to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ενεργειακή μετάβαση με ενεργειακή δημοκρατία;

Οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί επιχειρούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας, καθώς και στην ενεργειακή μετάβαση και αυτάρκεια


Η ενέργεια είναι αδιαμφισβήτητα ένας κρίσιμος τομέας, που μέχρι και σήμερα φαίνεται απρόσιτος στην πλειονότητα των πολιτών. Δημιουργεί την αίσθηση πως είναι ένας τομέας «κλειστός», στον οποίο η συμμετοχή του καθενός και της καθεμιάς εξαντλείται στο να πληρώσει τον λογαριασμό του ρεύματος ή του φυσικού αερίου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πολίτης περιορίζεται αποκλειστικά στον ρόλο του καταναλωτή.

Πράγματι, οι όποιες επενδύσεις που άπτονται του ενεργειακού τομέα είναι εντάσεως κεφαλαίου, γεγονός που πρακτικά σημαίνει ότι οι «μεγάλοι παίκτες» μπορούν να αναλάβουν τέτοια κόστη ευκολότερα σε σχέση με τους μικρότερους.

Έπειτα, υπάρχουν κάποια δεδομένα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Έχει τεθεί πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο το ζήτημα της απανθρακοποίησης της παραγωγής ενέργειας και των οικονομιών εν γένει, τάση η οποία αντανακλάται στους φιλόδοξους στόχους που θα συμφωνηθούν από τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. για το 2030, σε συνέχεια της Συμφωνίας των Παρισίων για το Κλίμα. Επομένως, η ενεργειακή μετάβαση τίθεται εμφατικά επί τάπητος μαζί με ζητήματα όπως η καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, ενός φαινομένου με διαρκώς αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.

Συμφωνία των Παρισίων - «χειμερινό πακέτο» Ε.Ε.

Η Συμφωνία των Παρισίων είναι μια παγκόσμια συμφωνία που επιτεύχθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2015, με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Συνίσταται σε ένα σχέδιο δράσης για τη συγκράτηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη αρκετά κάτω από τους 2° C και αφορά την περίοδο από το 2020 και μετά. Τον Νοέμβριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα πακέτο μέτρων με φιλόδοξους στόχους, το λεγόμενο «χειμερινό πακέτο». Η Ε.Ε., μέσω των στόχων του «χειμερινού πακέτου», έχει δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές CO2 κατά τουλάχιστον 40% μέχρι το 2030 (σε σχέση με τα επίπεδα του 1990). Οι προτάσεις έχουν τρεις βασικούς (όσο και γενικούς) στόχους:

1. Ενεργειακή απόδοση-ενεργειακή αποδοτικότητα ως προτεραιότητα.

2. Επίτευξη παγκόσμιας ηγετικής θέσης στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.

3. Παροχή μιας «δίκαιης συμφωνίας» στους καταναλωτές.

Ναι στην ενεργειακή μετάβαση. Αλλά πώς;

Γεννάται συνεπώς το ερώτημα ποια θα είναι τελικά τα υποκείμενα αυτής της ενεργειακής μετάβασης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, λαμβάνοντας υπόψη τις τελευταίες αποφάσεις του Ευρωδικαστηρίου και την καταδίκη της χώρας για την προνομιακή αντιμετώπιση της ΔΕΗ (βλέπε σχετικά την αποκλειστική εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων), καθώς και το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, είναι σαφές ότι το κράτος μειώνει τα μερίδιά του. Για την ακρίβεια, προβλέπεται να μειωθεί το μερίδιο της ΔΕΗ άνω του 50% μέχρι το 2020. Από την άλλη, οι ιδιώτες έχουν ως βασικό κίνητρο το κέρδος και κινούνται προς την κατεύθυνση της κάλυψης - απόκτησης των μεριδίων της λιανικής αγοράς που το κράτος θα έχει απολέσει. Διαπιστώνουμε επομένως ότι δημιουργείται ένα κενό στην αγορά ενέργειας, το οποίο μπορεί να καλυφθεί με τη συμμετοχή πολιτών και τοπικών κοινωνιών.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτοβουλία για την ίδρυση και λειτουργία των «ενεργειακών κοινοτήτων», ή αλλιώς «ενεργειακών συνεταιρισμών», έρχεται να καλύψει αυτό το κενό, δίνοντας τη δυνατότητα σε πολίτες, τοπικές κοινωνίες και Τοπική Αυτοδιοίκηση να συνεταιριστούν. Εισάγεται δηλαδή ένα καινοτόμο θεσμικό εργαλείο για την ενεργειακή μετάβαση, το οποίο επιχειρεί να συμβάλει στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, με δημοκρατικό έλεγχο στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων (εντός ασφαλώς του παρόντος πλαισίου, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει).

Τι είναι η ενεργειακή κοινότητα

Η ενεργειακή κοινότητα είναι μια νέα νομική οντότητα αποκλειστικού σκοπού, η οποία διέπεται από τις διατάξεις των αστικών συνεταιρισμών και έχει ως κύριο στόχο την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και καινοτομίας στον ενεργειακό τομέα, την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας, την προαγωγή της ενεργειακής αειφορίας, την παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση, διανομή και προμήθεια ενέργειας, την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας και ασφάλειας σε νησιωτικούς δήμους, καθώς και τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στην τελική χρήση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Έχει κατά βάση μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Σε περιπτώσεις ωστόσο που πληρούνται κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις, θα επιτρέπεται κομμάτι των κερδών να επιμερίζεται στους συνεταιριστές αναλογικά με το ποσοστό συνεισφοράς τους. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως η Ελλάδα κάνει πρώτη χρήση των προβλέψεων των (προτεινόμενων προς αναθεώρηση) Οδηγιών της Ε.Ε. για τις ΑΠΕ και την ηλεκτρική ενέργεια.

Βασικά χαρακτηριστικά των ενεργειακών κοινοτήτων

Οι ενεργειακές κοινότητες προσφέρουν τη δυνατότητα συνεργειών μεταξύ πολιτών, μικρομεσαίων επιχειρήσεων και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Λαμβάνεται ειδική μέριμνα για τις νησιωτικές περιοχές (με λιγότερους από 3.100 κατοίκους στην τελευταία απογραφή), που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες λόγω απομόνωσης σε σχέση με την ηπειρωτική χώρα. Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι κάθε μέλος κατέχει μία ψήφο, ανεξαρτήτως του μεριδίου που διαθέτει στο συνεταιριστικό κεφάλαιο. Το πλαφόν για το συνεταιριστικό κεφάλαιο είναι στο 20% για όλους, με τους ΟΤΑ να φτάνουν το 40% (και 50% ειδικά για τους νησιωτικούς δήμους). Βασικό συστατικό προώθησης και επιτυχίας τέτοιων εγχειρημάτων είναι το πλαίσιο κινητροδότησης, το οποίο περιλαμβάνει κίνητρα φορολογικού και αδειοδοτικού χαρακτήρα (προτεραιότητες, εξαιρέσεις κ.τ.λ.). Η τοπικότητα είναι στον πυρήνα της πρωτοβουλίας, με την πλειονότητα των μελών (51%) να έχουν άμεση σχέση με τον τόπο (περιφέρεια) στον οποίο δραστηριοποιείται η ενεργειακή κοινότητα.

Προϋποθέσεις επιτυχίας

Ένα πραγματικό πρόβλημα είναι αφενός η έλλειψη συνεταιριστικής κουλτούρας και κάποια κακά δείγματα γραφής του παρελθόντος και αφετέρου η δυσκολία εύρεσης χρηματοδότησης για πραγματοποίηση έργων από συνεταιρισμούς λόγω υψηλότερου ρίσκου. Η δυνατότητα λήψης αποφάσεων με δημοκρατικό τρόπο (μία ψήφος για κάθε μέλος) εισάγει ένα νέο πρότυπο διοίκησης, αλλά ενέχει ενδεχομένως -με όρους αγοράς- υψηλότερο ρίσκο σε σχέση με μια κλασική δομή του ιδιωτικού τομέα (π.χ. Α.Ε., ΙΚΕ).

Η δυνατότητα κάλυψης των ενεργειακών αναγκών και της μείωσης του ενεργειακού κόστους με δράσεις ενεργειακής αποδοτικότητας σε τοπικό επίπεδο, καθώς και η εξοικείωση με τις τεχνολογίες ΑΠΕ αυξάνουν την τοπική αποδοχή των ΑΠΕ. Επομένως, είναι σημαντική η ύπαρξη καθώς και η στήριξη και ανάδειξη επιτυχημένων παραδειγμάτων ίδρυσης και λειτουργίας τέτοιων σχημάτων. Υπάρχουν πολλά επιτυχημένα παραδείγματα σε αρκετές χώρες (Βέλγιο, Γερμανία, Δανία) που ξεκίνησαν ως μικροί ενεργειακοί συνεταιρισμοί (έχοντας ένα μικρό φωτοβολταϊκό σύστημα στην αρχή) και κατάφεραν να συγκεντρώσουν χιλιάδες μέλη, τα οποία έχουν πλέον πρόσβαση σε φτηνό ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αποδίδονται και έσοδα τα οποία διατίθενται για βελτίωση υποδομών σε τοπικό επίπεδο. Σημαντική παράμετρο φαίνεται να αποτελεί η ύπαρξη ενός μηχανισμού ενημέρωσης, δικτύωσης και υποστήριξης τέτοιων εγχειρημάτων. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι συνεταιρισμοί έχουν μια σειρά από ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, τα οποία περιλαμβάνουν τον τοπικό δημοκρατικό έλεγχο της παραγωγής και της χρήσης ενέργειας, την ικανότητα δημιουργίας τοπικής απασχόλησης και την εύλογη τιμολόγηση.

Τι είναι τελικά αυτή η πρωτοβουλία;

Η πρωτοβουλία αυτή, αποτέλεσμα εντατικής διαβούλευσης, έχει ως αφετηρία την ενδυνάμωση του διττού ρόλου του πολίτη, ως χρήστη της ενέργειας, αλλά και ως διαμορφωτή και ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής και διανομής. Επιπλέον, προσφέρει δυνατότητες αύξησης των βαθμών ελευθερίας στην κατεύθυνση της αυτενέργειας, με το τελικό αποτέλεσμα να είναι η μείωση των τιμολογίων ενέργειας και η καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ για την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών με σεβασμό του περιβάλλοντος, καθώς και η αξιοποίηση των διαθέσιμων εργαλείων, όπως για παράδειγμα ο συμψηφισμός ενέργειας (net metering), ο εικονικός συμψηφισμός ενέργειας (virtual net metering) και οι έξυπνοι μετρητές (smart meters).

Επί της ουσίας, η πρωτοβουλία αυτή εγκαινιάζει τη συζήτηση και θέτει τα πρώτα θεμέλια για μια συμμετοχική κοινωνία σε έναν κρίσιμο τομέα, όπως είναι η ενέργεια. Επίδικα αποτελούν η ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνιών στον αποκεντρωμένο ενεργειακό σχεδιασμό και κατ’ επέκταση στον εθνικό και ευρωπαϊκό σχεδιασμό, η αλλαγή της κουλτούρας και η δημιουργία νέων ή η επαναδραστηριοποίηση παλιών υποστηρικτικών συνεταιριστικών δομών (π.χ. συνεταιριστικές τράπεζες) που θα δώσουν τη δυνατότητα σε τέτοια εγχειρήματα να πετύχουν.

* Ο Δημήτρης Τσέκερης είναι μηχανολόγος-μηχανικός του ΕΜΠ, Msc Sustainable Energy

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)