«Στην τάδε επιχείρηση εμφανίστηκε ο ψηλός με την ξανθιά»: εργοδότες και λογιστές του Βόλου αλληλοενημερώνονται μέσω κοινής ομάδας στο viber για τους ελέγχους που γίνονται στην περιοχή.
Αυτό το φαινόμενο, που έχει καταγραφεί και σε άλλες περιοχές, περιγράφει επιθεωρητής του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) Μαγνησίας, ο οποίος συμμετείχε στο Σχέδιο Δράσης για την αποτελεσματικότητα των εργαλείων Ανάλυσης Κινδύνου (Risk Analysis) ως προς την καταπολέμησης της «μαύρης» και της υποδηλωμένης εργασίας.
Το συγκεκριμένο Σχέδιο Δράσης υλοποιήθηκε πιλοτικά από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάιο του 2019, υπό την επίβλεψη του Ειδικού Γραμματέα του ΣΕΠΕ Παναγιώτη Κορφιάτη και αποτελεί μια πρωτοπόρο δράση, ανάλογη με αυτές που διενεργούνται στο εξωτερικό, ο απολογισμός της οποίας παρουσιάστηκε σε ημερίδα, την Δευτέρα 1η Ιουλίου.
Οι «επικίνδυνοι» εργοδότες
Μέσω του εκσυγχρονισμού τους, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί (πρέπει να) είναι ένα βήμα μπροστά από τους παραβάτες, εν προκειμένω τους εργοδότες που καταπατούν την εργατική νομοθεσία “κλέβοντας” χρήματα και εισφορές από τους εργαζόμενους τους και τα ασφαλιστικά ταμεία.
Και στη συνέχεια συνεννοούνται μεταξύ τους προκειμένου να αποφεύγουν τις κυρώσεις!
Το ΣΕΠΕ χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το εργαλείο ανάλυσης ρίσκου, εφαρμόζοντας συγκεκριμένους κανόνες που βάζουν ψηλά στη λίστα των επόμενων ελέγχων εργοδότες με «συμπεριφορά» που προϊδεάζει για παραβατικότητα.
Έτσι, ο ελεγκτικός μηχανισμός ελπίζει βάσιμα στη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των ελέγχων αφού πλέον αυτοί προγραμματίζονται πριν από την έξοδο των επιθεωρητών από το γραφείο τους και προσθέτουν το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
Στο στόχαστρο των επιθεωρητών που έλαβαν μέρος στο πιλοτικό πρόγραμμα ήταν επιχειρήσεις στους κλάδους της εστίασης και της παροχής υπηρεσιών (κομμωτήρια, κέντρα ευεξίας κ.α.) που με βάση τα στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος ΕΡΓΑΝΗ είχαν (μεταξύ άλλων κριτηρίων) υψηλό αριθμό προσλήψεων και απολύσεων, πολλούς εργαζόμενους με μερική ή εκ περιτροπής απασχόληση (ή πρόσφατες κυρώσεις για αδήλωτη ή υποδηλωμένη εργασία και μεγάλο αριθμό αλλαγών στο ωράριο των εργαζομένων τους.
«Σας βλέπουμε»
Στη Δράση αυτή αξιοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και η θεωρία της «ώθησης» (nudge theory) και των «επιστολών προειδοποίησης» (nudge letters) μέσω email σε εργοδότες.
Πρόκειται για μία εντελώς νέα και πρωτοπόρο προσέγγιση, βασιζόμενη στην επιστήμη της συμπεριφοράς, η οποία στοχεύει στην παρότρυνση των εργοδοτών να συμμορφώνονται με την εργατική νομοθεσία.
Με αυτόν τον τρόπο χάνεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού αλλά μπορεί να επιτυγχάνονται σημαντικά αποτελέσματα με ελάχιστους πόρους, μέσ της προληπτικής δράσης που εξηγούμε παρακάτω.
Σε ορισμένες από τις επιχειρήσεις που επιλέχθηκαν στάλθηκαν «ευγενικές» επιστολές προειδοποίησης, σε άλλες «αυστηρές», σε κάποιες άλλες «επιστολές ενημέρωσης για επικείμενο έλεγχο». Τέλος, σε ορισμένες επιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν απροειδοποίητοι επιτόπιοι έλεγχοι.
Το μεγαλύτερο αντίκτυπο στην αύξηση της πλήρους απασχόλησης στις επιχειρήσεις οι οποίες βρέθηκαν στο «στόχαστρο» του ΣΕΠΕ, είχε η διενέργεια επιτόπιου ελέγχου, χωρίς σχετική ενημέρωση των εργοδοτών (UN στο παρακάτω διάγραμμα).
Ωστόσο και η επιστολή ενημέρωσης για επικείμενο έλεγχο (ΑΝ) αλλά και η ευγενική επιστολή προειδοποίησης (GN) είχαν κάποιο θετικό αντίκτυπο, ενώ τα στοιχεία που αφορούν στην μέθοδο της αυστηρής επιστολής προειδοποίησης δείχνουν αρνητικό πρόσημο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι οφείλεται αποκλειστικά στην προσέγγιση αυτή.
Σύμφωνα με τα αναλυτικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην ημερίδα του ΣΕΠΕ, η διενέργεια επιτόπιου ελέγχου, χωρίς σχετική ενημέρωση εργοδοτών, η οποία εφαρμόστηκε από την Περιφερειακή Υπηρεσία της Μαγνησίας στον κλάδο της εστίασης και από την Περιφερειακή Υπηρεσία της Αχαΐας στον κλάδο της παροχής υπηρεσιών, για το διάστημα που προαναφέραμε, είχε σημαντικά θετικό αντίκτυπο στην αύξηση της απασχόλησης και στους δύο αυτούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας.
Πιο συγκεκριμένα, στον κλάδο της εστίασης η αύξηση στην πλήρη απασχόληση είναι ιδιαιτέρως υψηλή, κυρίως στο δεύτερο μισό του χρονικού διαστήματος υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης, αγγίζοντας το ποσοστό της τάξεως του 70% περίπου. Παράλληλα και οι ελαστικές μορφές απασχόλησης αυξήθηκαν, η μερική κυρίως στο δεύτερο μισό του χρονικού διαστήματος υλοποίησης, η δε εκ περιτροπής απασχόληση ήταν συνεχώς αυξανόμενη καταλήγοντας στο ποσοστό του 75% (ενώ προφανώς αυτοί οι εργαζόμενοι δεν δηλώνονταν καθόλου).
Τέλος, οι ώρες απασχόλησης είχαν μία συνεχώς αυξανόμενη τάση στον κλάδο, με τελικό αποτέλεσμα αύξησης 35,7% (ενώ πριν επρόκειτο για «κλεμμένες» υπερωρίες). Είναι εμφανής ο θετικός αντίκτυπος αυτής της προσέγγισης στον κλάδο της εστίασης, με όλες τις μετρήσεις να παρουσιάζονται ιδιαιτέρως αυξημένες, και αυτό μπορεί να αποδοθεί και στο γεγονός ότι οι εργοδότες του κλάδου αντιλήφθηκαν από κάποια χρονική στιγμή και μετά την στοχευμένη δράση των επιθεωρητών του τοπικού Τμήματος του ΣΕΠΕ.
Συμπέρασμα; Η στόχευση επιτόπιων ελέγχων σε συγκεκριμένο κλάδο και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μπορεί να επιφέρει υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης των εργοδοτών σχετικά με τις υποχρεώσεις τους έναντι στο ΕΡΓΑΝΗ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον απολογισμό που έκανε το ΣΕΠΕ, το ποσοστό αναγνωσιμότητας των ηλεκτρονικών επιστολών έφτασε το 10%. Δηλαδή περίπου ο ένας στους δέκα εργοδότες παραδέχτηκε ότι είχε λάβει και διαβάσει την επιστολή. Ωστόσο, σχεδόν κανένας δεν παραδέχτηκε ότι προέβηκε σε κάποια περαιτέρω ενέργεια (δηλώσεις στο ΕΡΓΑΝΗ) κατόπιν παραλαβής αυτής. Κάποιοι από αυτούς είπαν ότι επικοινώνησαν με τον λογιστή τους, δύο εκ των οποίων παραδέχτηκαν ότι ο λογιστής τους είπε να μην δώσουν σημασία γιατί «έχουν στείλει σε όλους τα ίδια”» (!)...
Βασικό αποτέλεσμα της διαδικασίας είναι το μήνυμα προς τους εργοδότες ότι πλέον οι ενέργειες τους είναι άμεσα εντοπίσιμες μέσω του ΕΡΓΑΝΗ.
Εν ολίγοις: «Σας παρακολουθούμε», και μπορούμε να αξιολογήσουμε την πιθανότητα να ανήκετε στους εργοδότες «υψηλού κινδύνου» παραβίασης των εργασιακών δικαιωμάτων.
Γενίκευση των στοχευμένων ελέγχων
Ο προσανατολισμός της ελεγκτικής δράσης, κατά προτεραιότητα σε στοχευμένους ελέγχους, και η αξιοποίηση των διαθέσιμων δεδομένων για την προετοιμασία των ελέγχων και την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων τους είναι, όπως τονίστηκε στην ημερίδα, οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές για ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό Σώμα Επιθεώρησης.
Kι αυτό διότι αποτελούν στρατηγικές επιλογές, δοκιμασμένες διεθνώς που είναι εφικτό να φέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση και την αποτροπή της παραβατικότητας. Και να αλλάξουν την εικόνα του ελληνικού δημοσίου, το οποίο στα μάτια του πολίτη μοιάζει (και πολλές φορές είναι) ένας άκαμπτος και δυσλειτουργικός οργανισμός.
Για το ΣΕΠΕ, στόχος πλέον αποτελεί η γενίκευση στης πρακτικής των στοχευμένων ελέγχων. Ενδεικτικά, 10% του προγραμματισμού για το τελευταίο τρίμηνο του 2019 πρέπει να αποτελείται από στοχευμένους ελέγχους. Με την πάροδο του χρόνου, την εξοικείωση των Επιθεωρητών Εργασίας και την βελτιστοποίηση της διαδικασίας το ποσοστό των στοχευμένων ελέγχων στο σύνολο της στοχοθεσίας θα πρέπει να αυξηθεί, με απώτερο στόχο να φτάσει το 50%.
Συμπερασματικά, οι ιθύνοντες τονίζουν ότι οι «επιστολές προειδοποίησης», αποτελούν ένα αποδοτικό και οικονομικό μέσο (θετικού) επηρεασμού των εργοδοτών και συμμόρφωσης τους με τις κείμενες διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας, ενώ η στόχευση των ελέγχων σε επιχειρήσεις με υψηλό ρίσκο παραβατικότητας αποδίδει μεγαλύτερο κύρος στο ΣΕΠΕ και αποτελεσματικότητα στο έργο του.
H θετική εμπειρία από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες συνιστούν την άμεση υιοθέτηση και ενίσχυση του ΣΕΠΕ με περισσότερα προληπτικά μέτρα όπως πρακτικές συνυφασμένες με την θεωρία της ώθησης, στην αντιμετώπιση της αδήλωτης/ υποδηλωμένης εργασίας.
Το πολιτικό ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι: θα συνεχίσει το ΣΕΠΕ να αξιοποιείται ως μηχανισμός πάταξης της εργοδοτικής αυθαιρεσίας ή θα επιστρέψει στις εποχές απαξίωσης και αδρανοποίησης, τις οποίες έχουμε αναλυτικά περιγράψει;
