Το βιβλίο κυκλοφόρησε μόλις από τις Εκδόσεις Τόπος, με πρόθεση να τιμήσει τα 200 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου διανοητή, που συμπληρώθηκαν στις 28 Νοέμβρη. Χωρίζεται σε δυο μέρη. Ένα εκτενές εισαγωγικό δοκίμιο του Χρήστου Κεφαλή, όπου συζητούνται εκτενώς η ζωή και το έργο του Ένγκελς. Και ένα μέρος με κείμενα του Ένγκελς, τα περισσότερα μη μεταφρασμένα στα ελληνικά και όχι πολύ γνωστά, μεταφρασμένα και επιμελημένα από τον ίδιο (δυο κείμενα έχουν μεταφραστεί από τους Οδυσσέα Διαμάντη και Ορέστη Λουκά).
Ενδιάμεσα παρεμβάλλεται και ένα δεκασέλιδο φωτογραφιών, με βιογραφικά στοιχεία και τα κύρια έργα του Ένγκελς.
Στο εισαγωγικό δοκίμιο ο Χρήστος Κεφαλής μάς αποκαλύπτει μια όχι οικεία εικόνα του Ένγκελς, ως ενός ενθουσιώδους και ασυμβίβαστου αγωνιστή, με ισχυρή αίσθηση του χιούμορ, πλατιά ενδιαφέροντα και πολυμάθεια. Ο Ένγκελς ξεκίνησε να αρθρογραφεί γύρω στα 20 του χρόνια στον τοπικό Τύπο της γενέτειράς του, του Μπάρμεν. Είχε όμως αρχίσει να συνθέτει ποιήματα και λογοτεχνήματα αρκετά νωρίτερα. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι η παρουσίαση από τον ίδιο στο γυμνάσιο της τραγωδίας του Αισχύλου «Επτά επί Θήβας», σε μια σχολική γιορτή, στα αρχαία ελληνικά. Στη συνέχεια παρακολουθούμε τον νεαρό Ένγκελς να συγγράφει λογοτεχνικές κριτικές, σατιρικά αφηγήματα για τη ζωή στη γενέτειρά του, φιλοσοφικές πολεμικές ενάντια στον Σέλινγκ και άλλους ιδεολογικούς εκπροσώπους της γερμανικής αντίδρασης, κ.ά. Μέσα από αυτή την πορεία και τη γνωριμία με τον Μαρξ στα 1844 ο Ένγκελς, ο οποίος διακρινόταν εξαρχής για το ριζοσπαστικό πνεύμα του και την οξεία απέχθειά του για την κοινωνική αδικία, μετατρέπεται από οπαδό του Χέγκελ και αστό επαναστάτη δημοκράτη σε κομμουνιστή.
Ακολουθούν οι κοινές μάχες των Μαρξ και Ένγκελς στην επανάσταση του 1848-49, όταν εξέδιδαν τη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου, η συμμετοχή του Ένγκελς στην ένοπλη εξέγερση στο γερμανικό Νότο και η φυγή του στο Λονδίνο μετά την ήττα της, η κοινή εργασία των κλασικών για τη θεμελίωση της Α΄ Διεθνούς, η επίμονη καθοδηγητική δουλειά του Ένγκελς μετά το θάνατο του Μαρξ για το πλάτεμα του εργατικού κινήματος σε όλο τον κόσμο μέσω της οργάνωσης της Β΄ Διεθνούς.
Οι Ένγκελς και Μαρξ, με τις κόρες του Μαρξ Τζένυ, Ελεονόρα και Λάουρα. Η φωτογραφία πάρθηκε το Μάη του 1864, στη διάρκεια ταξιδιού του Ένγκελς στο Λονδίνο.
Σε χωριστά κεφάλαια στο εισαγωγικό δοκίμιο αναλύονται τα πιο σημαντικά έργα του Ένγκελς: η πρώτη μεγάλη του μελέτη Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία, οι ιστορικές μελέτες του –Επανάσταση και Αντεπανάσταση στη Γερμανία, Ο Πόλεμος των Χωρικών στη Γερμανία, Η Εκστρατεία για το Γερμανικό Αυτοκρατορικό Σύνταγμα, Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους– τα φιλοσοφικά του έργα, Αντί-Ντίρινγκ και Διαλεκτική της Φύσης. Ταυτόχρονα σε αντίστοιχα μέρη εξετάζονται οι πιο σημαντικές συνεισφορές του Ένγκελς: η πρώτη διατύπωση του μεταβατικού προγράμματος, η ανάλυσή του της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία, οι επισημάνσεις του για το ρόλο των τραστ και του κράτους στα τέλη του 19ου αιώνα, οι επεξεργασίες του για το εθνικό και το αγροτικό ζήτημα.
Ο Κεφαλής συζητά και αντικρούει ιδιαίτερα τις απόψεις αστών και αριστεριστών κριτικών ότι ο Ένγκελς ταυτίστηκε με το ρεφορμισμό και το μηχανιστικό υλισμό της Β΄ Διεθνούς, όντας υπαίτιος για τη μετέπειτα δογματοποίηση του μαρξισμού κατά τη σταλινική περίοδο. Επιχειρηματολογεί ότι παρά ορισμένα λάθη του ο Ένγκελς ήταν ένας φωτισμένος διαλεκτικός και, στις φιλοσοφικές μελέτες, προκατέλαβε σε μερικά σημεία σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες όπως η κοσμολογία της Μεγάλης Έκρηξης. Παράλληλα τονίζει το δημιουργικό χαρακτήρα των αντιλήψεων του Ένγκελς για τη διαλεκτική όχι ως ένα έτοιμο σχήμα στο οποίο πρέπει να συνταιριαστούν τα γεγονότα, αλλά ως κανονικότητες που εξάγονται από τις πραγματικές διαδικασίες της φύσης και της ανθρώπινης κοινωνίας:
«O Ένγκελς αναδεικνύει το εγκόσμιο περιεχόμενο της διαλεκτικής, τη στενή σύνδεσή της με τις επιστήμες και την ανταπόκρισή της στις πραγματικές διαδικασίες της φύσης και στη διαδικασία της γνώσης. Ορίζει τη διαλεκτική ως “την επιστήμη των γενικών νόμων κίνησης και ανάπτυξης της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας και της σκέψης” και καταδεικνύει τις βασικές της προτάσεις με παραδείγματα από το κάθε πεδίο. Επιμένει ότι η διαλεκτική και οι νόμοι της δεν είναι μια έτοιμη διανοητική κατασκευή που εισάγεται αυθαίρετα στη φύση· απεναντίας εξάγονται από αυτή ως κανονικότητες των φαινομένων της» (σελ. 116).
Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει κείμενα του Ένγκελς από όλη την περίοδο της θεωρητικής του εργασίας. Ο αναγνώστης θα βρει νεανικά κείμενα και ποιήματα του Ένγκελς –ιδιαίτερα σημαντικό μεταξύ αυτών το «Ο Σέλινγκ και η Αποκάλυψη»–· μερικά από τα πρώτα κομμουνιστικά έργα του, όπως η πολεμική του στον Καρλ Χάιντσεν και οι ομιλίες του στο Έλμπερφελντ· άρθρα του για τις κοινωνικές σχέσεις στη Ρωσία και την Αγγλία και το εθνικό ζήτημα στην Πολωνία· αναλύσεις του για το ελεύθερο εμπόριο και τον αντισημιτισμό· αποσπάσματα από τα προπαρασκευαστικά υλικά του για το Αντί-Ντίρινγκ· σημαντικές επιστολές του.
Στην κατακλείδα του εισαγωγικού δοκιμίου εξαίρεται η πολύπλευρη συνεισφορά και προσωπικότητα του Ένγκελς:
«Ο Ένγκελς ήταν από τη φύση του ένας αμείλικτος εχθρός κάθε ανελευθερίας και καταπίεσης, ένα φωτεινό, ανήσυχο μυαλό για το οποίο η αλήθεια και τα συμφέροντα της ανθρωπότητας έμπαιναν πάνω από κάθε τι άλλο. Αυτές οι ποιότητές του τον έφεραν κοντά στο απελευθερωτικό κίνημα του προλεταριάτου, των καταπιεσμένων της εποχής του και της εποχής μας. Με το διάβα του χρόνου, μέσα από τις εμπειρίες του αγώνα, η νεανική παρόρμηση του Ένγκελς προς το δίκαιο και την πρόοδο εδραιώθηκε σε μια συνειδητή και καρποφόρα στράτευση στο σοσιαλιστικό κίνημα που τον έκανε έναν από τους θεμελιωτές του μαρξισμού και έναν από τους πιο υποδειγματικούς επαναστάτες μαχητές του. Η συνέχιση της παράδοσης και του έργου του αποτελεί ένα τιμητικό καθήκον των κομμουνιστών» (σελ. 165).
Τίτλος βιβλίου: Φρίντριχ Ένγκελς. Διαλεκτά Κείμενα, μετάφραση-εισαγωγικό δοκίμιο: Χρήστος Κεφαλής, σελ. 400, €16.
Πληροφορίες: Εκδόσεις Τόπος, Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου, [email protected], τηλ. 210 8222835, βιβλιοπωλείο τηλ. 210 3221580.
