Ενα από τα κεντρικά ζητήματα που απασχολεί τις συζητήσεις είναι γιατί είναι πολύ σημαντικές οι ευρωεκλογές του Μαΐου; Μια ερμηνεία που έχουμε ακούσει είναι ότι είναι σημαντικές, διότι το 70% των ρυθμίσεων που αφορούν τη ζωή μας, την καθημερινότητά μας, είναι οι αποφάσεις που παίρνουν τα συμβούλια και τα όργανα της Ευρώπης. Αυτό, όμως, γινόταν και πριν από τέσσερα χρόνια. Από την άλλη πλευρά του ποταμού, που μας χωρίζει άβυσσος, βλέπουν τις εκλογές ως δημοψηφισματικού χαρακτήρα. Και δεν νομίζω ότι θα πρέπει κανείς να αποδεχτεί αυτή τη λογική, διότι οδηγεί σε λογικές μηδενικού αθροίσματος, σε αυταρχικά συμπεράσματα και η δημοκρατία δεν μπορεί να περπατήσει με τέτοιου είδους λογικές. Από άλλους εκφράζεται και η έγνοια πως σε αυτές τις ευρωεκλογές πρέπει να σταματήσουμε τον ακροδεξιό κίνδυνο. Και ξέρουμε όλοι εμείς οι δημοκράτες, όλοι εμείς οι αριστεροί πολίτες ότι αυτό πράγματι είναι πολύ σημαντικό.
Γιατί φτάσαμε ως εδώ;
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτόν τον κίνδυνο, που πράγματι κάνει τις εκλογές αυτές εξαιρετικά σημαντικές είναι, καθώς η ακροδεξιά υπονομεύει τη δημοκρατία και απειλεί τη συνοχή της Ευρώπης, πρέπει να δούμε και πώς φτάσαμε ως εδώ. Πάρα πολλοί λένε ότι φτάσαμε ως εδώ, επειδή υπάρχουν οι πολιτικές, εδώ και δεκαετίες, της λιτότητας. Αυτό δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς, ιδιαίτερα στη χώρα μας που βίωσε την πιο ακραία μορφή τους. Οι πολιτικές λιτότητας έχουν διευρύνει και εμβαθύνει τις ανισότητες. Αυτό όμως είναι μια ερμηνεία εξαιρετικά απλουστευτική, μια ερμηνεία οικονομίστικη. Είναι ένας αναγωγισμός. Και αν ίσχυε, τότε θα είχαμε όμοια φαινόμενα και πριν από είκοσι χρόνια, που πάλι η λιτότητα εφαρμόστηκε στην Ευρώπη.
Υπάρχει μια άλλη διάσταση, που πάρα πολλές φορές την ξεχνάμε. Και αυτή είναι η βαθιά, δομική αποξένωση των πολιτών της ηπείρου μας, από τις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων και υλοποίησης αυτών. Οι αρχές που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και, δυστυχώς, και τα κράτη-μέλη στην πλειονότητά τους, είναι αρχές μεταδημοκρατίας. Είναι οι λογικές που θέλουν τις δημοκρατίες να λειτουργούν ως επιχειρήσεις, τους πολίτες στην γωνία και να ενσωματώνονται με πολύ επιλεκτικές λογικές ενσωμάτωσης, με διαδικασίες οριακές, ελέγχου των συνδικάτων, υπονόμευσης των συλλογικοτήτων κ.ο.κ.
Πιστεύω ακράδαντα και στη χώρα μας και στην Ευρώπη ότι ήταν η πολιτική κρίση που έχει οδηγήσει στην οικονομική, και όχι το αντίστροφο, όπως πολλές φορές θεωρείται. Και τούτο, διότι εάν δεν είχαμε βαθιά πολιτική κρίση νομιμοποίησης, οι λύσεις που θα προκρίνονταν θα ήταν πολύ διαφορετικές. Αν φέρουμε το ευρωπαϊκό πρόβλημα στη γειτονιά μας, στη χώρα μας, αυτό σήμαινε το εξής: αντί να προστρέξουμε στους διεθνείς οργανισμούς που μας επέβαλαν ό,τι μας επέβαλαν, θα μπορούσε να υπήρχαν εκείνοι οι δίαυλοι επαφής της πολιτικής εξουσίας με την κοινωνία και να κάνουν ένα άλλο κοινωνικό συμβόλαιο. Αλλά αυτό δεν υπήρχε ως περίπτωση, δεν ήταν στην ατζέντα. Και το μόνο που μπορούσε πια η πολιτική εξουσία, αποκομμένη και απομακρυσμένη από την κοινωνία, ήταν να προσφύγει στους οργανισμούς και βέβαια με τον αντίστοιχο αυταρχικό τρόπο να προσπαθήσει να επιβάλλει στην κοινωνία λογικές που ήταν πολύ μακριά από αυτή.
Να δοθούν ερμηνείες με όλους τους παράγοντες
Πολύ πριν την κρίση το πολιτικό σύστημα είχε γυρίσει την πλάτη του στην κοινωνία και η κοινωνία αντέδρασε και αντιδρά. Έτσι, λοιπόν, αυτό που απαιτείται, είναι να αναγνωριστεί ο συνδυασμός πολιτικής κρίσης, πολιτικής έλλειψης νομιμοποίησης και πολιτικών λιτότητας και να ανοίξει η συζήτηση για τις αξίες, που πρέπει να διέπουν το μέλλον. Θα πρέπει να ανοίξει η συζήτηση για εκείνες τις αξίες που υπονομεύουν με τη σειρά τους ή αμφισβητούν ή δίνουν πιο ουσιαστικές απαντήσεις από τον λαϊκισμό της ακροδεξιάς, η οποία εμφανίζεται με πολυποίκιλα χρώματα.
Οι ηγέτιδες δυνάμεις, ωστόσο, της Ευρώπης απέδειξαν τα τελευταία χρόνια ότι δεν προτιμούν δημοκρατικές λύσεις. Και είναι δική τους ευθύνη. Δεν προτίμησαν τη δημοκρατική απάντηση, που έδωσε ο ελληνικός λαός όταν ανέτρεψε το παλιό κομματικό σύστημα και έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Την ίδια στιγμή που ανέχονταν, αν δεν αγγάλιαζαν τις φασιστικές εξελίξεις στην Ουκρανία. Αδιαφόρησε ο κ. Σόιμπλε, λέγοντας δεν με ενδιαφέρει τι αποφασίζει ο ελληνικός λαός. Είναι αυτό το πεδίο πάνω στο οποίο βρίσκουν έφορο έδαφος τα άνθη του κακού.
Πώς αντιμετωπίζει κανείς αυτό το ζήτημα;
Η απάντηση είναι προφανής. Συμμαχίες. Όλα τα δημοκρατικά ρεύματα πρέπει να συνασπιστούμε και να δούμε πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτό τον κίνδυνο. Κατά την άποψή μου, όμως, αυτό δεν αρκεί. Γιατί αν αυτές οι δυνάμεις που συνασπίζονται ήταν ή είναι στρατευμένες, έστω και από συνήθεια, στις λογικές αυτού που προανέφερα ως μεταδημοκρατία, στη λογική του παλιού συστήματος, του «δεν πειράζει, η δουλειά μας να γίνεται», «δεν χρειάζεται πολλή συμμετοχή, δεν χρειάζεται πολλή λογοδοσία». Αν στηρίζεται αυτή η συμμαχία σε αυτές τις δυνάμεις, είτε είναι πρόσωπα είτε συλλογικότητες, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα. Γιατί μια προσπάθεια αντιμετώπισης του ζητήματος, που αποτελεί επέκταση της μεταδημοκρατικής λογικής, δημιουργεί ακόμα περισσότερα περιθώρια και χώρο σε αυτό τον ακροδεξιό λαϊκισμό. Και θα κάνει πάρα πολύ κακό στο εγχείρημα της υπεράσπισης της δημοκρατίας, του περιορισμού της δυναμικής που παρουσιάζει η ακροδεξιά και εν τέλει στην επαναθεμελίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που όλοι ξέρουμε ότι έχει εκτροχιαστεί από τις ιδέες που ενέπνευσαν εκείνους που τυπικά τη θεμελίωσαν το 1952. Θυμίζω ότι ήταν στις φυλακές του Μουσολίνι κομμουνιστές, φιλελεύθεροι και δημοκράτες που είχαν το όραμα μιας Ευρώπης ειρηνικής, μιας Ευρώπης δημοκρατικής, μιας Ευρώπης με κοινωνική ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Και αυτή η ιδέα, η οποία επιβίωσε όλη τη δεκαετία του ’50 και του ’60, τον τελευταίο καιρό έχει ξεχαστεί. Πρέπει να ξαναβάλουμε το τρένο σε αυτές τις αξιακές ράγες.
Ο ρόλος της ριζοσπαστικής αριστεράς
Η ριζοσπαστική αριστερά πρέπει και μπορεί να παίξει διαφορετικό, ηγετικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Έχει επιτελέσει, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί όσο θα έπρεπε –διότι αν το συνειδητοποιούσε θα το προάσπιζε πιο ενεργά- ένα θαύμα, το οποίο δεν έχει γίνει πουθενά αλλού. Κατάφερε και συνένωσε από τη μια μεριά όλες τις παραδόσεις της αριστεράς, τη σοσιαλδημοκρατία και όλη τη γκάμα του κομμουνιστικού κινήματος, και έβαλε κάτω από τη στέγη αυτής της μεγάλης παράδοσης, τα νέα κινήματα, το πράσινο κίνημα, το φεμινιστικό κ.λπ. Και ενώ σε άλλες χώρες αυτά τα δύο κινήματα πάνε παράλληλα και δεν συναντιούνται, στη χώρα μας και αργότερα στην Πορτογαλία και την Ισπανία, αυτά συνυπήρχαν. Αυτό ήταν που ενέπνευσε, που κίνησε το ενδιαφέρον, όχι μόνο των αριστερών πολιτών του πλανήτη, αλλά των δημοκρατών πολιτών, οι οποίοι προβληματίζονται γιατί δεν βλέπουν προοπτική βελτίωσης της ποιότητας της ζωής τους στο μέλλον και νιώθουν ανήμποροι να το διεκδικήσουν. Ενέπνευσε το φαινόμενο Σάντερς στις ΗΠΑ, τα Κίτρινα Γιλέκα κ.λπ. Η ριζοσπαστική αριστερά έχει λοιπόν τη μέθοδο, να συνθέτει όλα αυτά τα ζωντανά δημοκρατικά κινήματα, παρά τις αντιφάσεις και τις δυσκολίες. Πρέπει να εκμεταλλευτεί αυτή τη δυνατότητα, αυτό το know how, που θα βοηθήσει στην εσωτερική μας δυναμική, αλλά σίγουρα θα βοηθήσει και την προοπτική της Ευρώπης και αυτό που προσπαθούμε να προασπίσουμε. Αυτό το κεκτημένο πρέπει με σεμνότητα και παρρησία να το απευθύνουμε στους Ευρωπαίους που έχουν τις ίδιες αγωνίες.
* Ο Μ. Σπουρδαλάκης είναι υποψήφιος στις ευρωεκλογές με τον ΣΥΡΙΖΑ. Το κείμενο αποτελεί απομαγνητοφώνηση της ομιλίας του σε εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ Αλίμου, την περασμένη Πέμπτη, με θέμα «Ευρωεκλογές 2019: Ένα προοδευτικό μέτωπο για την Ευρώπη» και συνομιλητές τον Πέτρο Κόκκαλη και την Λυδία Κονιόρδου.
