη φορά όχι ως αποικιοκράτες αλλά ως οικονομικοί μετανάστες;

Ακόμα και από τη σκοπιά των ανθρώπινων δικαιωμάτων: Δεν είναι καλύτερη η κατάσταση στην Κίνα και τη Ρωσία τώρα απ’ ό,τι ήταν πριν από 50 χρόνια; Η αφήγηση συνεχίζει λέγοντας ότι το να περιγράφεται η συνεχιζόμενη κρίση σαν παγκόσμιο φαινόμενο είναι μια τυπική ευρωκεντρική άποψη που προέρχεται από αριστεριστές, οι οποίοι συνήθως υπερηφανεύονται για τον αντι-ευρωκεντρισμό τους. Η «παγκόσμια κρίση» μας είναι μάλλον μια τοπική βουτιά μέσα στη μεγάλη εικόνα της συνολικής προόδου.

Όμως πρέπει να περιορίσουμε τη χαρά μας. Η ερώτηση που πρέπει να τεθεί είναι: Αν η Ευρώπη είναι σε σταδιακή παρακμή, τι αντικαθιστά την ηγεμονία της; Η απάντηση είναι: «Καπιταλισμός με ασιατικές αξίες» – που φυσικά δεν έχει καμία σχέση με τους ανθρώπους στην Ασία και έχει απόλυτη σχέση με την καθαρή και παρούσα τάση του σύγχρονου καπιταλισμού να περιορίσει ή ακόμα και να υποστείλει τη δημοκρατία.

Αυτή η τάση σε καμία περίπτωση δεν στέκεται ενάντια στην τόσο φημισμένη πρόοδο της ανθρωπότητας – είναι το εγγενές της χαρακτηριστικό. Όλοι οι ριζοσπάστες διανοητές, από τον Μαρξ ως τους έξυπνους συντηρητικούς, ήταν παθιασμένοι με το ερώτημα: Ποιο είναι το κόστος της προόδου; Ο Μαρξ είχε εντυπωσιαστεί από τον καπιταλισμό, από την ανήκουστη παραγωγικότητα που απελευθέρωνε˙ όμως επέμενε ότι αυτή η επιτυχία γεννά ανταγωνισμούς. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και σήμερα: Να κρατήσουμε στην οπτική μας τη σκοτεινή υπόγεια πλευρά του παγκόσμιου καπιταλισμού που υποθάλπει εξεγέρσεις.

Οι άνθρωποι εξεγείρονται όχι όταν τα πράγματα είναι πραγματικά άσχημα, αλλά όταν οι προσδοκίες τους αποτυγχάνουν. Η Γαλλική Επανάσταση συνέβη μόνο όταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς έχαναν το μερίδιό τους στην εξουσία˙ η αντικομμουνιστική εξέγερση στην Ουγγαρία το 1956 εξερράγη αφού ο Ίμρε Νάγκι είχε διατελέσει ήδη πρωθυπουργός για δύο χρόνια, έπειτα από (σχετικά) ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των διανοουμένων˙ οι άνθρωποι εξεγέρθηκαν στην Αίγυπτο το 2011 επειδή υπήρχε μια κάποια οικονομική πρόοδος υπό τον Μουμπάρακ, που οδήγησε στο να αναπτυχθεί μια τάξη μορφωμένων νέων που συμμετείχαν στον παγκόσμιο ψηφιακό πολιτισμό. Και γι’ αυτό οι Κινέζοι κομμουνιστές έχουν δίκιο να πανικοβάλλονται: Επειδή, κατά μέσο όρο, ο λαός ζει καλύτερα σήμερα απ’ ότι πριν 40 χρόνια – και οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί (ανάμεσα στους νεόπλουτους και τους υπόλοιπους) εκρήγνυνται και οι προσδοκίες είναι πολύ υψηλότερες.

Αυτό είναι το πρόβλημα με την ανάπτυξη και την πρόοδο: Είναι πάντα άνισες, γεννούν νέες ανισορροπίες και ανταγωνισμούς, ενεργοποιούν νέες προσδοκίες που δεν μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Στην Αίγυπτο, αμέσως πριν από την Αραβική Άνοιξη, η πλειοψηφία ζούσε λίγο καλύτερα από πριν, αλλά οι σταθερές με τις οποίες μετρούσαν την (αν)ικανοποίησή τους ήταν πολύ υψηλότερες.

Για να μην αγνοηθεί αυτή τη σύνδεση μεταξύ προόδου και αστάθειας, θα πρέπει κανείς να εστιάσει στο πώς αυτό που πρώτα εμφανίζεται σαν μια ανολοκλήρωτη υλοποίηση ενός κοινωνικού έργου σηματοδοτεί τα εγγενή του όρια. Υπάρχει μια ιστορία (μπορεί αποκρυφιστική) για τον αριστερό κεϋνσιανό οικονομολόγο Τζον Γκαλμπρέιθ: Πριν από ένα τα ταξίδι στη Σοβιετική Ένωση στα τέλη της δεκαετίας του 1950, έγραψε στον αντικομουνιστή φίλο του Σίντνεϊ Χουκ: «Μην ανησυχείς, δεν θα με αποπλανήσουν οι Σοβιετικοί ώστε να γυρίσω πίσω ισχυριζόμενος ότι έχουν σοσιαλισμό!». Ο Χουκ του απάντησε αμέσως: «Μα αυτό είναι που με ανησυχεί – ότι θα γυρίσεις πίσω ισχυριζόμενος ότι η Σοβιετική Ένωση δεν είναι σοσιαλιστική!». Αυτό που ο Χουκ φοβόταν ήταν η απλοϊκή υπεράσπιση της καθαρότητας της έννοιας: Αν τα πράγματα πάνε στραβά με την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, αυτό δεν απαξιώνει την ίδια την ιδέα, απλά σημαίνει ότι δεν την εφαρμόσαμε σωστά. Δεν βρίσκουμε την ίδια απλοϊκότητα στους σημερινούς φονταμενταλιστές της αγοράς;

Όταν, κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου ντιμπέιτ στη γαλλική τηλεόραση, ο Γάλλος φιλόσοφος και οικονομολόγος Γκι Σορμάν ισχυρίστηκε ότι η δημοκρατία και ο καπιταλισμός πάνε παρέα, δεν μπόρεσα να αντισταθώ να τον ρωτήσω την προφανή ερώτηση: «Και με την Κίνα τι γίνεται;». Μου πέταξε πίσω: «Στην Κίνα δεν υπάρχει καπιταλισμός!». Για τον φανατικό υπερ-καπιταλιστή Σορμάν, αν μια χώρα δεν είναι δημοκρατική, δεν είναι αληθινά καπιταλιστική, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που για ένα δημοκράτη κομμουνιστή, ο σταλινισμός απλώς δεν ήταν μια αυθεντική μορφή σοσιαλισμού.

Με αυτόν τον τρόπο οι σημερινοί απολογητές της αγοράς, σε μια ανήκουστη ιδεολογική απαγωγή, εξηγούν την κρίση του 2008: Δεν ήταν η αποτυχία της ελεύθερης αγοράς που την προκάλεσε, αλλά η υπερβολική κρατική ρύθμιση˙ το γεγονός ότι η οικονομία της αγοράς που έχουμε δεν είναι μια αληθινή οικονομία της αγοράς, αλλά μάλλον ήταν στην αγκαλιά του κράτους. Όταν αφήνουμε στην άκρη τις αποτυχίες του καπιταλισμού της αγοράς σαν απλά ατυχήματα, καταλήγουμε σε έναν απλοϊκό «προοδευτισμό» που βλέπει τη λύση σε μια πιο «αυθεντική» και καθαρή εφαρμογή μιας έννοιας, και άρα προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά ρίχνοντας λάδι.

Μετάφραση: Αλέξανδρος Γεωργίου   

Πηγή: Εκτός Γραμμής 

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)