Δεν θα ασχοληθώ σε τούτο το άρθρο με το περιεχόμενο του κειμένου της «Ομπρέλας» που ήρθε στο φως της δημοσιότητας πριν από λίγες μέρες. Ούτως ή άλλως, ίσως το πιο ενδιαφέρον ζήτημα με αυτό το κείμενο δεν έγκειται στο περιεχόμενό του. Για να χρησιμοποιήσω έναν όρο που έχει καταντήσει αφόρητα «trendy» στην κοινωνική και πολιτική θεωρία κατά τα τελευταία χρόνια, η «επιτελεστικότητα» του κειμένου είναι η πιο ενδιαφέρουσα πλευρά του. Ητοι, ανεξάρτητα σε μεγάλο βαθμό από το τι λέει, το πώς λειτούργησε ως πολιτική πράξη – ειδικότερα, στην προκειμένη περίπτωση, τι είδους αντιδράσεις προκάλεσε.
Για τις αρνητικές αντιδράσεις πρώτα. Παρ’ ότι εξαιρετικά ήπιο ως προς την αιχμηρότητα της εσωκομματικής κριτικής (υπερβολικά ήπιο κατά την άποψή μου, αλλά είπαμε, δεν θα επεκταθώ εδώ σε αυτό), μέλη ή οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπήρξαν δριμύτατα επιθετικοί. Κατά τα φαινόμενα, πρώην ΠΑΣΟΚοι που επιμένουν να πιστεύουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι (ή πρέπει να είναι) το νέο ΠΑΣΟΚ. «Αλέξη, διάγραψέ τους χτες, όπως έκανε ο Αντρέας», ήταν το χαρακτηριστικότερο σχόλιο (σε διάφορες παραλλαγές). Τούτου του είδους οι αντιδράσεις, εκτός του ότι αποτελούν μία ακόμη υπενθύμιση του γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αποφεύγει την ΠΑΣΟΚοποίηση όπως ο διάολος το λιβάνι, στην προκειμένη περίπτωση προσθέτει και κάτι σχεδόν διασκεδαστικό στην όλη υπόθεση. Αν ο «Αλέξης» τούς άκουγε, θα έπρεπε να διαγράψει μάλλον την πλειονότητα των εσωκομματικών τάσεων και ομάδων – πάνω από το μισό κόμμα δηλαδή. Τόσο ευρύ είναι το φάσμα που εκπροσωπούν τα 23 στελέχη που συνυπογράφουν.
Τίθεται ένα ερώτημα για το πώς αντιμετωπίζονται τέτοιου είδους συμπεριφορές. Μια θυμική αντίδραση του τύπου «τούς διαολοστέλνουμε ξεκαθαρίζοντας πως εκείνοι δεν έχουν θέση σε ένα κόμμα της Αριστεράς» δεν θα οδηγούσε πολύ μακριά. Ούτε όμως μια επίδειξη «ανωτερότητας» του τύπου «ου γαρ οίδασι τι ποιούσι». Μάλλον χρειάζεται ένας σοβαρός προβληματισμός, ίσως και μια εσωκομματική έρευνα πολιτικο-κοινωνιολογικού (σοβαρολογώ) χαρακτήρα, που θα αναζητήσει τους λόγους ύπαρξης και τα κίνητρα συμπεριφοράς τέτοιου είδους οπαδών/μελών. Τούτη ίσως είναι μια απαραίτητη διάσταση της σύνδεσης του κόμματος με την κοινωνία: η ανάλυση ενός «οπαδισμού» που δεν θα έπρεπε να υπάρχει, αλλά υπάρχει.
Οι θετικές αντιδράσεις παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον. Εχω την εντύπωση πως είναι αρκετοί/ές που –όπως εγώ– θα ήθελαν το κείμενο πολύ πιο αιχμηρό σε ζητήματα εσωκομματικής κριτικής και αυτοκριτικής – και πιο συγκεκριμένο. Η αοριστία των διατυπώσεων σε κάποια κρίσιμα σημεία προξενεί την αίσθηση ότι είναι σκόπιμη – ότι έγινε στο πλαίσιο μιας προσπάθειας στρογγυλέματος των διαφορών, ούτως ώστε να «χωρέσει» ένα όντως ευρύτατο φάσμα τάσεων και απόψεων. Και παρ’ όλα αυτά –παρ’ όλες τις υπαρκτές διαφωνίες ή διαφοροποιήσεις ως προς το περιεχόμενο– παρατηρούμε πως επικρατεί σε κύκλους του κόμματος σχεδόν ενθουσιασμός – πρωτοφανής για τα μέχρι τώρα –πρόσφατα τουλάχιστον– δεδομένα του εσωκομματικού κλίματος.
Πώς εξηγείται αυτό; Επανερχόμαστε στην «επιτελεστικότητα». Που στην προκειμένη περίπτωση έχει να κάνει ακριβώς με το ευρύ φάσμα που εκπροσωπείται στις υπογραφές. Μέχρι τώρα, η εικόνα που παρουσίαζαν οι εσωκομματικές διαμάχες, όπως την εκμεταλλεύονταν και τη χάλκευαν δεόντως τα αντι-ΣΥΡΙΖΑϊκά μέσα από κοινού με τους γνωστούς αντι-ΣΥΡΙΖΑ «φίλους» του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν η σύγκρουση μεταξύ αφ' ενός του «καλού» ή του «καθαυτό ΣΥΡΙΖΑ», δηλαδή του «Τσίπρα», και αφ' ετέρου του «ΣΥΡΙΖΑ του 3%», δηλαδή των «53» - άντε και κανενός «Σκουρλέτη» ή «Φίλη». Τώρα αυτή η εικόνα εκ των πραγμάτων ανατρέπεται, κανείς δεν πρόκειται να πειστεί ότι πρόκειται για κάτι τέτοιο. Το μόνο κοινό χαρακτηριστικό των όσων συνυπογράφουν είναι ότι δεν συμπεριλαμβάνεται ανάμεσά τους ο ίδιος ο πρόεδρος.
Θα προχωρήσω ακόμη παραπέρα. Και θα υποστηρίξω ότι η μόνη ουσιαστική διαφοροποίηση μεταξύ του προέδρου και των όσων συνυπογράφουν συνίσταται ακριβώς στο ότι εκείνος δεν υπογράφει – δεν νομίζω ότι θα είχε καμιά ιδιαίτερη αντίρρηση ως προς το περιεχόμενο. Ο (σχεδόν) ενθουσιασμός λοιπόν που παρατηρείται για το κείμενο προκύπτει από το ότι πρώτη φορά ακούγεται μια συλλογική φωνή που εκφράζει μεγάλο μέρος του ΣΥΡΙΖΑ και που ως τέτοια δεν μπορεί να περιθωριοποιηθεί ή να στοχοποιηθεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο, και που δεν είναι ο «Τσίπρας». Μια –συμβολική μόνο, έστω– αμφισβήτηση του αρχηγισμού, που συντελείται χωρίς να αμφισβητείται ο αρχηγός ή οι θέσεις του.
* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
