Μπαίνοντας σε ένα διαγνωστικό κέντρο γνωστής αλυσίδας, για να κάνω κάποιες εξετάσεις, πριν στρίψω στον διάδρομο προς την αιμοληψία εντυπωσιάστηκα από την ύπαρξη στα δεξιά μου μιας φωτογραφίας του Έλβις Πρίσλεϋ προφίλ, να τραγουδάει, με το μικρόφωνο στο χέρι, και τα κρόσσια να κρέμονται από το δερμάτινο πουκάμισο, και μιας άλλης φωτογραφίας, απέναντί μου, της Μέριλιν Μονρόε, ανφάς, με το απαστράπτον χαμόγελό της, που πραγματικά λες και γέμιζε τον χώρο με μια λαμπερή αισιοδοξία.

Σκέφτομαι, τώρα, αυτή τη ζωηρή εντύπωση που μου προκάλεσαν οι ανατυπώσεις των έργων κάποιων γνωστών, εικάζω, φωτογράφων, προσπαθώντας να κατανοήσω την απουσία αντίστοιχων εντυπώσεων μετά από μία επίσκεψη στην Εθνική Πινακοθήκη. Ενδεχομένως, η ψυχική μου φόρτιση, η αγωνία για τα αποτελέσματα των εξετάσεων που θα έκανα, να με προδιέθεταν με συγκεκριμένο τρόπο απέναντι στις φωτογραφίες αυτών των λαμπρών προσώπων και να καθιστούσαν εύκολη τη συνομιλία μου μαζί τους.

Ομολογουμένως, πηγαίνοντας στην Εθνική Πινακοθήκη, δεν είχα κάποια ανάλογη αγωνία. Ωστόσο, αν δουλειά του διαγνωστικού κέντρου είναι η διενέργεια εξετάσεων και η σωστή διάγνωση, δουλειά μιας πινακοθήκης είναι και να δημιουργήσει εκείνες τις ευνοϊκές συνθήκες πρόσληψης των έργων που περιλαμβάνει. Να δημιουργήσει ένα περιβάλλον συνομιλίας με τα έργα και, άρα, έναν λόγο αυτών των έργων, μια αφήγηση.

Η παράθεση ενός τεράστιου αριθμού πινάκων σε έναν μικρό χώρο, με ομαδοποιήσεις του τύπου, εδώ οι θάλασσες, εκεί τα πορτρέτα, η ανυπαρξία διαβάθμισης της απόστασης ηθέασης συναρτήσει του μεγέθους του έργου (είτε μικρός ο πίνακας είτε μεγάλος, από το μισό μέτρο έως τα δύο μέτρα, θα σταθείς όρθιος να το δεις), ο κακός φωτισμός τους που απαιτεί να βρεις τη γωνία που πρέπει να σταθείς, για να μην αντανακλά το τζάμι, όχι απλώς δεν αναδεικνύουν τα έργα, αλλά τους στερούν και την οποιαδήποτε φωνή μες στη συνολική χάβρα.

Όσο αναλογίζομαι την εμπειρία αυτής της επίσκεψης, και η λευκότητα του περιβάλλοντος χώρου κατακλύζει τον νου μου, μια εικόνα μου έρχεται συνειρμικά. Ο χώρος αυτός έχει κάτι από κοιμητήριο, ένα συνωστισμένο κοιμητήριο, το ένα μνήμα δίπλα στο άλλο, δίχως κυπαρίσσια και πουλιά, δίχως άνεμο να παίζει με τις φλογίτσες από τα καντηλάκια. Κι αν στο κοιμητήριο αυτός ο συνωστισμός μικρή σημασία έχει, καθώς το επισκέπτομαι για εκείνο το οικείο μνήμα, και η συνομιλία με τους νεκρούς μου αρχίζει πριν καλά καλά διαβώ την πύλη του, εδώ, στην Πινακοθήκη, άλαλη βαστάει η εκατόμβη, στο φως του αδυσώπητου ήλιου.

Αποκομμένα τα έργα από τη ζωή τους, με τον τρόπο που εκτίθενται εδώ, χάνουν την οργανική τους σχέση με τη ζωή, συνολικά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τοιχογραφία του Φώτη Κόντογλου, λόγω και των επιβλητικών διαστάσεών της, που κάποτε κοσμούσε έναν τοίχο του σαλονιού του. Έναν τοίχο που άκουσε τα γέλια των ανθρώπων του σπιτιού, τις συζητήσεις με τους καλεσμένους, έναν τοίχο που φώτισαν κεριά ή πολυέλαιοι, που έγλυψαν καπνοί από τσιγάρα. Εδώ, πλέον, η ζωή απουσιάζει, εδώ ο τοίχος καθίσταται ερείπιο (και πόσο πετυχημένα, άλλωστε, μια που στα κουφώματά του που άλλοτε έστεκαν πόρτες, τώρα υπάρχει σοβατισμένος τοίχος, σαν τα γεμίσματα στις αρχαίες κολώνες) – οι πόρτες έκλεισαν, μια για πάντα.

Τι μένει, λοιπόν;

Να διαβάζουμε τις λεζάντες με την περιέργεια που κοιτάμε τις ημερομηνίες στα ξένα μνήματα.

Εικόνα: Φώτης Κόντογλου – Τοιχογραφία με την οποία ο καλλιτέχνης διακόσμησε το σπίτι του, 1932 – Νωπογραφία, 336 x 646 εκ.