Με ανάμικτα συναισθήματα εορτάζονται τα 60 χρόνια της ενωμένης Ευρώπης, που ξεκίνησε ως ΕΟΚ και το 1991 μετεξελίχθηκε σε ΕΕ. Πολλή συζήτηση γίνεται για μια Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, με τον έλληνα πρωθυπουργό να προτείνει πρόσφατα στις Βρυξέλλες, την «Ευρώπη των πολλαπλών επιλογών», που σημαίνει μια ΕΕ που θα σέβεται τις ιδρυτικές της αξίες, αλλά και τις εθνικές ιδιαιτερότητες και ταυτότητες.
Κατά την γνώμη μου, το μέλλον της ΕΕ απαιτεί επιστροφή στις καταβολές της Ευρωπαϊκής Ιδέας, παράλληλα με την διατύπωση προτάσεων για την υπέρβαση της σημερινής κρίσης και την διεκδίκηση μιας νέας Ευρώπης, μέσα από την επανίδρυσή της.
Κάποιοι λανθασμένα πιστεύουν ότι η ΕΕ δεν αλλάζει. Άλλοι, ότι η ενωμένη Ευρώπη είναι ιδέα δυτικοευρωπαϊκή, που γεννήθηκε μέσα στον ψυχρό πόλεμο. Ωστόσο, η ιδέα αυτή γεννήθηκε στον χώρο της αριστεράς και πρωτοδιατυπώθηκε από πρωτοπόρους ευρωπαίους διανοητές, ως ιδέα δημοκρατική, φιλειρηνική και πανευρωπαϊκή. Παράδειγμα, ο σοσιαλιστής Σεν Σιμόν, που πρώτος μίλησε για μια ενωμένη Ευρώπη, το 1814.
Προσωπικά, πολλά χρόνια πριν είχα υποστηρίξει ότι για να ενωθεί πραγματικά η ΕΕ, πρέπει να αλλάξει ριζικά. Σε παρόμοι πνεύμα, ο καθηγητής Κώστας Βεργόπουλος, έχει γράψει ότι «η Ευρώπη αυτοκτονεί», όσο παραμένει δέσμια των σημερινών ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
Ας μου επιτραπεί να προσθέσω ότι η σημερινή κατάσταση στην ΕΕ, ισοδυναμεί με πολιτιστική αντεπανάσταση, που με την άνοδο του νεοναζισμού, ενδέχεται να εξελιχθεί σε δημοκρατική αντεπανάσταση. Διότι, αν η καρδιά του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι οι κοινωνικές και δημοκρατικές κατακτήσεις των εργαζομένων, τι άλλο από αντεπανάσταση αποτελεί η ισοπέδωσή τους;
Όσο για το τι σημαίνει να αλλάξει ριζικά η ΕΕ, θα έλεγα να ξαναβρεί τον δρόμο των ανθρωποκεντρικών οραμάτων, να αναγεννηθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση ως κοινωνικό πολιτικό σχέδιο, με καρδιά του την αλληλεγγύη. Επιπλέον, η ενωμένη Ευρώπη δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο ως Ευρώπη της ειρήνης. Διότι, όπως επισημαίνει η γνωστή Ιταλίδα αριστερή διανοήτρια Λουτσιάνα Καστελίνα, «μπορούμε να πούμε δίκαια ότι για την οικοδόμηση της Ιδέας της Ευρώπης ως κοινότητας συνέβαλε περισσότερο το φιλειρηνικό κίνημα της δεκαετίας του 1980, από όσο το κατόρθωσαν σε πάνω από μισό αιώνα, όλοι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί με τις Συνθήκες τους».
Με άλλα λόγια, η επανίδρυση της ΕΕ απαιτεί την επιστροφή στις ρίζες της Ευρωπαϊκής Ιδέας, μέσω ενός πανευρωπαϊκού ορίζοντα ενοποίησης, που απαιτεί και νέα σχέση με τη Ρωσία, την απόρριψη του ευρωατλαντισμού και της διχαστικής για την Ευρώπη διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, το οποίο αποτελεί κατάλοιπο του ψυχρού πολέμου. Άλλωστε, υπάρχουν ήδη πανευρωπαϊκοί θεσμοί, στους οποίους η Ρωσία συμμετέχει ενεργά και εννοώ το Συμβούλιο της Ευρώπης και τον ΟΑΣΕ (πρώην ΔΑΣΕ).
Έχουμε λόγους να αισιοδοξούμε; Η απάντηση είναι θετική για πολλούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι στην ΕΕ σημειώνονται πολιτικές ανακατατάξεις, με κύριο στοιχείο ότι παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα μεγάλων χωρών μετατοπίζονται προς τα αριστερά, προκειμένου να ανακτήσουν την χαμένη αξιοπιστία τους στον κόσμο της εργασίας και οικολογίας.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η πίεση του νέου προέδρου των ΗΠΑ, μπορεί να αφυπνίσει και αναζωογονήσει τον γνήσιο ευρωπαϊσμό και να συσπειρώσει τους ευρωπαϊκούς λαούς μπροστά στις νέες απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και την παγκόσμια ειρήνη.
Ο τρίτος λόγος είναι οι αντικειμενικές πραγματικότητες στον σημερινό κόσμο, που ευνοούν διαδικασίες υπερεθνικών ολοκληρώσεων. Κανένα από τα σημερινά μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς την διεθνή συνεργασία, στην βάση του επαναπροσδιορισμού της ανάπτυξης ως συνανάπτυξης και της ασφάλειας ως κοινής ασφάλειας.
Αυτές τις έννοιες καλούμαστε να τις ενστερνιστούμε και στην Ελλάδα και να τις διεκδικήσουμε έναντι και κάποιων από τους γείτονές μας, των οποίων οι ηγεσίες παραμένουν δέσμιες παρωχημένων αντιλήψεων για τις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική.
Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ
