Το κείμενο είναι από το αφιέρωμα των Ενθεμάτων της «Αυγής»: «E. ΛΑΚΛΑΟΥ: Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ, ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ & ΤΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ». Το πρωί της Κυριακής ο Αργεντίνος πολιτικός φιλόσοφος, εισηγητής της «θεωρίας του λόγου» και θεωρητικός της ηγεμονίας, ο μετα-μαρξιστής Ερνέστο Λακλάου (ή Λακλώ, όπως ο ίδιος προτιμούσε να προφέρεται το όνομά του) «έφυγε» από τη ζωή. Στη φωτογραφία, ο Ε. Λακλάου.
Μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές του Λακλάου στη σύγχρονη πολιτική σκέψη είναι η αποσαφήνιση της έννοιας του λαϊκισμού. Ο αργεντινός θεωρητικός αποδεσμεύει την έννοια από τα παραδοσιακά πλαίσια που την εξισώνουν με τη δημαγωγία και τον μανιχαϊσμό και την τοποθετεί στην καρδιά του πολιτικού φαινομένου.
Ο Λακλάου διδάσκει ότι οι ηγεμονικοί πολιτικοί λόγοι χτίζονται γύρω από βασικά κομβικά (κενά) σημαίνοντα, στη βάση του συνδυασμού των λογικών της ισοδυναμίας και της διαφοράς. Ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, ορισμένα πολιτικά σημαίνοντα καταφέρνουν να συνασπίσουν γύρω τους μια σειρά από κοινωνικές απαιτήσεις/διαφορές.
Τα μέτωπα αυτά χτίζονται στη βάση της διάκρισης από τον καταστατικό πολιτικό «εχθρό/αντίπαλο». Αυτό το σύνορο, ωστόσο, προσδίδει σε όλα τα διαφορικά στοιχεία εντός του συστήματος μια ποιότητα ισοδυναμίας έναντι του αποκλεισμένου. Οδηγεί, με άλλα λόγια, στη σύσταση του «λαού». Αυτό που περιλαμβάνει λοιπόν ο λαϊκισμός είναι μια συγκεκριμένη διαφορά που παρουσιάζει τον εαυτό της σαν τον «λαό» που βρίσκεται αντιμέτωπος με τον «εχθρό».
Ως εκ τούτου, η διαίρεση του κοινωνικού πεδίου και η σύσταση εν δυνάμει ηγεμονικών πολιτικών λόγων μέσω της επίκλησης του «λαού» αποτελεί καταστατικό στοιχείο της πολιτικής και χαρακτηρίζει τόσο δυνάμεις της (κεντρο)Αριστεράς όσο και της (κεντρο)Δεξιάς. Ο λαϊκισμός και ο κοινωνικός ανταγωνισμός είναι αναγκαίες συνθήκες για τη σύσταση των πολιτικών υποκειμένων και την υπέρβαση των εκάστοτε ηγεμονιών.
Εκείνο που προκύπτει, επομένως, από την καινοτόμα αυτή θεωρία είναι ότι: α) θα πρέπει κανείς να διακρίνει μεταξύ του λαϊκισμού ως συνώνυμου του απλουστευτικού, του δημαγωγικού, της μισαλλοδοξίας και της υποκίνησης του μίσους, και του λαϊκισμού ως παραγωγικού φαινομένου, απαραίτητου για τη δημιουργία νέων πολιτικών ηγεμονιών. β) Κατ’ επέκταση, οι καταγγελίες περί λαϊκισμού τις περισσότερες φορές κρύβουν πολιτικές σκοπιμότητες και εκτοξεύονται κυρίως εναντίον δυνάμεων που αναζητούν την ανασύνθεση των πολιτικών ισορροπιών και που έχουν έντονο το στοιχείο του κοινωνικού ανταγωνισμού. Ειδικότερα σε μεταβατικές περιόδους (εξάρθρωσης της ηγεμονίας) οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ που απειλούνται κάνουν ολοένα και μεγαλύτερη κατάχρηση του λαϊκιστικού «εργαλείου» (π.χ. Ελλάδα). Ωστόσο, γίνεται σαφές ότι η Αριστερά σήμερα (όπως το ευρωπαϊκό εργατικό, σοσιαλιστικό κίνημα των μέσων του 20ού αιώνα) δεν θα πρέπει να πτοηθεί και να αφήσει ελεύθερο το πεδίο στις συντηρητικές δυνάμεις. Αντίθετα, θα πρέπει να ενισχύσει τις προσπάθειές της για τη σύνθεση του νέου «λαϊκού» υποκειμένου και τη διατύπωση του ηγεμονικού εκείνου προτάγματος που θα επιτρέψει την υπέρβαση του νεοφιλελευθερισμού.
Ο δρ Γ. Παπανάγνου είναι ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Ηνωμένων Εθνών-Ινστιτούτο Συγκριτικών Μελετών Περιφερειακής Ενοποίησης.
