Ποιος δεν έχει ζήσει την παρακάτω σκηνή, ως πρωταγωνιστής ή μάρτυρας, ενώπιον κρατικών υπηρεσιών; Ο υπάλληλος συγκαταβατικά, σχεδόν απολογητικά, απευθύνεται στον πολίτη: «Σε καταλαβαίνω, δίκιο έχεις, αλλά τι να κάνω, ο νόμος είναι νόμος». Αδυναμία επομένως να λάβεις φορολογική ενημερότητα επειδή χρωστάς ένα ευρώ, καταδίκη επειδή πρόσφερες μισό κιλό σοκολατάκια. Γιατί, βέβαια, το πρόβλημα αφορά και τον δικαστή και τον δικαζόμενο, που εφαρμόζουν χωρίς στη συγκεκριμένη περίπτωση να πιστεύουν στην ορθότητα. Αλλού το δίκιο, λοιπόν, αλλού ο νόμος!
Το πρόβλημα είχαν αντιληφθεί οι αρχαίοι ημών, εν μέσω και λόγω δημοκρατίας. Σε ακραίες περιπτώσεις ο νόμος, κατασκευασμένος για τα συνηθισμένα και τα προβλέψιμα, δυσλειτουργεί. Τότε ο δίκαιος εφαρμοστής πρέπει να λάβει υπόψη του αυτό που βλέπει μπροστά στα μάτια του (επιεικώς, από το εικός – εικόνα) και να κρίνει όχι ισοπεδωτικά, αλλά με αρχές και ευελιξία. Δικαιοσύνη, λογική και ανθρωπισμός τότε συμπλέουν.
Στην προτείνουσα Αναθεωρητική του Συντάγματος Επιτροπή της Βουλής είχε γίνει (από τον υπογράφοντα) πρόταση να εισαχθεί και να μνημονεύεται η έννοια της επιείκειας στο Αρθρο 5 του Συντάγματος. Ψηφίστηκε, μάλιστα, η πρόταση από μια ευρύτερη πλειοψηφία 172 βουλευτών. Οχι ότι όλα μονομιάς θα άλλαζαν. Σε βάθος χρόνου, με συμβολές της νομολογίας και της πρακτικής της διοίκησης, θα άρχιζαν να εμφανίζονται οι λύσεις στη θέση της προβληματικής ακαμψίας.
Η ευκαιρία τώρα χάνεται. Η νέα επιτροπή με την πλειοψηφία των κυβερνητικών βουλευτών προτείνει την καταψήφιση της σχετικής ρύθμισης. Ευνόητο θα σκεφθεί κανείς, γενικά οι προτάσεις της νεοδημοκρατικής πλειοψηφίας αποβλέπουν στα συμφέροντα της πολιτικής συγκυρίας. Ομως ειδικά το συγκεκριμένο θέμα ήταν πέρα από κάθε μικροκομματικό συμφέρον, θα περίμενε κανείς ψύχραιμη επιλογή και όχι στάση άκριτου οπαδού («Εσείς το προτείνετε, άρα εμείς το καταψηφίζουμε») από τους συμπολιτευόμενους βουλευτές.
Η αγκύλωση, πάντως, εδώ δεν οφείλεται μόνο στην κομματική νοοτροπία. Eνα μεγάλο πλήθος πολιτών της εποχής μας ακούει «επιείκεια» και καταλαβαίνει χατίρι, προνομιακή μεταχείριση, παραθυράκι του νόμου υπέρ των ισχυρών. Oχι προσγείωση στην ανθρώπινη διάσταση της Δικαιοσύνης, «βέλτιον δίκαιον» όπως το δημιουργούσαν οι τότε δημοκράτες. Και αν πάλι ο σύγχρονος δεν καταλαβαίνει τίποτε, τότε πάλι καταψηφίζει με την καχυποψία της αμάθειας. Και θα αφεθεί ο θεατής της ιστορίας με την εντύπωση ότι αυτή η μάχη δεν χάθηκε για πολιτικούς λόγους, αλλά για λόγους –με κομψή διατύπωση– διαφοράς παιδείας.
Αυτή η τροπή δείχνει και την κατεύθυνση της μελλοντικής διεξόδου. Καθώς για αρκετά χρόνια πλέον η αναθεώρηση του Συντάγματος θα είναι αδύνατη, ας προσέξουμε την παιδεία. Ως συνθήκη επιβίωσης, προκοπής και ανθρωπισμού.
*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμός καθηγητής ΑΠΘ
