Το Διαδίκτυο μονοπωλείται από μια χούφτα εταιρείες, η αγορά του σπάνια προσφέρει οργανωτικές δομές χειραφετητικές ή μη, αφού βασίζεται σε ιδιωτικές εταιρείες. Συγχρόνως υπάρχει ως καταλύτης εξελίξεων που έχουν πάρει ήδη τον δρόμο τους. Εν μέσω κρατικής λογοκρισίας και παρακολούθησης, παρά την εκφραστική, συμβολική και οργανωτική δύναμή του, οι αιτίες της βίας, της αποξένωσης, της ανισότητας και της εκμετάλλευσης, της αντίστασης από και σε αυτό, αλλά και της τρομοκρατίας, θα παραμένουν δομικές και ανθρώπινες.
Δικτυακές μορφές οργάνωσης οι οποίες υποστηρίζονται από τα νέα Μέσα έχουν επιταχύνει τη συμμετοχή ομάδων που άλλοτε αδυνατούσαν να παρακάμψουν τις πύλες των παραδοσιακών ΜΜΕ, με αποτέλεσμα οι ομάδες και τα κινήματα, στην Ελλάδα και εκτός, να κρύβουν δημογραφικές και ιδεολογικές εκπλήξεις. Ας μην γελιόμαστε όμως, οι εκπλήξεις είναι τυχαίες. Παρόμοιες εξελίξεις στη θεωρία των κοινωνικών κινημάτων έχουν αναλυθεί ήδη σε σχέση με το κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης ή αλλιώς κίνημα παγκόσμιας δικαιοσύνης, το κίνημα ενάντια στον πόλεμο με το Ιράκ, το αντι-καπιταλιστικό κίνημα και διάφορες άλλες κινητοποιήσεις ενάντια στην ιεραρχική οργάνωση του κόσμου και τη λογική του κεφαλαίου και του κράτους ως αναπόφευκτων τρόπων κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης της παραγωγής στο παγκόσμιο σύστημα.
Με άλλα λόγια, οι ιδεολογίες αναπτύσσονται, εξαπλώνονται στους δαιδάλους του μονοπωλιακού κοινωνικού Ίντερνετ, ξεπετάγονται κι αναμειγνύονται με την πραγματικότητα. Βρίσκουν έκφραση από τους δυνητικούς δρόμους και προς τα πίσω, από τις καταλήψεις από τον άνθρωπο κάθε εθνικότητας και δεν περιορίζονται σε τάξη, φύλο, κράτος και πολιτισμό. Όπως και στον δρόμο, συχνά εναντιώνονται σε ιεραρχικές δομές που δυσλειτουργούν, σε καπιταλιστικές μηχανές που δεν παράγουν τίποτα, απώς παρασιτούν στον άνθρωπο και σε περιβάλλοντα διαφορετικότητας, φυσικά και μη, ενόσω δεν προσφέρονται για εύκολη αφομοίωση και αύξηση του κεφαλαίου.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιπτώσεις των νέων δικτυακών μορφών οργάνωσης στην παγκόσμια κοινωνικοπολιτική ζωή, τις οποίες κι επιταχύνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα το Διαδίκτυο, δεν είναι δεδομένες – και μετά τον Τραμπ κάπως πιο εμφανώς αποκρουστικές. Σε περιπτώσεις κινημάτων, όπου τα κίνητρα αφορούν σε ανοιχτές οριζόντιες ταυτότητες, με αιτήματα την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη, χωρίς την εξόντωση πολιτών με βίαια μέσα, το Διαδίκτυο πρόσφερε έναν συντονισμό, οργανωτική επιτάχυνση, δημοσιότητα και δύναμη στη δημόσια σφαίρα, χωρίς όμως οι διαμαρτυρίες κι οι επαναστάσεις συχνά να φέρνουν σημαντική κοινωνική αλλαγή, παρά την αλλαγή καθεστώτων – όπως, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης ή της περιορισμένης επιρροής του Οccupy Wall Street.
Ομοίως, αυτή η επιτάχυνση στον συντονισμό και στην κινητοποίηση νέων διαδικτυακών ομάδων υποστήριξε και κινήματα όπου οι ταυτότητες είναι ιεραρχικές και κλειστές, στηριζόμενες στον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον σεξισμό, τον θρησκευτικό φανατισμό και την άρνηση κάθε διαφορετικότητας. Δημοκρατικά κράτη αντιμετωπίζουν κινήματα κατά της λιτότητας, συντονισμένα μέσω Διαδικτύου, και νέα ψηφιακά κινήματα υπέρ της διαφάνειας διακυβέρνησης του κυβερνοχώρου και κατά των παρακολουθήσεων, όπως τα WikiLeaks, Anonymous, Snowden και λοιπά. Εν μέσω συνεχών αλλαγών και πολέμων στη Μέση Ανατολή και σε ψυχρό γεωπολιτικό θέατρο, το Ισλαμικό Κράτος π.χ. χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο, όπως και η Αλ Κάιντα προηγουμένως, με τη διαφορά ότι τώρα βρίσκει ακόμα πιο πρόσφορο έδαφος σε μια γενιά που έχει εξαθλιωθεί κι αποξενωθεί από την νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική, σε συνδυασμό με θεοκρατική, μοναρχική, αυταρχική διακυβέρνηση ή διακυβέρνηση που εξυπηρετεί μόνο τη συνέχιση του εξευτελισμού του πληθυσμού και του περιβάλλοντος στην υπηρεσία του κέρδους. Η ριζοσπαστικοποίηση των νέων ανθρώπων δεν οφείλεται στο Διαδίκτυο αλλά υποστηρίζεται από αυτό, όταν οι προϋποθέσεις υπάρχουν.
Όσον αφορά στην ελληνικη περίπτωση, η σημασία της διείσδυσης ιδεολογιών που έχουν αναπτυχθεί από το 1999, με το Σηάτλ, στα κινήματα τα οποία ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2008 είναι κομβική. Μεταξύ άλλων στην Ελλάδα αναστάτωσαν την παραδοσιακή Αριστερά και γελοιοποίησαν, στα χέρια της νεότερης γενιάς, κάθε διάθεση για εκμετάλλευση του δικτυακού και διαδικτυακού κινήματος από κόμματα και οργανισμούς με παραδοσιακές τακτικές. Η επιρροή της διείσδυσης ριζωματικής οργάνωσης, επιταχυνόμενη λόγω του Διαδικτύου, όχι μόνο άλλαξε τις μεθόδους κινητοποίησης, το μήνυμα και το ιδεολογικό ρεπερτόριο σε αριστερούς κύκλους αλλά είχε και συνέπειες σε συντηρητικούς και ακροδεξιές ομάδες.
Είναι πραγματικά οδυνηρό για έναν πληθυσμό γαλουχημένο σε κλειστές ταυτότητες να έρθει ξαφνικά αντιμέτωπος με μια δυνητική πραγματικότητα στον κυβερνοχώρο, όπου οι ιδέες της εθνικής υπεροχής, της θρησκείας και της φυλετικής ομοιογένειας αμφισβητούνται ακατάπαυστα, είτε για να βυθίσουν τον χρήστη στο κυνήγι του καταναλωτισμού είτε για να προτείνουν μορφές κι ιδεολογίες ριζωματικής αντίστασης στο καπιταλιστικό σύστημα. Ακούγεται πατερναλιστικό – αλλά το χάος στο οποίο ρίχτηκε ο Έλληνας με το άνοιγμα του κυβερνοχώρου, κατά τη γνώμη μου, είναι καταλυτικός παράγοντας για τις κινητοποιήσεις του 2008 και οργανωτικά συνέβαλε κατά πολύ στις μετέπειτα κινητοποιήσεις ενάντια στον πολιτικό χειρισμό του χρέους από την ελληνική κυβέρνηση.
Αξίζει να παραθέσω εδώ την εξήγηση που μου έδωσε συνάδελφος σχετικά με τον Δεκέμβριο, γιατί σ’ αυτήν βρίσκονται πολλά από τα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω θέση. Δηλαδή το ότι η έκθεση στις ιδεολογίες του Διαδικτύου επηρέασε με χειροπιαστό τρόπο τις κύριες ομάδες αντίστασης του Δεκεμβρίου. Οι ιδεολογικές τάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο που αντιστέκονται στο τωρινό σύστημα και βασίζονται σε δικτυακές μορφές οργάνωσης από τη μια χρησιμοποιούν τη διάθεση και την ενεργητική επιθυμία για ριζοσπαστική αλλαγή ή και δημιουργία ηθικότερου καπιταλισμού και διαφανούς διακυβέρνησης κι από την άλλη στηρίζονται στη διάθεση αντιδραστικής προφύλαξης του εθνικού πολιτισμού και της ακεραιότητας του έθνους-κράτους από την παγκοσμιοποίηση και το πλιάτσικο των πολυεθνικών εν μέσω αμερικανικής ηγεμονίας. Κοιτάξτε τώρα πώς καθρεφτίζονται αυτές οι δύο παγκόμιες ιδεολογίες αντίστασης στη μικροφυσική αντίστασης της ελληνικής υπόθεσης σε ένα e-mail του συναδέλφου:
Θεωρώ ότι είναι έκδοση μιας ευρύτερης τάσης που θα δούμε σε διαφορετικές εκδοχές σε αρκετές πόλεις της Δύσης. Η τάση αυτή συνδέεται με την απαξίωση της θεσμικής πολιτικής και των κομμάτων. Ο θεσμός κόμμα περνάει ιστορική κρίση, η οποία είναι κρίση επανακαθορισμού του ρόλου και της λειτουργίας του. Ειδικά για την Ελλάδα ήταν μια εξέγερση catch-all, στην οποία συμμετείχαν και ομάδες με αντι-νεοφιλεύθερα, κριτικά προς το σύγχρονο μοντέλο του καπιταλισμού, χαρακτηριστικά και ομάδες mainstream, αλλά κριτικές προς τις δυσλειτουργίες, τη διαφθορά και την απαξίωση του ελληνικού πολιτικού συστήματος κι όλων των δημοσίων θεσμών κύρους. Μετά τις φωτιές του 2007, η Ελλάδα ήταν στην ευρωπαική πρωτοπορία αμφισβήτησης του συστήματος. Στην Ελλάδα οι ομάδες αυτές συνέκλιναν ως προς τη διάθεση έκφρασης αμφισβήτησης κι ενός πνεύματος ανατροπής, το οποίο τα πιο εκσυγχρονιστικά τμήματα το αντιλαμβάνονται διαφορετικά από τα πιο νεοφιλεύθερα, ελευθεριακά και αναρχικά. Η βία υπήρξε στοιχείο της ισχύος του κινήματος (κι ο τελικός λόγος της εξάντλησής του – όπως γίνεται συνήθως). Έχουν διαμορφωθεί δύο τμήματα νεολαίας με τάση προς την αντισυμβατική συμπεριφορά, ακόμη και τη βία. Το ένα είναι πιο αριστερό, με ισχυρή την ελευθεριακή διάθεση, και το άλλο πιο κοντά στον εθνικισμό… Συγκροτούν ένα δυναμικό “ανάφλεξης” που εμφανίστηκε στα –και ενισχύθηκε από τα– γεγονότα του Δεκεμβρίου.
Μπορεί κανείς να υποστηρίξει πως οι εξεγέρσεις στο Παρίσι το 2005, οι φοιτητές που κινητοποιήθηκαν στην Αγγλία ενάντια στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, και το κάψιμο κι οι εξεγέρσεις στο Λονδίνο το 2011, δείχνουν πως το Διαδίκτυο δεν είναι ο πρωταρχικός καταλύτης, αφού οι οργανωτικές του αρετές ήταν γνωστές πολύ πιο πριν, με το αντιπολεμικό κίνημα, ήδη από το 2002. Όμως ξέρουμε από τις πρώτες αντιδράσεις και κατασταλτικές πολιτικές στην Βρεττανία κι αλλού (συλλήψεις δεκαεξάχρονων ‘for inciting violence in social networking sites’) και τις αναλύσεις αυτών των γεγονότων ότι τα ψηφιακά μέσα έδρασαν ως καταλύτης στις εξεγέρσεις της τελευταίας δεκαετίας.
Επιπλέον, οι δικτυακοί ιστότοποι ήταν χώροι που παρήγαγαν ασφαλείς τόπους συζήτησης και οργάνωσης των κινημάτων με αίτημα την ανατροπή των καθεστώτων στη Μέση Ανατολή. Αντίστοιχα, το κίνημα Occupy Wall Street και τα άλλα αδερφικά του κινήματα ανά την υφήλιο χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα και τις ίδιες τεχνικές που χρησιμοποιούν τα τμήματα δημοσίων σχέσεων πολυεθνικών στο Διαδίκτυο για να πραγματώσουν επικοινωνιακά ό,τι μέχρι στιγμής εκφράζει απλώς οργή και απογοήτευση για την αποτυχία του καπιταλιστικού ονείρου, στο οποίο και είμαστε συνειδητά συνένοχοι όλοι.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα στάθηκε αδύνατον να παραμείνει κοιμισμένη. Ιδεολογικά και από άποψη διάθεσης ίσως ποτέ δεν ήταν –ας συμβάλω κι εγώ στον ρομαντισμό– αλλά το χαστούκι της επαφής με την παγκόσμια πραγματικότητα μέσω Διαδικτύου προκάλεσε τις εξεγέρσεις, οι οποίες ήταν τελικώς και πρωτοποριακές και ενδεικτικές για το τι θα ακολουθούσε σε παγκόσμια κλίμακα. Μια πολύ ωραία ανάλυση θα μπορούσε να γραφτεί για το πώς τα κυρίαρχα παγκόσμια Μέσα παρουσίασαν την Ελλάδα από τον Δεκέμβριο κι έπειτα και συνέβαλαν στο ευκαιριακό παιχνίδι διάλυσης της Ευρωπαικής Ένωσης. Προτίμησα αντ’ αυτού να συγκεντρώσω την προσοχή σας εδώ σε κάποιες λιγότερο συζητημένες συντεταγμένες του Δεκεμβρίου και στο πώς συνδέεται με τις ανταγωνιστικές ιδεολογικές αντιστάσεις και το ιδεολογικό ρήγμα μιας νέας ελληνικής Αριστεράς, που δεν έζησε τον Εμφύλιο, δεν θυμάται τη Μεταπολίτευση και δεν αποκόμισε τίποτα από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ούτε την μυθοποίησε. Αυτή η γενιά (χαρακτηριστικά αποκαλούμενη των 700 ευρώ) έζησε την εικόνα μιας πολυτέλειας που δεν μπορεί να αγοράσει, θυμάται να της είπαν ότι μπορεί να καταφέρει τα πάντα στο πλαίσιο προσαρμογής στον καπιταλισμό και τελικά δυστυχώς αποκόμισε και το ότι η βία παράγει αποτελέσματα.
Είναι δύσκολο να συστήσει κανείς τρόπους σχετικά με το πώς να παρουσιάσει και να χτίσει την εικόνα της χώρας του, ειδικά αν αυτή η εικόνα εξυπηρετεί μόνο την αποκόμιση χρημάτων στις βιομηχανίες του τουρισμού, του εμπορίου ή ακόμα και του δανεισμού. Στην περίπτωση που οι Νεοέλληνες θελήσουν να ξεπεράσουν την προσκόλλησή τους στο εθνοκεντρικό παραδοσιακό πατρίς, θρησκεία, οικογένεια και σταματήσουν να αναπαράγουν μια κοινωνία όπου δεν χωράει άλλη εθνότητα, όπως δείχνει η μεταχείριση των μεταναστών, και όπου η φυλετική, ψυχολογική, ταξική και βιολογική διαφορετικότητα καταστέλλεται, θα εμπνευστούν μια Ελλάδα που ξεπερνάει ακόμα και τους προγόνους της και στηρίζει τον διάλογο για εναλλακτικές μορφές οργάνωσης με κέντρο έναν άνθρωπο που δεν είναι σκλάβος των μηχανισμών του κέρδους. Μια τέτοια Ελλάδα θα έχει εισέλθει στη διαδικασία να δημιουργήσει την εικόνα μιας χώρας που κάθε πολίτης του κόσμου θα επιθυμούσε να ζήσει.
Τέλος, το Διαδίκτυο σε άλλες πόλεις της Ευρώπης, όπως η Βαρκελώνη, υποστηρίζει εναλλακτικές ψηφιακές οργανώσεις παραγωγής με την υποστήριξη αριστερών δήμων και περιφερειών, κάτι που δεν γίνεται σήμερα στην Ελλάδα. Και αυτό είναι που πρέπει επειγόντως να αλλάξει.
