Πίσω στη Γενεύη του 16ου αιώνα, ο Ιωάννης Καλβίνος, που μαζί με τον Λούθηρο θεμελίωσαν τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, εγκαθιδρύει στη Γενεύη ένα καθεστώς που κατά τον ίδιο αποτελούσε το επί Γης Κράτος του Θεού. Ένας θρησκευτικός ολοκληρωτισμός βασισμένος στη σιδηρά πειθαρχία, στη δημόσια και στην -όποια- ιδιωτική ζωή.
Κάθε παρέκκλιση από τις επιταγές της εξουσίας του Καλβίνου και του κονσιστόριου τιμωρούνταν ως ύβρις και αμαρτία με βασανισμούς, εξοντωτικές καταδίκες ακόμα και με θάνατο. Ο άλλοτε πολέμιος της Ιεράς Εξέτασης εγκαθίδρυσε ένα τυραννικό καθεστώς στο όνομα του Θεού και της Βίβλου.
Ο Ισπανός Μιχαήλ Σερβέ, έχοντας διαφύγει των φανατικών της Ιεράς Εξέτασης, υποστήριξε το κίνημα της Μεταρρύθμισης και τον Καλβίνο. Σύντομα όμως η διαφωνία που εξέφρασε, κυρίως για το τρισυπόστατο, τον οδήγησε στην πυρά. Οι διανοούμενοι της εποχής στην υπόλοιπη Ευρώπη ξεσηκώθηκαν.
Ένας εξ αυτών, ο νεαρός Καστελιόν, πολύγλωσσος, με βαθιά γνώση της νομικής επιστήμης και της Θεολογίας, πολέμιος των μεθόδων των ιεροξεταστών, υπήρξε, επίσης, ακόλουθος του Καλβίνου. Όντας ελεύθερο πνεύμα και βαθιά ουμανιστής, δεν άργησε να εκφράσει τη διαφωνία του με το ολοκληρωτικό καθεστώς της Γενεύης όπου ζούσε και δίδασκε. Παράλληλα, όμως, εξέφρασε και την αντίθεσή του με την παρερμηνεία των λόγων του Θεού και την αναντιστοιχία στην πράξη.
Γρήγορα διώκεται και μεταβαίνει στη Βασιλεία, όπου βγάζει τα προς το ζην ως μεταφραστής. Η εκτέλεση του Σερβέ ερέθισε το ανήσυχο πνεύμα και την πίστη του Καστελιόν στην ελευθερία του ανθρώπου και της σκέψης, τον οδήγησε σε μετωπική σύγκρουση με τον σκληρό και αμείλικτο Αρχιερέα της Γενεύης. Η τυραννία του καλβινισμού φρόντισε να εξοντώσει τη γραφή του Καστελιόν, να τον εξαφανίσει στη λήθη, όμως ο Ισπανός διανοούμενος έβαλε τη θεμέλια λίθο της ανεξιθρησκίας και του ανθρωπισμού και της ανεκτικότητας πολύ πριν τον Σπινόζα ή τον Βολταίρο.
Το βιβλίο γράφτηκε το 1936 ως ένα δοκίμιο κατά του ολοκληρωτισμού, ενώ ο ναζισμός παγιωνόταν. Τις τελευταίες μέρες, με τη στάση που κρατούν οι φανατικοί της λιτότητας Γερμανοί, Ολλανδοί και λοιποί δορυφόροι, οι σελίδες του βιβλίου στριφογυρίζουν στο μυαλό μου.
Η προτεσταντική ηθική της εξοντωτικής τιμωρίας όσων δεν τηρούν τη θεολογική πειθαρχία μοιάζουν βαθιά εντυπωμένες στη συνείδηση του “γερμανικού Βορρά”.
