Η έκφραση των ιεραρχιών εξουσίας στην πολιτική σκηνή επιτυγχάνεται με τη χρήση ποικίλων μέσων. Στην εποχή μας, η πολιτική μετατρέπει το λόγο σε ένα από τα πιο αγαπημένα της όπλα διαμορφώνοντάς τον σε συστατικό στοιχείο πολιτικής δράσης, το οποίο ουσιαστικά στοχεύει στην επίτευξη του δικαιώματος/πρόσβασης στον προφορικό λόγο, και τελικά στο να αποκτήσει το προνόμιο να φέρει στο φώς τα δικά του νοήματα. Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Edelman και γνωστός για την έρευνά του στην πολιτική ψυχολογία, τονίζει το γεγονός ότι «η γλώσσα είναι αναπόσπαστη όψη της πολιτικής σκηνής: δεν είναι απλώς ένα όργανο που χρησιμοποιείται για την περιγραφή των γεγονότων, αλλά είναι από μόνο του μέρος των γεγονότων, ενισχύοντας το νόημά τους και βοηθώντας στον καθορισμό των πολιτικών μερών που ο πολιτικός και οι μάζες πιστεύουν ότι παίζουν».
Γαλάζιες Ακρίδες
Τα γλωσσικά μέσα όχι μόνο αντικατοπτρίζουν κοινωνικές διαδικασίες και πρακτικές, αλλά διακρίνουν τις σχέσεις εξουσίας σε μια δεδομένη κοινωνία. Οι σχέσεις εξουσίας με τη σειρά τους, αποκαλύπτουν την ιεραρχία των σχέσεων και την ηθική φύση της εξουσίας μεταξύ κοινωνικών ομάδων. Όπως παρατηρείται από τον γλωσσολόγο καθηγητή Fairclough, η γλώσσα είναι τόπος και διακύβευμα στην ταξική πάλη, καθώς αυτοί που ασκούν εξουσία μέσω της γλώσσας πρέπει συνεχώς να εμπλακούν με άλλους για να υπερασπιστούν (ή να χάσουν) τις θέσεις τους.
Υπάρχει μια διακριτή σχέση εξουσίας αν κανείς εξετάσει τις ζωικές μεταφορές που διέπουν τον πολιτικό λόγο. Η δύναμη της ζωοποίησης στη γλώσσα βασίζεται στο γεγονός ότι τα ίδια τα ζώα και η φύση είναι περιθωριοποιημένα. Εάν βρίσκονταν υψηλά στην ηθική μας θεώρηση αυτές οι μεταφορές θα έχαναν τη ρητορική τους ισχύ. Οι γαλάζιες πρακτικές που ακολουθήθηκαν την τελευταία τετραετία αποτελούν εγκλήματα κατά της φύσης και των ζώων. Αντιθέτως, οι γαλάζιες ακρίδες και γενικότερα τα είδη ακρίδων διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη λειτουργία του οικοσυστήματος, τόσο ως θηρευτές όσο και ως θηράματα, ενώ παράλληλα αυξάνουν τη διαθεσιμότητα αζώτου και κατά συνέπεια τη φυτική παραγωγή. Οι πολιτικές μπορεί να είναι γαλάζιες, μπλε, πράσινες, κόκκινες, μωβ ή και ροζ, όπως και οι ακρίδες, μπορεί ακόμα και να κρύβονται σε σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις όπως και οι ακρίδες, θαμπώνοντας με το χρώμα τους τον εχθρό όταν αναπηδούν, αλλά όταν προσγειώνονται επιστρέφουν στις βασικές τους λειτουργίες.
Τα «πράσσειν άλογα»
Οι περισσότερες πράσινες πρωτοβουλίες και πολιτικές που πάρθηκαν από την νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της ΝΔ, βασίστηκαν σε ψηφοθηρικά και οικονομικά κίνητρα, χωρίς αναγνώριση των άμεσων αναγκών των ζώων και των ορίων των φυσικών οικοσυστημάτων. Κανένας περιορισμός στο κυνήγι και ανεξέλεγκτη λαθροθηρία με αυξημένη χρήση μολύβδου, η οποία επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών ειδών συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου είδους. H νομιμοποίηση της ιερακοθηρίας, δηλαδή του κυνηγιού με αετούς, γεράκια και άλλα αρπακτικά, καθώς και των παραστάσεων με αιχμάλωτα άγρια πουλιά που μετονομάστηκαν σε "παρουσιάσεις", αναδεικνύουν την πραγματική αντιφιλοζωική στάση της ΝΔ. Η δημιουργία της Ίλης ιππικού στο στρατό, οι συνεχείς επιδοτήσεις στον κλάδο της γούνας, ο νέος νόμος 4830/21 για τα ζώα συντροφιάς που είναι πρακτικά ανεφάρμοστος, η εικονική υποχρεωτική στείρωση, το εικονικό εργαστήριο φύλαξης DNA, η εικονική Αστυνομία των ζώων, αποτελούν μερικά από τα πιο τρανταχτά "δυστυχήματα" της κυβέρνησης όσον αφορά τα ζώα.
Στο περιβάλλον, η κυβέρνηση της ΝΔ διευκόλυνε την εγκατάσταση ΒΑΠΕ αποκλείοντας τους μικρούς παραγωγούς και ενισχύοντας μεγαλοεπεν(γ)δυτές δίνοντάς τους πρόσβαση στο περιορισμένο δίκτυο διανομής, δεν αυστηροποίησε την χωροθέτηση ΑΠΕ παρά την προτροπή της Ε.Ε. και μετατρέπει την ελληνική τάφρο, έναν οικότοπο παγκόσμιας οικολογικής αξίας σε “οικόπεδα” εξόρυξης υδρογονανθράκων. Η αναστολή της δημοσίευσης δασικών χαρτών, ο αποχαρακτηρισμός δασικών εκτάσεων, η ανεξέλεγκτη χωροθέτηση αιολικών πάρκων, η κατάργηση φορέων προστασίας και διαχείρισης των περιοχών Natura, αλλά και η υποβάθμιση της έννοιας των περιοχών αυτών συμπεριλαμβάνονται στα «πράσσειν άλογα» της κυβέρνησης. Αυτές οι αποφάσεις υποβάθμισαν περιβαλλοντικά τη χώρα μας, εμποδίζοντας την πορεία προς ένα πραγματικά βιώσιμο μέλλον.
Οικοκεντρισμός έναντι του ανθρωποκεντρισμού
Οι πιέσεις που ασκήθηκαν από τα περιβαλλοντικά κινήματα ανάγκασαν τις κατά τα άλλα αφοσιωμένες σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές κυβερνήσεις, να βρουν συμφιλιωτικές θέσεις πολιτικής μεταξύ δύο αντιφατικών πολιτικών επιταγών - της καπιταλιστικής οικονομικής ανάπτυξης που οδηγείται από ανθρωποκεντρισμό και της προστασίας του περιβάλλοντος που οδηγείται από τον οικοκεντρισμό.
Ο οικοκεντρισμός έναντι του ανθρωποκεντρισμού αντικατοπτρίζει μια αντίθεση στη θέαση της φύσης ως δικής της οντότητας με όρια και ανάγκες προστασίας, έναντι μιας ανθρώπινης ερμηνείας του τι μπορεί ή πρέπει να προσφέρει η φύση στην ανθρωπότητα (είτε υλική είτε μη υλική). Η οικοκεντρική άποψη της φύσης βασίζεται σε ένα θετικιστικό παράδειγμα παρατήρησης, λογικής και πειραματισμού, στο οποίο η φύση περιγράφεται συστηματικά σε αλληλένδετους ιστούς, οικοσυστήματα και μοντέλα. Αυτή η οπτική συνδέεται επίσης με ολιστική σκέψη, με την έννοια ότι τα πάντα στο φυσικό σύστημα είναι αλληλένδετα και επηρεάζουν το ένα το άλλο, με τους ανθρώπους ως αναπόσπαστο μέρος αυτού του συστήματος και τον οικολογικό ντετερμινισμό, ο οποίος δηλώνει ότι οι πολιτιστικές πρακτικές είναι μια οικολογική προσαρμογή και ότι το φυσικό περιβάλλον οδηγεί την ανθρώπινη ανάπτυξη.
Ο ανθρωποκεντρισμός βασίζεται σε μια κονστρουκτιβιστική θεώρηση της φύσης και υποθέτει ότι η φύση δεν είναι μια καθορισμένη πραγματικότητα που μπορεί να υπάρξει έξω από την ανθρώπινη θεώρησή της. Όπως και ο πολιτισμικός ντετερμινισμός υποθέτει ότι η κοινωνία διαμορφώνεται από πολιτισμικές αντιλήψεις, τοποθετώντας τους ανθρώπους πάνω από τη φύση μη αναγνωρίζοντάς την ως εγγενή οντότητα. Οι πτυχές που αποτιμώνται στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο, η οικονομική ανάπτυξη, τα κέρδη, ο ατομικισμός και ο καταναλωτισμός, συγκρούονται με τις αξίες και τις αλλαγές που απαιτούνται για να γίνει ρεαλιστικά το σύστημα πιο οικοκεντρικό καθώς δεν αναγνωρίζει ότι η ανθρώπινη οικονομία βασίζεται στα φυσικά οικοσυστήματα.
Οικολογία Όχι Οικοκτονία
Έχουν προταθεί πολλαπλές λύσεις για την επίλυση περιβαλλοντικών ζητημάτων και την πραγματοποίηση θεμελιωδών αλλαγών. Αυτές οι προτεινόμενες αλλαγές αλλάζουν την εστίαση από την οικονομική ανάπτυξη στην αποανάπτυξη, αναγνωρίζοντας τα όρια των οικολογικών συστημάτων και την έννοια της επάρκειας, από περιορισμούς της κατανάλωσης και της χρήσης πόρων, κανονισμούς και φόρους, μέχρι και ρυθμίσεις στις διαφημίσεις. Ωστόσο μεταθέτουν την ευθύνη της βιώσιμης συμπεριφοράς και κατανάλωσης από το άτομο στις εταιρείες και τις κυβερνήσεις. Η οικοδόμηση μιας βιώσιμης κοινωνίας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με προϋποθέσεις οικονομικής ανάπτυξης και μέγιστων κερδών, καθώς απαιτούνται συστημικές αλλαγές στις πολιτικές και οικονομικές δομές του βιομηχανοποιημένου μοντέλου, μαζί με αλλαγή στις αξίες και στην προσέγγισή μας προς τα ζώα, τη φύση, τη βιωσιμότητα και τη διατήρησή της.
Η αναγνώριση της αναπόφευκτης σύνδεσης μεταξύ της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και των (δι)εθνικών, τοπικών, κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων αυξάνεται. Οι ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων και οι κλιματικοί ακτιβιστές αμφισβητούν το status quo, ζητούν έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής και η φωνή τους γίνεται ολοένα και πιο δυνατή με έναν συνεχόμενο αριθμό διαμαρτυριών για το κλίμα. Ωστόσο, μέχρι στιγμής οι πράσινες πολιτικές που βασίζονται στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς και η αντίσταση ατόμων και ομάδων σε αυτό το σύστημα και τις δομές που το διατηρούν, δεν είναι επαρκή για να πραγματοποιηθούν σημαντικές αλλαγές. Ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης μεταξύ των κοινωνιών και της φύσης, η υιοθέτηση μιας διαφορετικής προοπτικής για την οικονομική ανάπτυξη ως βάση για την κοινωνία και η πολιτική υποστήριξη σε μακροπρόθεσμες και αποτελεσματικές πρωτοβουλίες βιωσιμότητας είναι βασικά συστατικά για τη μετατόπιση προς ένα οικοκεντρικό σύστημα που θα εξασφαλίσει το μέλλον όλων μας.
Αναφορές:
Bogert, J. M., Ellers, J., Lewandowsky, S., Balgopal, M. M., & Harvey, J. A. (2022). Reviewing the relationship between neoliberal societies and nature: implications of the industrialized dominant social paradigm for a sustainable future. Ecology and society : a journal of integrative science for resilience and sustainability, 27(2), 7.
Edelman M. Politica şi utilizarea simbolurilor, Editura Polirom, Iaşi, 1999.
Fairclough N. (2001). Critical discourse analysis as a method in social scientific research. In Wodak R., Meyer M. (Eds.), Methods of critical discourse analysis (pp. 122-136). London, England: Sage.
Gorge H, Herbert M, Özçağlar-Toulouse N, Robert I. What do we really need? Questioning consumption through sufficiency. Journal of Macromarketing. 2015;35(1):11–22.
Jelinski D. There is no Mother Nature - there is no balance of nature: culture, ecology and conservation. Human Ecology. 2005;33(2):271–288.
Moon K. Thomas Brewer, Stephanie Januchowski-Hartley, Vanessa Adams, Deborah Blackman.
Shoreman-Ouimet E, Kopnina H. Reconciling ecological and social justice to promote biodiversity conservation. Biological Conservation. 2015;184:320–326. doi: 10.1016/j.biocon.2015.01.030.
