Στις 18 Σεπτεμβρίου η Σκωτία καλείται να γράψει Ιστορία αποφασίζοντας αν θα επικυρώσει τους τέσσερις αιώνες ύπαρξης του Ηνωμένου Βασιλείου ή αν, αντίθετα, θα ξεκινήσει μια διαδικασία διαπραγματεύσεων που θα οδηγήσει στην ανεξαρτητοποίησή της.
Το κλίμα είναι τεταμένο (για τα βρετανικά δεδομένα) και η κατάσταση αβέβαιη. Ενώ το Όχι (στην ανεξαρτησία) προηγούνταν σταθερά και άνετα τον τελευταίο χρόνο, οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού κατέστη σαφές ότι η δυναμική βρίσκεται με την πλευρά του Ναι, καθώς οι δυο πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν είτε απόλυτη ισορροπία είτε μικρό προβάδισμα του Ναι (51%-49%). Σε κάθε περίπτωση, και με δεδομένο ότι η προσέλευση αναμένεται να είναι μεγάλη (ανάμεσα στο 70% και το 80%) στο μοναδικό δημοψήφισμα στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις.
Ακόμα όμως και αν οι Σκωτσέζοι αποφασίσουν με μικρή διαφορά να παραμείνουν κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου, το ερώτημα παραμένει: πώς φτάσαμε ως εδώ; Γιατί ένα σημαντικό κομμάτι των Σκωτσέζων είναι διατεθειμένοι να μπουν στην περιπέτεια δημιουργίας ενός νέου κράτους, ενώ προφανώς δεν υφίστανται εθνοτική ή πολιτισμική καταπίεση;
Για να απαντήσουμε το ερώτημα πρέπει να πάρουμε υπόψιν δύο ιστορικά γεγονότα: πρώτον την Ένωση, όπως εξελίχθηκε από τον 17ο ως τον 19ο αιώνα, και δεύτερον την εκλογή της Θάτσερ στην πρωθυπουργία. Η πρώτη διαδικασία έχει σημασία στον βαθμό που συνιστά την ιστορική ρίζα της διακριτότητας των Σκωτσέζων ως έθνος σε σχέση με τους Άγγλους, τους Ουαλούς, τους Βορειοιρλανδούς. Αυτή η διακριτότητα, προφανώς, δεν συνεπάγεται κάποιο αυτονόητο πολιτικό ή νομικό δικαίωμα σε ξεχωριστό κράτος. Είναι όμως χρήσιμο στοιχείο για να κατανοήσουμε την συνέχεια της ιστορίας.
Το ‘δράμα’ της ανεξαρτησίας ξεκινάει ουσιαστικά το 1979. Η κυβέρνηση των Εργατικών έδωσε στην Σκωτία το δικαίωμα να εγκαθιδρύσει δικό της Κοινοβούλιο και να πάρει έναν βαθμό αυτονομίας εντός του ΗΒ (devolution). Παρόλο που η απάντηση ήταν οριακά θετική, η μικρή προσέλευση είχε σαν αποτέλεσμα το Ναι να μην συγκεντρώσει το απαραίτητο 40% επί του εκλογικού σώματος που θα το έκανε δεσμευτικό. Οι συνέπειες αυτού του δημοψηφίσματος ήταν καταλυτικές. Λίγο αργότερα, το ΗΒ βρέθηκε με μια κυβέρνηση που οι Σκωτσέζοι σε γενικές γραμμές δεν ψήφιζαν και της οποίας οι πολιτικές επιλογές είχαν καταστροφικές συνέπειες: αυτήν της Μάργκαρετ Θάτσερ.
Εκεί ακριβώς εντοπίζεται και το αρχικό σχίσμα ανάμεσα στην Σκωτία και το υπόλοιπο ΗΒ. Ένα παράδειγμα αρκεί: ενώ η κυβέρνηση της χώρας είναι ένας συνασπισμός Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατών, η Σκωτία έχει μονάχα έναν Συντηρητικό βουλευτή, ενώ στο τοπικό της Κοινοβούλιο, που απέκτησε το 1998, η εικόνα είναι παρόμοια. Παράλληλα, η καμπάνια υπερ της ανεξαρτησίας είναι σε γενικές γραμμές αρθρωμένη πάνω στο γενικό αίτημα για ένα πιο δίκαιο κοινωνικό μοντέλο, σαν αυτό των Σκανδιναβικών χωρών. Η προστασία του Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS) και της δωρεάν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι μερικά από τα βασικά επιχειρήματα των υπέρμαχων της ανεξαρτησίας. Αν παραβλέψουμε αυτή τη διάσταση, τότε έχουμε μια απολύτως αλλοιωμένη εικόνα του ερωτήματος που καλούνται να απαντήσουν οι Σκωτσέζοι. Ο εθνικισμός τους μοιάζει πολύ περισσότερο με τον εθνικισμό του 19ου αιώνα, είναι δηλαδή συνυφασμένος με το κοινωνικό ζήτημα, παρά με τον εθνικισμό που σφάζει μετανάστες στην Ομόνοια. Φυσικά, το ερώτημα αν η ανεξαρτησία είναι το καταλληλότερο και πλέον αλληλέγγυο μέσω αντιπαράθεσης με τον επιθετικό νεοφιλελευθερισμό των τελευταίων 30 ετών παραμένει ανοιχτό. Παρόλα αυτά, είναι δύσκολο να παραβλέψουμε πως το δημοψήφισμα προκάλεσε λαϊκή κινητοποίηση σε προοδευτική κατεύθυνση, και μάλιστα σε μια χώρα που δεν έχει περίσσεια τέτοιων στιγμών.
Το τι θα γίνει στις 18 του Σεπτέμβρη παραμένει άδηλο. Παρόλα αυτά, ο πανικός όλων των καθεστωτικών δυνάμεων σίγουρα αξίζει τον κόπο.
