O Μητσοτάκης τελειώνει. Η Δεξιά όχι. Μέσα σε μια τριετία η νεο-ΕΡΕ κατόρθωσε να γκρεμίσει ό,τι είχε μείνει όρθιο από τα μνημόνια της χρεοκοπίας, ό,τι είχε απομείνει από το κοινωνικό κράτος της Μεταπολίτευσης.
Τα μοτίβα της μητσοτακικής νεο-ΕΡΕ ήταν πολύ συγκεκριμένα, τα έχουμε εντοπίσει από τις πρώτες εβδομάδες της διακυβέρνησης: Ακόρεστος πλιατσικο-θατσερισμός, προβολή μιας γιαλατζί δυναστείας Κένεντι για να την αποθαυμάζουν οι πληβείοι, δαιμονοποίηση πολιτικών αντιπάλων, ακόρεστη προπαγάνδα, αυταρχικό και αστυνομικό κράτος, παρακράτος υποκλοπών, και πάνω απ’ όλα συστηματική, θεσμισμένη σύνθλιψη των λαϊκών τάξεων, φτωχοποίηση της συντριπτικής πλειονότητας του ελληνικού λαού.
Η κληρονομιά που αφήνει ο Μητσοτάκης είναι: παρακράτος, ολιγαρχία, φτωχοποίηση, ανισότητες. Αυτή την κληρονομιά θα παραλάβει η επόμενη κυβέρνηση.
Προς την Αλλαγή
Οποιαδήποτε προοδευτική κυβέρνηση αναλάβει μετά το σοκ Μητσοτάκη είναι υποχρεωμένη, ιστορικά, να ανανεώσει την εμπιστοσύνη των λαϊκών τάξεων στη δημοκρατία, να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, να πείσει ότι υπάρχει κράτος δικαίου. Ας πούμε, μια επανίδρυση της Γ’ Δημοκρατίας.
Για να ανακτηθεί όμως αυτή η εμπιστοσύνη, πρέπει να της αποδοθεί το υλικό της περιεχόμενο· να αποκατασταθούν οι όροι και οι προϋποθέσεις της κοινωνικής αναπαραγωγής, αυτά που έχουν πληγεί βαριά από τη χρεοκοπία και τη διαρκή κρίση, αλλά και από τη βίαιη Παλινόρθωση της Δεξιάς. Η δημοκρατία δεν είναι αφηρημένο αγαθό, εκφράζεται διαρκώς στον δημόσιο χώρο: στους όρους εργασίας, παιδείας, περίθαλψης, υποδομών, διαφύλαξης των κοινών αγαθών, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σε αυτά τα κρίσιμα πεδία ζωής, το σοκ Μητσοτάκη καταλείπει ερειπιώνα. Έχει πράξει παν δυνατόν, νομοθετικά, διοικητικά και προπαγανδιστικά, για να απαξιώσει τα δημόσια αγαθά και να ταπεινώσει την παρεμβατική ισχύ της δημοκρατικής πολιτείας. Οποιονδήποτε επιθετικό προσδιορισμό και να επιλέξει η επόμενη μη δεξιά κυβέρνηση, αριστερή, σοσιαλδημοκρατική ή προοδευτική, είναι υποχρεωμένη εκ των πραγμάτων να συνάψει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με τον λαό και να προχωρήσει σε τομές και ρήξεις. Με στόχο όχι μόνο να διασκεδάσει τον φόβο και να απαλύνει τη φτώχεια, αλλά να δημιουργήσει προϋποθέσεις μιας κοινωνικής αναγέννησης, μιας Αλλαγής.
Το γκρέμισμα της Χρυσής Τριακονταετίας
Είπαμε τη βεβαρημένη λέξη Αλλαγή. Δεν θα το κάνει με τους όρους και τις ζητήσεις του '80, διότι εν τω μεταξύ έχει αλλάξει ο κόσμος, έχει αλλάξει η ίδια η ελληνική κοινωνία.
Αλλά μια προοδευτική διακυβέρνηση οφείλει να ξαναδώσει περιεχόμενο σε ενοχοποιημένες και κατεδαφισμένες έννοιες όπως κράτος πρόνοιας, εργασιακή αξιοπρέπεια, δημόσιο σχολείο, δημόσιο νοσοκομείο.
Θα είναι πολύ δύσκολο έργο. Τιτάνιο. Οχι μόνο εξαιτίας του δυσμενούς διεθνούς περιβάλλοντος, που σκοτεινιάζει τον ορίζοντα, όχι μόνο εξαιτίας των ποικίλων περιορισμών της ευρωζώνης και της Ε.Ε., αλλά και επειδή ειδικά ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει το βαρύτερο τίμημα από τις διεθνείς κρίσεις των τελευταίων δεκαπέντε ετών. Στους κυρτωμένους ώμους μας βαραίνουν η χρεοκοπία, η βίαιη φτωχοποίηση, η δομική ανεργία, η μετανάστευση, η κόπωση, ο φόβος, η εν εξελίξει Μεγάλη Παραίτηση των νέων.
Πάνω σε αυτή την υλική, βιολογική, υπαρξιακή καθίζηση, στο όριο της ενδόρρηξης, έπεσαν τα θεσμικά σφραγίσματα της Νεοδεξιάς, η στεγανοποίηση του μέλλοντος για τη συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων, όσων ονειρεύτηκαν και πραγμάτωσαν τη μετάβαση από το σκότος των αποκλεισμένων ή το ημίφως των μη προνομιούχων στη φωτεινή ζώνη των μικρομεσαίων.
Η συκοφαντημένη και μισούμενη Μεταπολίτευση, με όλα τα πολλά της αμαρτήματα, έβαλε με χρονοκαθυστέρηση την Ελλάδα σε ευρωπαϊκή τροχιά, στην τροχιά του welfare state, της πρόνοιας, της σοσιαλδημοκρατίας. Εφερε το ΕΣΥ αρκετές δεκαετίες μετά τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη, έδωσε καθολική πρόσβαση στην πανεπιστημιακή παιδεία, έδωσε χώρο για τα δικά μας χρυσά χρόνια, τα Les Trente Glorieuses ― όταν αυτά τέλειωναν στην Ευρώπη, σ’ εμάς άρχιζαν. Χωρίς την ιδεολογία των Les Trente Glorieuses, χωρίς τη φρεσκάδα, την τέχνη, την ουτοπία ― ναι, αλλά τουλάχιστον με τη μέθη της συνταγματικής ελευθερίας, χωρίς χωροφυλάκους και χαφιέδες.
Μια κυβέρνηση της Αριστεράς, μετά τη νεοδεξιά επιδρομή, εκ της ιστορικής συγκυρίας, δεν μπορεί να αρκεστεί σε μια «καλύτερη» διαχείριση. Τα απομεινάρια του πλιάτσικου δεν είναι υλικό διαχειρίσιμο. Δεν ανοικοδομείς με υλικά από κατεδάφιση.
Θεσμισμένες ανισότητες και ενοχοποίηση
Έχουμε πει ήδη για τη θεσμική στεγανοποίηση της Παλινόρθωσης, για τη θέσμιση των ανισοτήτων και της κοινωνικής αδικίας. Η νομοθετική κάλυψη των υποκλοπών και η γενίκευση των μυστικών κονδυλίων, με επίκληση στην εθνική ασφάλεια, το όργιο δισεκατομμυρίων των απευθείας αναθέσεων, με επίκληση σε καθεστώς εξαίρεσης, είναι οι υπερχειλίσεις μιας αυταρχικής ληστοκρατίας, που θα είχαν περάσει αν δεν ξεσπούσε το Predatorgate με φανερά θύματα τους Ν. Ανδρουλάκη και Θ. Κουκάκη.
Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι αυτή η νεο-ΕΡΕ τολμά να μεταμορφώνει το κράτος στα μέτρα των ορέξεών της.
Το δεύτερο και ουσιαστικότερο συμπέρασμα είναι ότι η αλλοίωση του κράτους δικαίου διενεργήθηκε παράλληλα και συμπληρωματικά με την κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους. Και ταυτόχρονα, εμποτίσθηκε ο πληθυσμός με το ναρκωτικό της υποταγής και της μοιρολατρικής αποδοχής: δεν υπάρχει καμία εναλλακτική, μοίρα σου είναι η φτώχεια, συν καμιά ψωροπλατφόρμα για food pass. Η ψευδοπραγματικότητα των πετσωμένων ΜΜΕ δεν αποσκοπεί τόσο στη φίμωση της αντιπολίτευσης, όσο στη νάρκωση και τη χειραγώγηση, στην ενοχοποίηση του φτωχού ― στην ηγεμονία εντέλει.
Το όραμα και η ασπίδα
Αυτό ακριβώς είναι το πεδίο που οφείλει να δράσει η Αριστερά, οποιαδήποτε Αριστερά, αν θέλει να ανασχέσει την πανδημία των ανισοτήτων και τον κοινωνικό μαρασμό. Το σχέδιο ανάταξης θα είναι ασφαλώς θεσμικό-νομοθετικό, θα προνοεί πρωτίστως για την άρση των ανισοτήτων, αλλά για να έχει το μεταρρυθμιστικό σχέδιο ελπίδες να διαρκέσει και να εφαρμοσθεί, πρέπει ένα κρίσιμο πλήθος κόσμου να έχει κατανοήσει, να έχει πιστέψει και να έχει αγκαλιάσει το σχέδιο για τη ζωή τους. Να πιστέψουν οι άνθρωποι ότι μπορούν οι ίδιοι ν’ αλλάξουν τη ζωή τους, όχι να αναθέσουν καιροσκοπικά την εντολή σε κάποιους προσωρινούς ενοίκους του Μαξίμου.
Αν δεν υπάρχει αυτή η ανθρώπινη, πολιτική ασπίδα, μια κινούσα ιστορική δύναμη, το οποιοδήποτε σχέδιο, ντροπαλής διαχείρισης ή τολμηρής μεταρρύθμισης, θα διαλυθεί από την επόμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, από τον επόμενο προσωρινό ένοικο του Μαξίμου, πλην όμως μόνιμο νομέα της εξουσίας.
Όραμα, λοιπόν ― μια περιφρονημένη λέξη από τους ρεαλιστές. Όραμα για την κοινωνία που αξίζει στους ανθρώπους, για την κοινωνία στην οποία αξίζει να είσαι πολίτης. Μαζί με άλλες ξεχασμένες λέξεις, απορριμμένες από το πολιτικό λεξιλόγιο: Πειθώ, διάδραση, συμπόρευση με τον λαό, άντληση αισθήματος και εντολής από τις συνθλιβόμενες τάξεις, αντίληψη των κοινωνικού μεταμορφώσεων και των νέων υποκειμένων που έφεραν οι κρίσεις.
Ο Μεγάλος Χειμώνας
Μαζί με τα αισθήματα και τα νοήματα, οι υλικές ανάγκες. Ο κατάκοπος, σχεδόν ηττημένος Έλληνας περιμένει να ακούσει κάτι περισσότερο από τα 800 ευρώ βασικός μισθός. Από την Αριστερά περιμένει να ακούσει μόνιμες λειτουργικές λύσεις για την ενεργειακή φτώχεια. Τι θα γίνει με τη διαμόρφωση των τιμών και με την επανακρατικοποίηση της ΔΕΗ;
Θα το κάνουμε όπως οι Ίβηρες, όπως ο Μακρόν; Θα ορίζουν την ενεργειακή μοίρα το ολιγοπώλιο των τεσσάρων και ένα fund; Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει μιλήσει ακόμη ολοκληρωμένα.
Τι μπορεί να γίνει με την πρωτογενή παραγωγή, με την καταρρέουσα κτηνοτροφία και τη γεωργία; Πώς θα διοχετευθεί δημιουργικά η εύλογη Μεγάλη Παραίτηση των νέων από τις εποχικές δουλειές, σε ποια παραγωγική δομή;
Πώς θα ανασχεθεί η εγκατάλειψη των ορεινών και νησιωτικών κοινοτήτων; Πώς θα τεθούν όρια στον υπερτουρισμό που κατατρώει γαίες, περιβάλλον και τοπικές κοινωνίες; Πώς θα διασωθεί το βαριά πληγωμένο ΕΣΥ; Πώς θα λυθεί το πρόβλημα στέγασης για νέα ζευγάρια; Θα αναληφθεί ένα New Deal για λαϊκή στέγη και για φοιτητική στέγη; Στα πιο συμβολικά αλλά τόσο ουσιαστικά πεδία: Θα καταργηθεί ακαριαία η πανεπιστημιακή αστυνομία; Θα αποδοθεί η ιθαγένεια σε όσους χιλιάδες ελληνόπαιδες την δικαιούνται χωρίς κωλυσιεργίες, και όχι μόνο σε πρωταθλητές; Υπάρχουν τόσο πολλά πεδία…
Όλοι μιλούν για Αρμαγεδώνα φτώχειας τον επερχόμενο χειμώνα, κάποιοι μιλούν για αλλεπάλληλους κρύους χειμώνες με άδεια ράφια. Στην Ελλάδα ζούμε αλλεπάλληλους χειμώνες από το 2010, και κάπως επιβιώσαμε, σε μια ξερική ζώνη σπάνης, αρδευόμενοι από οικογενειακά δίκτυα και μικροϊδιοκτησίες. Που στερεύουν.
Το πρόβλημα άρα δεν είναι μόνο η υλική αντοχή, που εξαντλείται και ληστεύεται. Το πρόβλημα είναι αν υπάρχει ψυχική αντοχή, να μην παγώσουμε απελπισμένοι και φοβισμένοι, να μην κοιμηθούμε τον τελευταίο ύπνο μες στον χειμώνα. Γι’ αυτό χρειάζεται διαύγεια. Και βούληση. Και αποφασιστικότητα. Χωρίς αυταπάτες αλλά και χωρίς δισταγμούς.
