Αυτές τις μέρες ξεκινά η λειτουργία του πρώτου στην Ελλάδα επισκέψιμου ενάλιου αρχαιολογικού χώρου της νησίδας Περιστέρα εντός της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλόννησου - Βορείων Σποράδων. Πρόκειται για το αποτέλεσμα ενός νέου υποδείγματος διαχείρισης του ενάλιου αρχαιολογικού μας πλούτου που εφάρμοσε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με τον Δήμο Αλόννησου και την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Ανοίγει έτσι ο δρόμος για μια καινούργια μορφή ανάπτυξης της ελληνικής περιφέρειας που προσιδιάζει με τον θαλασσινό χαρακτήρα της χώρας μας, με το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισμό και την ταυτότητά της.

Οι προοπτικές για τον αρχαιολογικό καταδυτικό τουρισμό

Η ενάλια αρχαιολογία, αυτή η γοητευτική πλευρά της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, συνδέεται με τον καταδυτικό τουρισμό, μια ιδιαίτερα ποιοτική μορφή του θαλάσσιου τουρισμού. Ταυτόχρονα, αποτελεί έναν σημαντικό διεθνώς ερευνητικό τομέα που συνδέεται με την οικονομία της γνώσης και την καινοτομία. Έχουμε, λοιπόν, ένα πολύπτυχο που προσφέρει ισχυρή προστιθέμενη αξία με βιωσιμότητα και αειφορία, συμβάλλοντας στην τοπική ανάπτυξη και τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας: πολιτισμός, οικολογία, τουρισμός, οικονομία της γνώσης - καινοτομία.

Ο καταδυτικός τουρισμός ελκύει επισκέπτες που δεν διστάζουν να ταξιδεύουν σε μακρινούς προορισμούς πραγματοποιώντας πολυήμερες διακοπές καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Πρόκειται για τουρίστες υψηλού μορφωτικού επιπέδου, που σέβονται το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις τοπικές κοινωνίες, δαπανώντας ταυτόχρονα σημαντικά ποσά. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, η μέση διάρκεια διαμονής ανά ταξίδι των καταδυόμενων τουριστών είναι επτά με δέκα ημέρες, με συνολικά ετήσια έσοδα για τον καταδυτικό τουρισμό που φτάνουν τα 5 δισ. ευρώ. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της Μάλτας, όπου η καταδυτική δραστηριότητα εισφέρει το ένα τέταρτο του ΑΕΠ, και της Κροατίας, της οποίας η οικονομία ενισχύθηκε αισθητά μέσα από μια μεγάλη αύξηση του καταδυτικού τουρισμού στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000.

Το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας για την προσέλκυση ενός σημαντικού μεριδίου του παγκόσμιου καταδυτικού τουρισμού είναι ο πλούτος μνημειακού αποθέματος των ελληνικών θαλασσών που δεν συναντάται εύκολα αλλού. Τα ενάλια στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, οι βυθισμένες πολιτείες και τα ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προσφέρουν στους λάτρεις των καταδύσεων μια μοναδική εμπειρία, που συνδυάζει το πλούσιο υποθαλάσσιο περιβάλλον με την Ιστορία και τον πολιτισμό.

Έτσι, ο αρχαιολογικός καταδυτικός τουρισμός έχει ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης στη χώρα μας, η οποία μπορεί να αναδειχθεί σε πρώτο καταδυτικό προορισμό στην ανατολική Μεσόγειο. Αν επιτευχθεί αυτό, θα ενισχυθεί σημαντικά και η προσπάθεια για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, καθώς οι ελληνικές θάλασσες χαρακτηρίζονται από μεγάλη διαύγεια των νερών όλες τις εποχές του χρόνου.

Η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης από τις κυβερνήσεις της Ν.Δ.

Στο παρελθόν οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας δεν πέτυχαν ούτε καταδυτικά πάρκα να λειτουργήσουν ούτε ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι να γίνουν επισκέψιμοι. Παράλληλα, το 2014, με προγραμματικές συμβάσεις υπήρξε προσπάθεια παραχώρησης σε ιδιώτες της διαχείρισης ενάλιων αρχαιολογικών χώρων στη Μεθώνη και την Πύλο, εκλογική περιφέρεια του τότε πρωθυπουργού. Σύμφωνα με εκείνες τις προγραμματικές συμβάσεις, το Δημόσιο, δηλαδή ο  Έλληνας φορολογούμενος, επρόκειτο να επωμίζεται όλο το κόστος φύλαξης και προστασίας, αλλά να εισπράττει ένα πενιχρό ποσοστό μόλις 5% επί του εισιτηρίου, με το 95% να πηγαίνει στον ιδιώτη διαχειριστή.

Σταθερά και πρακτικά βήματα από τον ΣΥΡΙΖΑ

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ σταμάτησε την πορεία ιδιωτικοποίησης των ενάλιων αρχαιοτήτων, αλλά δεν περιορίστηκε μόνο σε μια αμυντική προσέγγιση. Με σταθερά και πρακτικά βήματα χάραξε την πορεία ώστε να ξεκινήσει η λειτουργία επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων (ΕΕΑΧ) από τη μία διασφαλίζοντας την προστασία των ενάλιων αρχαιοτήτων και τα δημόσια έσοδα από τη διαχείρισή τους και από την άλλη διαμορφώνοντας συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού με ίσους κανόνες για όλους, όπως ισχύει για τους χερσαίους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία σε σχέση με τα τουριστικά γραφεία.

Με βάση τα παραπάνω υπήρξαν νέες κατευθυντήριες για τις προγραμματικές συμβάσεις, που βρήκαν εφαρμογή στην περιοχή Σποράδων και Παγασητικού. Παράλληλα, για την ίδια περιοχή «έτρεξε» με επιτυχία το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Bluemed, με 14 εταίρους από πέντε χώρες της Μεσογείου (Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Ισπανία). Από πλευράς του υπουργείου Πολιτισμού συμμετείχε η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Προϋπόθεση για τη συμμετοχή της ήταν η προχρηματοδότηση, που εξασφαλίστηκε με πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.

Το Bluemed επεξεργάστηκε το πλαίσιο αρχών και τους πρακτικούς όρους για τη λειτουργία των ΕΕΑΧ βάζοντας στέρεες βάσεις στο εγχείρημα. Επίσης, στο πλαίσιο του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν οι προκαταρκτικές εργασίες για την οργάνωση και την προετοιμασία της επισκεψιμότητας των χώρων, ενώ εκπονήθηκαν μελέτες για τα ναύδετα, για τις υποβρύχιες πινακίδες σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών και για την εξ αποστάσεως εποπτεία των χώρων με τη χρήση αυτόνομου συστήματος οπτικής παρακολούθησης σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Μετά τη σημαντική προεργασία που είχε γίνει στη διημερίδα «Το Bluemed στην Αλόννησο» το διήμερο 6 - 7 Απριλίου 2019 θέσαμε τον ρεαλιστικό στόχο μέσα σε μία διετία να καταστούν επισκέψιμα σημαντικά ενάλια μνημεία. Πράγματι, σε συνέχεια των όσων υλοποιήθηκαν κατά τη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, φτάσαμε στο σημείο να ξεκινούν οι υποβρύχιες επισκέψεις στο αρχαίο ναυάγιο της Περιστέρας, ίσως το σημαντικότερο ναυάγιο της κλασικής περιόδου με τους 3.000 οινοαμφορείς. Ενώ για τους μη καταδυόμενους επισκέπτες υπάρχει το Κέντρο Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης στη Χώρα Αλόννησου, με όλες τις πληροφορίες για την ιστορία των αρχαίων ναυαγίων της περιοχής και με εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας που δίνουν τη δυνατότητα εικονικής κατάδυσης και περιήγησης σ’ αυτά.

Ταυτόχρονα, με την κήρυξη τεσσάρων νέων ΕΕΑΧ στην Αλόννησο διαμορφώσαμε ένα ευρύ δίκτυο οκτώ επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων στην περιοχή Σποράδων και Παγασητικού, καθιστώντας το εγχείρημα περισσότερο ανταγωνιστικό στον παγκόσμιο χάρτη του καταδυτικού τουρισμού.

Επίσης, προγραμματίσαμε την ενίσχυση της στελέχωσης και των μέσων της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων ενόψει της έναρξης λειτουργίας των ΕΕΑΧ και επεξεργαστήκαμε τον κανονισμό καταδυόμενου προσωπικού του ΥΠΠΟ, ζητήματα που δυστυχώς δεν συνεχίστηκαν από τη νέα κυβέρνηση. Επαναφέραμε δε στο προσκήνιο το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων στην Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, με τις αποφάσεις μας για το master plan του Οργανισμού Λιμένος Πειραιά.

Παράλληλα, προχωρήσαμε στην επεξεργασία για την επικαιροποίηση του θεσμικού πλαισίου των ΕΕΑΧ ώστε η ανεφάρμοστη υποχρέωση συνοδείας των καταδυόμενων επισκεπτών από δύτες αρχαιολόγους ή φύλακες αρχαιοτήτων που προέβλεπε το παλιότερο θεσμικό πλαίσιο της Ν.Δ. να καταργηθεί και να αντικατασταθεί με τη φύλαξη των χώρων και την εποπτεία των καταδύσεων από το υπουργείο Πολιτισμού. Επίσης, προβλέψαμε ρητή αναφορά στην καταβολή αντιτίμου (πληρωμή εισιτηρίου) προς το ΥΠΠΟ για την υποβρύχια επίσκεψη, όπως ισχύει για τους χερσαίους αρχαιολογικούς χώρους, ενώ επεξεργαστήκαμε την άρση της απαγόρευσης για τη χωροθέτηση καταδυτικών πάρκων σε απόσταση μικρότερη των 3 ναυτικών μιλίων από του ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους που είχε προστεθεί το 2014, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την ίδρυση καταδυτικών πάρκων σε πολλές περιοχές της χώρας.

Ο πρόσφατος νόμος και η επαναφορά των ιδεοληψιών της Ν.Δ.

Με πρόσφατο νόμο του υπουργείου Τουρισμού προχώρησαν οι νομοθετικές αλλαγές για την κατάργηση της συνοδείας των καταδυόμενων αυτοδυτών και τη χωροθέτηση των καταδυτικών πάρκων που είχαν ωριμάσει από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Ταυτόχρονα, όμως, από την κυβέρνηση ψηφίστηκαν ρυθμίσεις που επαναφέρουν παρωχημένες και αποτυχημένες ιδεοληψίες για την παραχώρηση της διαχείρισης ενάλιων αρχαιοτήτων και των εσόδων σε ιδιώτες, όπως είχε επιχειρηθεί με τις προγραμματικές συμβάσεις του 2014. Ιδεοληψίες που αφίστανται τόσο από το δημόσιο συμφέρον όσο και από τον ρόλο του Δημοσίου να διασφαλίζει, ιδίως σε φυσικά μονοπώλια, τον υγιή ανταγωνισμό και ίσους κανόνες για όλους (level playing field).

Επίσης, δεν προβλέπεται η πλήρης εποπτεία των παροχέων καταδυτικών υπηρεσιών και των καταδυόμενων επισκεπτών από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, είτε με αυτοπρόσωπη παρουσία (κατάδυση), είτε με τη χρήση σύγχρονων μέσων παρακολούθησης (υποβρύχιες κάμερες κ.ά.), ούτε η εκπαίδευση για την αδειοδότηση - πιστοποίηση από το ΥΠΠΟ των παροχέων καταδυτικών υπηρεσιών που θα διενεργούν την καθοδηγούμενη κατάδυση, όπως είχε το επικαιροποιημένο πλαίσιο του ΣΥΡΙΖΑ. Ενώ ο νέος νόμος υποχρεώνει τους πάνω από 250.000 ερασιτέχνες αυτοδύτες να πληρώνουν παροχείς καταδυτικών υπηρεσιών για να επισκεφθούν τα νεότερα ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών άνω των πενήντα ετών από την ημερομηνία ναυαγήσεώς τους, ακόμα κι αυτούς που είναι οργανωμένοι σε συλλόγους και έχουν υψηλά καταδυτικά προσόντα.

Οι καρποί που αποδίδει στην πράξη το πετυχημένο υπόδειγμα της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ στην Αλόννησο, με όρους αμοιβαία επωφελείς τόσο για το δημόσιο συμφέρον όσο και για τους συμμετέχοντες στην αγορά των καταδυτικών υπηρεσιών, αλλά και με σεβασμό προς την πολυπληθή κοινότητα των ερασιτεχνών αυτοδυτών, οφείλουν να κάνουν την κυβέρνηση να αναθεωρήσει.

* Ο Κώστας Στρατής είναι πρώην υφυπουργός Πολιτισμού