Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά. Η τοπολογική μορφή πολιτικής ταυτότητας και αντιπαράθεσης. Στο φαντασιακό μας η λέξη κέντρο, μέση, μιλά για μας και για τους άλλους. Υποδηλώνει μετριοπάθεια. Από τις έρευνες γνωρίζουμε ότι πολλοί, οι περισσότεροι, αυτοτοποθετούμαστε δύσκολα στα άκρα, ιδιαίτερα το κάτω, κάθε κλίμακας. Ψηφοφόροι ακροδεξιών κομμάτων, ακόμη και της Χρυσής Αυγής, δήλωναν «κεντρώοι». Στις έρευνες για τον κοινωνικό μας αυτοπροσδιορισμό οι περισσότεροι δηλώνουμε «μεσαίοι», θαρρούμε ότι πάντα υπάρχουν κάποιοι κάτω από μας.

Ωστόσο, το «κέντρο» δεν είναι δεδομένο. Αλλάζει όπως αλλάζουν όλα, το κομματικό πεδίο, τα κόμματα. Ενδεικτικά, στη Γερμανία, το FDP στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ήταν το λεγόμενο «μισό» κόμμα μπαλαντέρ που συγκυβερνούσε άλλοτε με τους Χριστιανοδημοκράτες και άλλοτε με τους Σοσιαλδημοκράτες. Σήμερα το γερμανικό κομματικό σύστημα μεταβλήθηκε ριζικά και το συγκεκριμένο κόμμα όχι μόνο δεν είναι μπαλαντέρ αλλά υπερασπίζεται τις πιο νεοφιλελεύθερες απόψεις. Στην Ελλάδα η προδικτατορική Ενωση Κέντρου είχε σε πολλά θέματα πιο προωθημένες θέσεις από σημερινά κεντροαριστερά κόμματα.

Προφανώς τα πράγματα αλλάζουν. Ο ιστορικός Πιερ Σερνά υποστήριξε ότι μετά από περιόδους έντονων αναταράξεων γαλλικές κυβερνήσεις, από την παλινόρθωση και τον Ναπολέοντα τον Γ’ έως τον Μακρόν, δηλώνουν μετριοπαθείς αλλά αποδεικνύονται υπέρμαχοι του οικονομικού (νεο)φιλελευθερισμού και ρέπουν προς την αυταρχική διαχείριση της εξουσίας. Απόδωσε τη στάση αυτή με τον όρο «ακραίο κέντρο». Τον ίδιο όρο χρησιμοποίησαν στη συνέχεια διανοητές, όπως ο Ταρίκ Αλί για να χαρακτηρίσει κόμματα συντηρητικά ή σοσιαλδημοκρατικά που αυτοπροσδιορίζονται στο «κέντρο» και έχουν βασικό επιχείρημα την προσφιλή στη Θάτσερ ΤΙΝΑ, τη μη ύπαρξη δηλαδή εναλλακτικής.

Σε πρώτη ματιά το «ακραίο κέντρο» ανακαλεί αυτό που ο Χάμπερμας αποκάλεσε στη δεκαετία του 1980 νεοσυντηρισμό: ρεύμα σκέψης και ιδεολογία εστιασμένα στην πλήρη ελευθερία της αγοράς και την προσήλωση σε συντηρητικές αξίες (ετερο-πειθαρχία, ιεραρχία, τάξη…). Παρότι συγγενείς, οι δυο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες. Οι του «ακραίου κέντρου» δεν δηλώνουν συντηρητικοί, προέρχονται από διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, μπορεί να αυτοπροσδιορίζονται ως φιλελεύθεροι ή σοσιαλδημοκράτες, πάντοτε ασφαλώς μετριοπαθείς καθότι «κεντρώοι», και να έχουν έναν λόγο διακριτό από εκείνο των συντηρητικών.

Στην Ελλάδα είχαμε συμπεριφορές «ακραίου κέντρου» τα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων. Κατά τη διάρκεια δηλαδή και μετά από μία περίοδο έντονων πολιτικών παθών και κοινωνικών αναταράξεων. «Μετριοπαθείς» όμνυαν στην επιστροφή στην «κανονικότητα». Δεν έδιναν όμως αυτοί το κυρίαρχο πολιτικό στίγμα. Περισσότερο προβαλλόταν ο Κ. Μητσοτάκης ως φιλελεύθερος που θα αποκαθιστούσε θεμελιώδεις αξίες και αρχές. Στην πραγματικότητα, το πρώτο έτος διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας έχει πολλά στοιχεία πολιτικής «ακραίου κέντρου».

Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής ήταν η ευκαιρία ώστε οι πρακτικές του «ακραίου κέντρου» να πάρουν ιδεολογικό κάλυμμα και τείνουν να μετατραπούν σε κεντρικό κυβερνητικό αφήγημα. Οχημα το δόγμα των δυο άκρων: η Χρυσή Αυγή από τη μια και οτιδήποτε μπορεί να φαντασιωθεί ο καθένας, πέραν του ΚΙΝ.ΑΛΛ., από την άλλη. Και στη μέση οι καλοί, οι «κεντρώοι». Ο στόχος πολλαπλός. Να φανεί ότι το κυβερνών κόμμα δεν είχε, δεν έχει σχέση με τη Χρυσή Αυγή. Να φανεί ότι τα δυο υποτιθέμενα άκρα και οι υποστηρικτές τους αντάμωσαν στις πλατείες και βλάπτουν και οι δυο τη χώρα.

Επειδή όμως τα παραπάνω δεν στέκουν πραγματολογικά, το δόγμα στοχεύει στην αλλαγή ατζέντας ώστε να καλυφθούν οι μετριότατες κυβερνητικές επιδόσεις σε πολλούς τομείς -αποτυπώνεται πλέον και στις δημοσκοπήσεις-, να μείνουν στην άκρη οι έντονες εσωτερικές διαφορές και, βέβαια, να εμφανίζεται ο Κ. Μητσοτάκης συνεπής στις αρχές του, πάντα φιλελεύθερος και μετριοπαθής, δηλαδή «κεντρώος».

Η επιλογή του «ακραίου κέντρου» έχει αποδειχθεί σε αρκετές περιπτώσεις πολιτικά αποτελεσματική. Οχι όμως πάντα. Εξαρτάται από τον χώρο, τις προϋποθέσεις και τον χρόνο. Στην περίπτωσή μας θα είχε πιθανότητες επιτυχίας αν προκρίνονταν το 2019 αμέσως μετά τις εκλογές. Τώρα είναι απτές και εμφανείς και οι ενδοκυβερνητικές τριβές και η φθορά αλλά και η απουσία ενοποιητικού ιδεολογικού στίγματος. Μέχρι τώρα η υπό τον Κ. Μητσοτάκη Ν.Δ. πόνταρε στην αποτελεσματικότητα στη διακυβέρνηση και στον πολιτικό χρόνο που της διασφάλιζαν οι αδυναμίες των αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Με εξαιρέσεις, η αποτελεσματικότητα διαψεύδεται καθημερινά. Μένει προς το παρόν το δεύτερο.

Κάποιοι παραβλέποντας τον όρο «ακραίο» θα κρατήσουν τη λέξη «κέντρο» και θα εκλάβουν την κίνηση θετικά. Ορισμένοι μάλιστα θα δικαιολογήσουν έτσι ακόμη μία φορά την ψήφο τους. Αλλοι θα εκφράσουν την ευαρέσκειά τους για το άνοιγμα με την προσδοκία του αντίδωρου. Μένει η αντίδραση των κομμάτων ανταγωνιστών. Στο παρελθόν, ιδιαίτερα σε δικομματικά συστήματα όπως για πολλά χρόνια και το ελληνικό, τα δυο μεγάλα κόμματα περιμένοντας σε μεγάλο βαθμό τη σειρά τους να κυβερνήσουν, η λεγόμενη πολιτική του ώριμου φρούτου, έκαναν ανοίγματα στο «κέντρο», ουσιαστικά στα «μεσαία στρώματα».

Σήμερα, η λογική αυτή δεν φαίνεται η προσφορότερη. Εδώ και κάποια χρόνια, περισσότερο τον καιρό της κρίσης και των μνημονίων οι ψηφοφόροι, ιδιαίτερα οι νέοι, αποστασιοποιήθηκαν από τα πολιτικά κόμματα. Οι κομματικές ταυτίσεις είναι λιγότερο ισχυρές και οι εκλογικές μετατοπίσεις ευχερέστερες. Κάτι σαν κινούμενη άμμος. Ταυτόχρονα, τις τελευταίες δεκαετίες μεγάλο μέρος του πληθυσμού φτωχοποιήθηκε και επιδεικνύει πιο αντι-συστημικές συμπεριφορές. Τα πολιτικά κόμματα έχουν συνεπώς πολύ περισσότερα να κάνουν από φαντασιακές αντιμαχίες στο «κέντρο». Χρειάζονται πραγματιστικά οράματα και ρηξικέλευθες θετικές ιδέες. Αλλιώς, θα μείνουν με την προσδοκία του λιγότερου κακού, του μονόφθαλμου, που περιμένει την ώρα του να κυβερνήσει γιατί ο αντίπαλος είναι τυφλός. Αλλά ακόμη και έτσι το έργο τους δεν θα είναι καθόλου εύκολο.

* Ο Παντελής Κυπριανός είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών