to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ερευνητική κουλτούρα: Η «σκοτεινή» πλευρά της έρευνας;

Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι πρωτοβουλίες για την Ηθική και Δεοντολογία στην Έρευνα


Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι πρωτοβουλίες για την Ηθική και Δεοντολογία στην Έρευνα. Οι ραγδαίες εξελίξεις σε μία σειρά πεδίων αναδεικνύουν ζητήματα όπως τα όρια της έρευνας, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, η προάσπιση της δημόσιας υγείας κ.λπ. Στην κατεύθυνση αυτή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει σειρά πρωτοβουλιών, ενώ υπάρχει εξειδικευμένο τμήμα στη Γενική Διεύθυνση Έρευνας που στοχεύει στην αξιολόγηση της ερευνητικής δεοντολογίας και ηθικής στις προτάσεις όλων των προγραμμάτων. Πέρα όμως από τη θέσπιση κανόνων δεοντολογίας και προτύπων, υπάρχει μία διάσταση της ερευνητικής διαδικασίας που φαίνεται να μένει στο περιθώριο της συζήτησης και αυτή είναι η λεγόμενη «κουλτούρα της έρευνας».

Το ζήτημα της ερευνητικής κουλτούρας

Το περιοδικό Nature (nature.com), ένα από τα πιο επιδραστικά και έγκριτα επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο, αναγνώρισε τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» και αφιέρωσε το τελευταίο του editorial στο ερώτημα κατά πόσο ο υπέρμετρος ανταγωνισμός και η εστίαση στην αριστεία δημιουργούν μία «υγιή» ερευνητική κουλτούρα. Αφορμή για το editorial αποτέλεσε μία ανάρτηση του Τζέρεμι Φαράρ, Διευθυντή του Welcome Trust, φιλανθρωπικού ιδρύματος με στόχο τη χρηματοδότηση της βιοϊατρικής έρευνας. Στην ανάρτησή του ο Φαράρ αναφέρει ότι παρόλο που τα βρετανικά πανεπιστήμια, κορυφαία στον κόσμο, παράγουν γνώση και καινοτομίες που βελτιώνουν ζωές, ωστόσο η αδιάκοπη προσπάθεια για ερευνητική αριστεία έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα στη σύγχρονη επιστήμη, που νοιάζεται αποκλειστικά για τα αποτελέσματα και όχι για το πώς αυτά επιτυγχάνονται. Μάλιστα ο ίδιος ο Φαράρ αναγνωρίζει ότι το Welcome Trust, του οποίου ηγείται, βοήθησε στη δημιουργία αυτής της κουλτούρας που θέτει ως ανώτατο στόχο την  αριστεία.

Η αριστεία φαίνεται να προβάλλεται παγκοσμίως ως κεντρική επιδίωξη στην έρευνα. Η Γερμανία σκοπεύει να δαπανήσει 533 εκατομμύρια ευρώ ετησίως στη στρατηγική αριστείας της. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 2 δισεκατομμύρια λίρες δημόσιας χρηματοδότησης χορηγούνται ετησίως στα πανεπιστήμια μέσω ενός συνόλου κονδυλίων που υποστηρίζουν την «αριστεία όπου αυτή βρεθεί». Το σύστημα αξιολόγησης της έρευνας της Αυστραλίας ονομάζεται «Αριστεία στην έρευνα για την Αυστραλία». Σε παγκόσμιο επίπεδο ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια αναφέρουν την αριστεία ως κεντρικό σημείο του στρατηγικού σχεδιασμού τους.

Η έρευνα του Nature

Ο Φαράρ αναφέρει ότι η εστίαση στην αριστεία συμβάλλει στον καταστροφικό, μη-υγιή ανταγωνισμό, ενώ συχνά συνδέεται με σχέσεις εξουσίας τοξικές. Οι διαπιστώσεις που αναφέρει ο Φαράρ φαίνεται να αντικατοπτρίζουν τα αποτελέσματα έρευνας που διεξήγαγε το Nature το 2018, σχετικά με την κουλτούρα των ερευνητικών ομάδων. Η έρευνα που έγινε σε 3.200 ερευνητές, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, αποκάλυψε ότι οι επικεφαλής των εργαστηρίων είχαν μία μάλλον ωραιοποιημένη εικόνα της δυναμικής που επικρατούσε στις ερευνητικές τους ομάδες, σε σχέση με τους νεότερους ερευνητές που εργάζονται στα «χαρακώματα». Μεταξύ άλλων τα αποτελέσματα ανέδειξαν ότι η έλλειψη κατάρτισης στην διοίκηση εργαστηρίων και προσωπικού ήταν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στη δημιουργία μίας μη-υγιούς κουλτούρας. Η επικοινωνία μεταξύ των μελών των εργαστηρίων ήταν επίσης ένα από τα κομβικά ζητήματα, ενώ πολλοί ερευνητές δήλωσαν ότι υπάρχει μεγάλη πίεση για παραγωγή συγκεκριμένων αποτελεσμάτων.

Η σύνδεση της αριστείας με τη χρηματοδότηση

Η κουλτούρα της έρευνας φαίνεται να συνδέεται με το υπάρχον οικοσύστημα χρηματοδότησής της και την υιοθέτηση της αριστείας ως βασικού κριτηρίου. Ένα πρώτο ερώτημα λοιπόν που προκύπτει αφορά στο νόημα που αποδίδει στην αριστεία κάθε χρηματοδοτικός οργανισμός. Από τη μία η αριστεία είναι ένας τρόπος διασφάλισης ότι οι πόροι κατευθύνονται στις «σημαντικότερες» έρευνες (ότι και αν σημαίνει αυτό) και από την άλλη καθησυχάζει πολίτες και κυβερνήσεις ότι το δημόσιο χρήμα ξοδεύεται με υπευθυνότητα. Οι ορισμοί φαίνεται να συμπεριλαμβάνουν τις έννοιες της ποιότητας αλλά και του αντίκτυπου που φέρνουν οι έρευνες αυτές. Ωστόσο, θα είχε ενδιαφέρον να διερευνηθεί η αντίληψη που έχουν για την αριστεία διαφορετικοί φορείς. Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι η σχέση μεταξύ αριστείας και ένταξης. Η επικέντρωση στην αριστεία προϋποθέτει ότι η έρευνα της υψηλότερης ποιότητας ωφελείται από την ανταγωνιστικότητα. Ο βαθμός στον οποίο αυτό είναι αλήθεια χρειάζεται σίγουρα περαιτέρω εξέταση.

Ένα ακόμη θέμα που χρήζει διερεύνησης αφορά στα ισχύοντα συστήματα κρίσης και αξιολόγησης της έρευνας και στους τρόπους που αυτά συμβάλουν στην δημιουργία μίας κουλτούρας ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός για την χρηματοδότηση συνδέεται άμεσα με τα συστήματα μέτρησης της απόδοσης, είτε μιλάμε για την κατάταξη των Πανεπιστημίων ή τον βαθμό επιδραστικότητας των επιστημονικών περιοδικών. Στο σύστημα αυτό ερευνητικές ομάδες και μεμονωμένοι ερευνητές καλούνται να πιάσουν συγκεκριμένους στόχους αποτελεσμάτων, νέων ευρημάτων και δημοσιεύσεων, ώστε να προσελκύσουν χρηματοδότηση. Πώς επιδρά αυτή η συνεχής πίεση για αποτελέσματα στην κουλτούρα του εργαστηρίου; Πόσο εύκολο είναι για νέες ιδέες να βρουν τον χώρο τους και να γίνουν αποδεκτές, για τις ομάδες να προτείνουν νέες μεθόδους και τρόπους αξιολόγησης;

Περαιτέρω διερεύνηση

Το Welcome Trust ξεκίνησε τη δική του μελέτη σχετικά με την κουλτούρα της έρευνας, με στόχο τα ευρήματα να χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη περιβαλλόντων όπου οι ερευνητές θα θέλουν να εργαστούν. Στις 30 Σεπτεμβρίου, έγινε η εναρκτήρια εκδήλωση του Ερευνητικού Ινστιτούτου για την Έρευνα (Research on Research Institute, researchonresearch.org), ενός νέου εγχειρήματος που θα διερευνήσει την πολιτική, τα συστήματα και την κουλτούρα της έρευνας.

Η αναγνώριση της ύπαρξης προβλημάτων στην ερευνητική κουλτούρα από φορείς όπως το περιοδικό Nature, το Welcome Trust και το Research on Research Institute είναι σίγουρα ένα σημαντικό βήμα. Ωστόσο, ουσιαστικότερα είναι τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσουν. Τα επιμέρους ζητήματα που εντοπίστηκαν θα πρέπει να διερευνηθούν σε βάθος και να αναζητηθούν συγκεκριμένες θεραπευτικές κινήσεις. Απώτερος στόχος θα πρέπει να είναι η έρευνα υψηλής ποιότητας, αλλά και μία κουλτούρα έρευνας που θα  ευνοεί τη συνεργασία, τη δημιουργικότητα και την κριτική στάση. Η επιδίωξη αυτή είναι απλή σε επίπεδο στόχου, αρκετά δύσκολη όμως στην υλοποίηση. Για να αλλάξει η κουλτούρα της έρευνας θα πρέπει να επερωτήσουμε -και αν κριθεί απαραίτητο να αμφισβητήσουμε- μία σειρά παγιωμένων πρακτικών και στερεότυπων για την έρευνα.

Πηγές:

www.nature.com

wellcome.ac.uk

researchonresearch.org/

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)