Η παγκόσμια κρίση του κορονοϊού είναι κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού σε ένα επίπεδο πιο βασικό και από εκείνο της οικονομίας: στο επίπεδο της φροντίδας για τη στοιχειώδη ευζωία του πληθυσμού. Και είναι κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού διότι αποδείχτηκε χωρίς την παραμικρή αμφιβολία ότι η υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους και η αντιμετώπιση της δημόσιας υγείας με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια μόνο καταστροφικά αποτελέσματα μπορούν να επιφέρουν στην υγεία του πληθυσμού.
Υπ’ αυτή την έννοια, πρόκειται για αποτυχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού εν γένει: όχι μόνον ως οικονομικού συστήματος, αλλά ως συνολικού σχεδίου κοινωνικής οργάνωσης, ως ιδεολογικής και πολιτικής πρότασης για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας. Και για να μη θεωρηθεί ότι διατυπώνω απλώς την άποψη τη δική μου και κάποιων άλλων αριστερών διανοουμένων, παραθέτω αποσπάσματα από άρθρο-ρεπορτάζ της Ελένης Τσερεζόλε για τη Γαλλία της εποχής του κορονοϊού στην «Αυγή» (Κυριακή 3 Μαΐου 2020):
«…Πλέον ακούγονται λέξεις ξεχασμένες, όπως “σχεδιασμός”, “εθνικοποιήσεις”, “επιτάξεις”, με το κράτος κεντρικό παράγοντα και διαμορφωτή των πολιτικών. […] Οι πολίτες πάντως είναι σαφείς. Σύμφωνα με έρευνα της “Libération”, η “συλλογική κυριαρχία”, εθνική και ευρωπαϊκή, η “υπέρβαση της κοινωνίας της αγοράς” και η “προστασία των κοινών αγαθών” έχουν απήχηση της τάξης από 70% έως 85% - πρωτοφανή ποσοστά…».
Στην Ελλάδα σήμερα ισχύει το εξής παράδοξο: Το κυβερνών κόμμα, που τόσο σε κάθε ιδεολογική πτυχή του προγράμματος και της ρητορικής του όσο και στη μέχρι τώρα πρακτική του, είτε στην κυβέρνηση (τώρα αλλά και παλαιότερα) είτε στην αντιπολίτευση, δεν έχανε ευκαιρία να επιδεικνύει την ταύτισή του με τον νεοφιλελευθερισμό, εισπράττει προς όφελος της δημοτικότητάς του (τουλάχιστον όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) τα όποια θετικά στοιχεία της εξέλιξης της πανδημίας – κυρίως δηλαδή το γεγονός ότι, σε σύγκριση με άλλες χώρες, στην Ελλάδα, προς το παρόν τουλάχιστον, έχουμε χαμηλούς αριθμούς κρουσμάτων και θανάτων.
Η εξήγηση βέβαια, σε ένα πρώτο επίπεδο προσέγγισης, είναι απλή και προφανής. Ο κόσμος κρίνει τις κυβερνήσεις και τα κόμματα από τα αποτελέσματα, δεν τον ενδιαφέρουν ούτε οι ιδεολογικές ταυτότητες ούτε οι παρελθούσες πρακτικές. Επιπλέον όμως, και αυτό είναι το σημαντικότερο, είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον απλό κόσμο να αντιληφθεί μια σωματική ασθένεια, μια επιδημία, με όρους κοινωνικο-πολιτικούς. Εξηγούμαι.
Ας δούμε λίγο το γνωστό δίδυμο της καθημερινής μας ενημέρωσης – Σωτήρης Τσιόδρας και Νίκος Χαρδαλιάς. Αν ο πρώτος είναι ο γιατρός που αναλύει την ασθένεια, κάνει τη διάγνωση και συνιστά τη θεραπεία, ο δεύτερος είναι κάτι σαν τον φαρμακοποιό: μας εξηγεί πώς θα εφαρμόσουμε τη συνταγή που μας έδωσε ο γιατρός.
Οσο κι αν μας εκνευρίζει με το αυταρχικό του ύφος, όσο και αν μας καταπιέζουν και μας φοβίζουν για τις οικονομικές τους συνέπειες τα περιοριστικά μέτρα που ανακοινώνει, στο τέλος τις καταπίνουμε τις εντολές του: αφού αυτά απαιτεί η συνταγή του γιατρού – «μένουμε σπίτι», με ό,τι αυτό συγκεκριμένα συνεπάγεται για την καθημερινότητά μας και για την οικονομική μας κατάσταση. Κι όσο βλέπουμε ότι η «συνταγή» έχει καλά αποτελέσματα, ότι δηλαδή μένουν σε χαμηλά επίπεδα (συγκριτικά πάντα) οι αριθμοί των κρουσμάτων και των θανάτων, λέμε «μπράβο του γιατρού, άντε και του αχώνευτου φαρμακοποιού», καλή θα 'ναι κι η κυβέρνηση που εκπροσωπούν, κι ας είναι επώδυνα τα μέτρα που μας επιβάλλει.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι στη θέση του «φαρμακοποιού» είχαμε έναν αριστερό Χαρδαλιά, ο οποίος, στο τέλος της καθημερινής ενημέρωσης, μαζί με τα «μένουμε σπίτι», «μένουμε ασφαλείς» κ.λπ..., θα μας έλεγε: «Σας θυμίζω και πάλι ότι τα επαχθέστατα μέτρα που αναγκαζόμαστε να σας επιβάλουμε για την αποφυγή της δραματικής εξάπλωσης της πανδημίας, που περιορίζουν απελπιστικά την καθημερινότητά σας και που θα έχουν ολέθριες οικονομικές επιπτώσεις ιδίως στους οικονομικά ασθενέστερους, οφείλονται αποκλειστικά στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που εφαρμόζονταν επί δεκαετίες διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, που συρρίκνωσαν το δημόσιο σύστημα υγείας και επένδυσαν στην ιατροφαρμακευτική έρευνα με γνώμονα κυρίως τα συμφέροντα των ιδιωτικών φαρμακευτικών εταιρειών.
Αν σας αρέσουν τα μέτρα και οι συνέπειές τους, ξαναψηφίστε νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση». Κι αυτό κάθε μέρα, μέχρι να εμπεδώσουν οι πάντες πως η πανδημία Covid-19 δεν είναι έργο μιας κακιάς βιολογικής μοίρας που κάποια στιγμή αποφάσισε να χτυπήσει την πόρτα της ανθρωπότητας.
Για την άρση του ελληνικού παράδοξου, αν γίνουν σύντομα εκλογές, πολλά θα κριθούν από το αν η Αριστερά θα μπορέσει, έστω από τη θέση της αντιπολίτευσης, να παίξει τον ρόλο ενός «αριστερού Χαρδαλιά».
* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
