Είδαμε στο περασμένο άρθρο μας («Εφ.Συν.» 29.1.2020) ότι το κομβικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανασυγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ συνοψίζεται στις σχέσεις του με την κοινωνία. Κατ’ επανάληψη τονίζεται βέβαια ότι το νέο κόμμα πρέπει να είναι «ανοιχτό», γερά «γειωμένο στην κοινωνία», ένα κόμμα της «νέας εποχής», της «4ης βιομηχανικής επανάστασης», της «ψηφιακής οικονομίας», της «κλιματικής αλλαγής» κ.λπ. κ.λπ.

Ρητορικά σχήματα συχνά μετέωρα. Οσον αφορά την ουσία τώρα, τα πράγματα είναι πολύ πιο ξεκάθαρα και αφορούν, εν όψει του συνεδρίου, τη φυσιογνωμία του αυριανού ΣΥΡΙΖΑ. Ανεπιφύλακτα η Προοδευτική Συμμαχία προσπαθεί να επιβάλει τη θέση σύμφωνα με την οποία η «κοινωνική γείωση» του υπό σύσταση κόμματος δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με «το μπόλιασμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς με τη Σοσιαλδημοκρατία» και τον συνασπισμό «δυνάμεων που πάνε από τον Τσίπρα ώς τον... Μακρόν»! Πρόκειται σαφώς για μια προκλητική πρόταση ρήξης με όλες τις πολιτικές και ιδεολογικές παρακαταθήκες της Ριζοσπαστικής Αριστεράς.

Για ποια Σοσιαλδημοκρατία μιλάμε; Από την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα η Σοσιαλδημοκρατία έχει διανύσει μια πορεία τριών ηλικιών. Η πρώτη της ηλικία, η αντικαπιταλιστική, με στρατηγικές ρήξεων και με στόχο την κοινωνική χειραφέτηση και τον σοσιαλισμό, ολοκληρώθηκε και χρεοκόπησε με την επαίσχυντη συνθηκολόγησή της τον Αύγουστο του 1914. Η συμμετοχή της στην «Ιερά Συμμαχία» και στη δικαίωση της πρώτης παγκόσμιας σύρραξης σφράγισε το τραγικό τέλος της πρώτης αυτής ηλικίας.

Η δεύτερη ηλικία της, αυτή των μεταρρυθμίσεων του καπιταλισμού που θα οδηγούσαν σταδιακά σε έναν σοσιαλισμό με «ανθρώπινο πρόσωπο», ξεκίνησε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ολοκληρώθηκε στην δεκαετία του 1950. Τα μεταπολεμικά χρόνια του Πρώτου και ιδιαίτερα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου συνοδεύτηκαν, ανά τον κόσμο, από τεκτονικές ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα – γεωπολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό. Από τη μια ριζοσπαστικές και ώς έναν βαθμό αντικαπιταλιστικές διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος στα καπιταλιστικά κέντρα, και από την άλλη μαχητικά κινήματα εθνικής χειραφέτησης στις αποικίες.

Στην Ευρώπη του Βορρά η οικονομική ανάπτυξη υψηλών ρυθμών πού τροφοδότησε η ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κοινωνιών μετά το 1945 έδωσε την ιστορική ευκαιρία στο εργατικό κίνημα να επιβάλει, διαμέσου συνδικάτων, σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων, το κοινωνικό μοντέλο του «κράτους πρόνοιας» (οι «Trente glorieuses »). Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, κάτω από τους συνεχείς συμβιβασμούς των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, συχνά κυβερνώντων, το εν λόγω κοινωνικό μοντέλο φθίνει και δέχεται διαδοχικά πλήγματα από την αντεπίθεση ενός νεοφιλελευθερισμού διατεθειμένου να πάρει με κάθε μέσο τη ρεβάνς του μετά την ήττα πού υπέστη το 1945. Στο τέλος της ίδιας δεκαετίας (1960) η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία είχε μεταλλαχθεί σε ένα καθαρά εναλλακτικό κυβερνητικό κόμμα διαχείρισης του καπιταλισμού, αλλά και ελέγχου και πειθάρχησης των λαϊκών κινημάτων.

Η τρίτη ηλικία της αρχίζει τη δεκαετία του 1970 και ολοκληρώνεται τραγικά στις μέρες μας με την απόλυτη υιοθέτηση του νεοφιλελευθερισμού – Μπλερ, Σρέντερ, Μιτεράν, για να περιοριστούμε στις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες αυτής της οικειοθελούς προσαρμογής. Από εκεί πέρα η Σοσιαλδημοκρατία μετατρέπεται σε θεσμικό εργαλείο εξάρθρωσης εκ βάθρων του κράτους πρόνοιας, της εξάρθρωσης δηλαδή του πιο εμβληματικού επιτεύγματος της δεύτερης ηλικίας της! Αυτή η μετάλλαξη σφραγίζει και το τέλος του ιστορικού ρόλου της.

Το τίμημα που πληρώνει είναι βαρύ: αλλού καταρρέει, όπως στη Γαλλία, παντού βρίσκεται σε συνεχή πτώση: Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Αγγλία, Βέλγιο, Ιταλία, Ισπανία… Οσο για την Ελλάδα, η λέξη «πασοκοποίηση» έχει γίνει διεθνές συνώνυμο αυτής της ιστορικής χρεοκοπίας του σοσιαλδημοκρατικού εγχειρήματος. Σοβαρά, ποιος μπορεί να οραματίζεται την «ανάστασή» της από τα κοινωνικά συντρίμμια που άφησε στο διάβα της τα τελευταία τριάντα-σαράντα χρόνια; Πώς να επιστρέψει στη «μεταρρυθμι- στική» ηλικία της, με ποιες δυνάμεις;

Ενώ τίποτα από τα τρέχοντα γεγονότα δεν τροφοδοτεί μια τέτοια προσδοκία, στην Ελλάδα, παραδόξως, ορισμένοι γαντζώνονται απελπισμένα σε τέσσερις εκδοχές για να υποστηρίξουν το εφικτό μιας τέτοιας προοπτικής.

Στην Αγγλία εδώ και καιρό ο Κόρμπιν είχε τροφοδοτήσει ένα κλίμα αισιοδοξίας για μια ριζοσπαστική στροφή των Εργατικών. Δυστυχώς η διάψευση είναι εκ των πραγμάτων τραγική. Στις πρόσφατες εκλογές, παρά ένα κοινωνικό πρόγραμμα κλασικών σοσιαλδημοκρατικών διεκδικήσεων, ο Κορμπιν οδήγησε το κόμμα του, ένεκα της τελείως ασαφούς τοποθέτησής του στο θέμα του Brexit, στη σαρωτική ήττα που ξέρουμε. Μετά από μια τέτοια πανωλεθρία η ανάκαμψη των Εργατικών είναι πάνω από αμφίβολη.

Στην Ισπανία η συγκρότηση πρόσφατα ενός κυβερνητικού μειοψηφικού συνασπισμού Σοσιαλιστών και Podemos χαιρετήθηκε θερμά στην Ελλάδα ως παράδειγμα προς μίμηση. Ωστόσο αυτή ή συγκυριακή συμφωνία, όχι μόνο δεν διαψεύδει τη συνεχή εξασθένηση του σοσιαλιστικού ισπανικού κόμματος, αλλά παραβλέπει και το γεγονός ότι ο εν λόγω συνασπισμός είναι άκρως εύθραυστος και άμεσα εξαρτώμενος από την ανοχή μίας εκ των δύο βασικών παρατάξεων των αυτονομιστών. Οι ρωγμές εντός του αυτονομιστικού μετώπου (JxCat/ERC) οδήγησαν τον πρόεδρο της Καταλονίας, Τόρα, να κηρύξει πρόωρες εκλογές αμφίβολων αποτελεσμάτων. Τον τελικό «λογαριασμό» κινδυνεύει να τον πληρώσουν οι Podemos και η τυχόν αποτυχία του σχήματος θα ενισχύσει δυστυχώς την Ακροδεξιά του Vox.

Στη Γερμανία η εκλογή μιας νέας διμελούς αριστερόστροφης ηγεσίας στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα έδωσε κι αυτή κάποιες ελπίδες, που ωστόσο γρήγορα διαψεύστηκαν. Η συντηρητική κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος επανέφερε στην τάξη τους ταραξίες επιβάλλοντας τη συνέχιση του Μεγάλου Συνασπισμού.

Μένει ως μόνη εξαίρεση το πορτογαλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, αλλά το μικρό ειδικό βάρος της Πορτογαλίας στην ευρωπαϊκή κλίμακα δεν αλλοιώνει τη γενική εικόνα αποσύνθεσης της Σοσιαλδημοκρατίας.
Και εδώ είναι που αντιστρέφονται οι όροι του ιδεατού και του εφικτού. Το ιδεατό, η ελπίδα αναγέννησης μιας μεταρρυθμιστικής σοσιαλδημοκρατίας, αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ως το μη εφικτό, ενώ το ριζοσπαστικό, ως ιδεατό, επιβάλλεται ως το μόνο εφικτό.

Η κοινωνική γείωση του υπό συγκρότηση κόμματος δεν θα επιτευχθεί με το «μπόλιασμα» του ΣΥΡΙΖΑ με μια Σοσιαλδημοκρατία που πνέει τα λοίσθια, αλλά με το μπόλιασμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς με την κοινωνία, με τη συμμετοχή της στην οργάνωση και την προώθηση των κοινωνικών αγώνων σε όλους τους τομείς, στους δρόμους και στις πλατείες. Οι συμμαχίες γειώνονται στην κοινωνία, όχι στα ηγετικά επίπεδα προσωπικοτήτων.

Στο ποσοστό που η Αριστερά διαθέτει ακόμα ένα κάποιο έρεισμα εντός της κοινωνίας, το διαθέτει σήμερα διαμέσου του ΣΥΡΙΖΑ. Γι’ αυτό και η Ριζοσπαστική Αριστερά πρέπει να είναι ο μοχλός της επικείμενης ανασυγκρότησης. Το έρεισμα προσωπικοτήτων της Προοδευτικής Συμμαχίας εντοπίζεται κυρίως στα κοινωνικά στρώματα που διαθέτουν μερίδια του συμβολικού κεφαλαίου – της διάνοιας, της μόρφωσης και της κουλτούρας. Θα μπορούσαν να συμβάλουν αν αποδέχονταν ότι η διακυβέρνηση δεν είναι αυτοσκοπός, ούτε όχημα για οφίτσια.

* Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες