Ο θίασος Forced Entertainment από το Σέφιλντ (βραβευμένος το 2016 με το International Ibsen Award) φιλοξενήθηκε στον χώρο Β της Πειραιώς 260, από το Φεστιβάλ Αθηνών, κατά την πρώτη εμφάνισή του στη χώρα μας, όπου παρουσίασε όλα τα έργα του Σαίξπηρ πάνω σε ένα τραπέζι.
Στις τρεις δεκαετίες ζωής του, είναι η πρώτη φορά που ο εξαμελής θίασος καταπιάνεται με κανονικά έργα. Στο παρελθόν πραγματοποίησε διάφορες παραστάσεις που παρέκλιναν από την πεπατημένη, την οποία φαίνεται να σχολιάζει και το όνομα του θιάσου (καταναγκαστική ψυχαγωγία). Ζητούμενο για τους Forced Entertainment είναι να διεγείρουν, να προκαλέσουν, να διασκεδάσουν και να φέρουν σε αμηχανία τους θεατές. Θέλουν να επανεπινοήσουν το θέατρο – ίσως γιατί δεν προέρχονται από αυτό (οι βασικές τους σπουδές είναι σε άλλα αντικείμενα).
Στον Σαίξπηρ των Forced Entertainment, οι τρεις τοίχοι της σκηνής κρύβονται από ένα βαρύ βαθυκόκκινο παραπέτασμα. Στ’ αριστερά υπάρχει μια μεγάλη ραφιέρα, το ίδιο και στα δεξιά. Πάνω σ’ αυτές υπάρχουν διαφόρων ειδών μπουκάλια, από οινοπνευματώδη ποτά, τοματοπελτέ, αρώματα κ.α. καθώς και κονσέρβες, αλατιέρες, χαρτί υγείας και άλλα αναλώσιμα από την κουζίνα ή το μπάνιο. Στο κέντρο της σκηνής υπάρχει ένα ξύλινο τραπέζι.
Σε κάθε έργο που πρόκειται να παρασταθεί, ένα μέλος του θιάσου μπαίνει στη σκηνή, παίρνει τους «ηθοποιούς» του (τα μπουκαλάκια και τα συναφή) από ένα ράφι και κάθεται σ’ ένα σκαμπό πίσω από το τραπέζι.
Στη συνέχεια, βάζει μερικά από τα πράγματα που έφερε πάνω στο τραπέζι, και ξεκινάει να αφηγείται (στα αγγλικά) μια συνεπτυγμένη εκδοχή, μια διασκευή του εκάστοτε σαιξπηρικού έργου, χρησιμοποιώντας τα μπουκάλια και τα άλλα αντικείμενα ως κούκλες.
Τέτοιες μορφές αναπαράστασης (και αφήγησης) είναι κοινή εμπειρία της παιδικής ηλικίας των περισσότερων ανθρώπων (που έπαιξαν κάποτε με κούκλες, playmobil ή με ό,τι άλλο βρήκαν εύκαιρο). Είναι, ωστόσο, αμφίβολο, αν το συγκεκριμένο θέαμα θα κέρδιζε ένα παιδικό κοινό.
Για τους ενήλικες, η υπενθύμιση της παιδικότητας (χάρη σ’ αυτή τη φόρμα) και η ανάδειξη της «μαγείας» της (κατά την εμψύχωση των διαφόρων μπουκαλιών) φορτίζουν θετικά την ατμόσφαιρα στο θέατρο.
Ωστόσο το εύρημα, αυτή η φόρμα, που μοιάζει με κουκλοθέατρο (καθώς ο αφηγητής δεν μετέχει της δράσης) εξαντλείται έπειτα από κάποια ώρα. Η εντύπωση αυτή είναι ακόμα πιο ισχυρή αν κανείς παρακολουθήσει όχι μία από τις σαρανταπεντάλεπτες διασκευές των έργων του Σαίξπηρ, αλλά περισσότερες.
Ναι μεν ο λόγος ακούγεται καθαρά, και ενδεχομένως είναι σαφές το ποιοι βρίσκονται επί σκηνής (επί τραπέζης, εν προκειμένω), ποιοι φεύγουν, ποιο σκοτώνονται κλπ, αλλά το δραματικό φορτίο των σκηνών εκλείπει σε μεγάλο βαθμό. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στη διασκευή του κειμένου, στην απάλειψη της σαιξπηρικής ποίησης και γλώσσας, που ασφαλώς διακρίνονται από άλλων ελασσόνων δραματουργών, έστω κι αν οι τελευταίοι γράφουν επίσης έργα βασισμένα σε ιστορικά συμβάντα και μεσαιωνικούς μύθους.
«Hung be the heavens with black! Yield day to night!», Μαύρα να βάλει ο ουρανός, να γίνει η μέρα νύχτα! (μετ. Βασίλης Ρώτας) είναι, για παράδειγμα, ο πρώτος στίχος στο έργο Ερρίκος Στ’ (πρώτο μέρος) του Σαίξπηρ. Στη διασκευή των Forced Entertainment, ο Richard Lowdon, με ατάραχη φωνή, ξεκινάει την παράσταση, λέγοντας «Okay. Erm. So this is Henry VI Part 1.», Ωραία. Λοιπόν. Ερρίκος ο 6ος μέρος πρώτο. Πόσο Σαίξπηρ, όμως, είναι αυτό;
Το ποιο μπουκάλι θα υποδυθεί τον άλφα ή τον βήτα ρόλο δεν είναι τυχαίο. Αντίθετα σκιαγραφείται ένας κώδικας πάνω στο τραπέζι (όχι όμως εξαντλητικός). Για παράδειγμα, όλες οι ηρωίδες αναπαρίστανται από μακρόστενα φιαλίδια, συχνά αρωμάτων, τα οποία διαθέτουν κομψότητα, σε σχέση, φερ’ ειπείν, με το πλαστικό μπουκάλι μουστάρδας. Όμως, το αν ένα χοντρό μπουκάλι είναι το κατάλληλο για να υποδυθεί τον Φάλσταφ είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα, αλλά δεν αρκεί για να καταστήσει ενδιαφέρουσα μια παράσταση, ούτε να δώσει στο κείμενο αυτά που η διασκευή τού αφαίρεσε.
Η αθωότητα του βλέμματος (από όπου εικάζουμε απορρέει και η, ας πούμε, παιδικότητα της φόρμας), πιθανώς να είναι απαραίτητη συνθήκη για την ανάγνωση των κλασικών, ωστόσο δεν αποτελεί αρκετή συνθήκη για τη σκηνική μεταφορά τους. Εδώ από το έργο μένει το σχήμα και ασφαλώς τα κλασικά έργα δεν εξαντλούνται σ’ αυτό (ούτε στην αθωότητα).
Εντέλει, οι ήρωες των Forced Entertainment είναι, περισσότερο ή λιγότερο, μονοδιάστατες εκδοχές των σαιξπηρικών ηρώων, όπως συμβαίνει συχνά με τους ήρωες στο παιδικό κουκλοθέατρο, όπου τα χαρακτηριστικά είναι τονισμένα –ο μάγος, για παράδειγμα, έχει μεγάλη μύτη και σχιστά μάτια– για να γίνεται αντιληπτή η ποιότητα του ήρωα στα παιδιά – ότι είναι κακός, στο παράδειγμα. Παρόλο που δεν συμβαίνει ακριβώς το ίδιο στην παράσταση των Forced Entertainment και εδώ χάνονταν οι εσωτερικές αντιφάσεις που βιώνουν οι σαιξπηρικοί ήρωες, και που τους καθιστούν τόσο ενδιαφέροντες.
Αν στόχος του θιάσου είναι η ανοικείωση του θεατή, η καθοδήγησή του σε ένα δρόμο μακριά από την πεπατημένη, και την καταναγκαστική ψυχαγωγία (του παραδεδομένου τρόπου με τον οποίο πρέπει να ανεβαίνει ο Σαίξπηρ), εδώ γίνεται με κόστος το ίδιο το σαιξπηρικό έργο και μάλλον και την ψυχαγωγία που αυτό προκαλεί.
Ενδεχομένως η επιλεγείσα φόρμα να ήταν ένας καινοτόμος τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας (εν προκειμένω αναφέρομαι στα ιστορικά δράματα του Σαίξπηρ και στην αγγλική Ιστορία) ή έναυσμα για ένα μάθημα, αλλά, με καλλιτεχνικούς όρους, σαφώς αυτές οι αποδραματοποιημένες εκδοχές μειώνουν το σαιξπηρικό έργο.
Τέλος, το ενδιαφέρον εργαστήριο, στο οποίο δίδαξε η Cathy Naden των Forced Entertainment, δεν είχε σχέση με τις παραστάσεις που παίζονταν στο Φεστιβάλ. Κατά συνέπεια δεν φώτισε ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο (τεχνικές, μεθόδους, κώδικες) δραματοποίησης των Σαιξπηρικών έργων από το θίασο. Αφορούσε, κατά κύριο λόγο, τη δυναμική της ομάδας και την αξιοποίηση των αυτοσχεδιασμών της στη δημιουργία μιας παράστασης.
Φωτογραφία: Christopher Hewitt
