Η δεκαετία της ύφεσης διεύρυνε πολύ στην Ελλάδα, τις εισοδηματικές, κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες. Με βάση τις επίσημες στατιστικές, την περίοδο 2015-2019 έγιναν βήματα αποκλιμάκωσης της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, σε εποχές ιδιαίτερα δύσκολες και με δυσχερείς δημοσιονομικά συνθήκες. Ωστόσο, σήμερα παρατηρείται ανακοπή της τάσης για αποκλιμάκωση των ανισοτήτων αυτών, περαιτέρω μείωση των εισοδημάτων, τάση αποδυνάμωσης των εργασιακών σχέσεων και ουσιαστικό πάγωμα του κατώτατου μισθού, ενώ παράλληλα, το κόστος διαβίωσης αυξάνεται, λόγω και της παγκόσμιας αναζωπύρωσης του πληθωρισμού.
Νεοφιλελεύθερη συνταγή αποτυχίας
Όπως απέδειξε και η έως σήμερα εμπειρία της πανδημίας, η οικονομική ανάπτυξη δεν επαρκεί για τη μείωση της φτώχειας, αν αυτή δεν είναι συμμετοχική. Στόχος, για τη μετά COVID-19 εποχή, τόσο για την ΕΕ όσο και για την Ελλάδα, πρέπει να είναι μια ανάκαμψη που δεν εδραιώνει ή επιτείνει τα χάσματα, αλλά συμβάλλει στην μείωση των ανισοτήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο ευρωπαϊκός Κανονισμός για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει ρητά ότι τα εθνικά σχέδια πρέπει να περιλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις που να βασίζονται στην αλληλεγγύη, την ένταξη, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δίκαιη κατανομή του πλούτου, με σκοπό τη δημιουργία ποιοτικής απασχόλησης και βιώσιμης ανάπτυξης και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής όλων των πολιτών της Ένωσης.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα η κυβέρνηση της ΝΔ ακολουθεί ένα νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, το οποίο, όπου δοκιμάστηκε απέτυχε. Σύμφωνα με αυτό, η μείωση των ανισοτήτων θα επέλθει μέσω της αύξησης του παραγόμενου πλούτου που, μετά, μέσω της αγοράς θα διαχυθεί σε όλη την κοινωνία (trickle-down economics). Αυτό είναι φανερό στο εθνικό σχέδιο «Ελλάδα 2.0», το οποίο δεν αντιμετωπίζει τη μείωση των ανισοτήτων ως κεντρικό κριτήριο/στόχο. Για αυτό άλλωστε, κάνει μόνο μία φραστική αναφορά στον στόχο μείωσης των ανισοτήτων (άξονας 3.4), άρσης κάθε είδους αποκλεισμών και μείωσης της φτώχειας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις και δράσεις που, με βάση τη διεθνή εμπειρία, οδηγούν στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Στην αύξηση δηλαδή των ανισοτήτων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την εργασιακή και εκπαιδευτική αντι-μεταρρύθμιση. Αντίστοιχα, το σχέδιο δεν αντιμετωπίζει, με επαρκή και αποτελεσματικό τρόπο, τα ζητήματα ανισοτήτων στα ψηφιακά και περιβαλλοντικά θέματα.
Το ελληνικό σχέδιο ανάκαμψης
Στο πεδίο της Εργασίας, η θεσμοθέτηση των απλήρωτων υπερωριών, της μη υποχρέωσης δήλωσης της υπερεργασίας και της πρόκρισης των ατομικών έναντι των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, σε συνδυασμό με την «συμβολική» αύξηση 2% του βασικού μισθού, την ώρα που η ακρίβεια ροκανίζει το λαϊκό εισόδημα, δημιουργεί ένα ασφυκτικό και ζοφερό πλαίσιο για τον κόσμο της εργασίας.
Στην Παιδεία και ενώ ζούμε σε μια ψηφιακή εποχή, όπου η κοινωνία και η οικονομία απαιτούν υψηλού επιπέδου γνώσεις και δεξιότητες, η κυβέρνηση της ΝΔ θεσπίζει τον άμεσο αποκλεισμό χιλιάδων υποψήφιων φοιτητών από τα πανεπιστήμια με την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής και εξισώνει τα πτυχία κορυφαίων πανεπιστημίων με εκείνα ιδιωτικών κολλεγίων.
Στην Ενέργεια, δράσεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και των ανισοτήτων που προκύπτουν από αυτή, απουσιάζουν από ολόκληρο το ελληνικό σχέδιο ανάκαμψης. Η μόνη σχετική υποχρέωση σε αυτήν την κατεύθυνση, είναι η έκδοση οδικού χάρτη για την ενεργειακή φτώχεια, με μηδενικό προϋπολογισμό, ενώ παράλληλα, οι δράσεις που προβλέπονται για την πράσινη μετάβαση οδηγούν στη δημιουργία μιας νέας γενιάς ανισοτήτων.
Η «παράλειψη» αυτή γίνεται ακόμα περισσότερο αισθητή κάτω και από το πρωτοφανές κύμα ακρίβειας στην ενέργεια, που οδηγεί σε ανεξέλεγκτες ανατιμήσεις βασικών προϊόντων και υπηρεσιών, την ώρα που η κυβέρνηση παρακολουθεί άπραγη, άβουλη και χωρίς σχέδιο, τα τεκταινόμενα.
Το παράδειγμα της Πορτογαλίας
Στο αντίποδα, άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πορτογαλία, θέτουν στο επίκεντρο του σχεδίου της την ανθεκτικότητα - τον έναν από τους τρεις βασικούς άξονές του Ταμείου Ανάκαμψης, μαζί με την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.
Μέσω της ανθεκτικότητας η Πορτογαλία πριμοδοτεί την ενίσχυση της κοινωνικής, οικονομικής και περιφερειακής/γεωγραφικής συνοχής της, με το 67% των πόρων! Σε κάθε επί μέρους πυλώνα - από τους συνολικά 20 του Σχεδίου, υπάρχει ειδική πρόβλεψη για άρση ανισοτήτων, κοινωνικών, οικονομικών, ψηφιακών, περιβαλλοντικών ή περιφερειακών.
Το Πορτογαλικό Σχέδιο –οι συγκρίσεις με το Ελληνικό είναι οδυνηρές για τη χώρα μας- περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις που προωθούν την αξιοπρεπή εργασία, την αύξηση ημερομισθίων –με πρώτο στόχο την αύξηση του βασικού μισθού στα 750€ μέχρι το τέλος του 2023– και την παροχή κινήτρων για τη δημιουργία μόνιμων, βιώσιμων θέσεων εργασίας (ενίσχυση 30.000 θέσεων).
Περαιτέρω, περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις για την αύξηση των εκπαιδευόμενων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την υποστήριξη 10.000 υποψηφίων από υποβαθμισμένες περιοχές.
Σημαντική, επίσης, πρόβλεψη του Πορτογαλικού σχεδίου, αποτελεί και η εξειδίκευση των δράσεων/στόχων στις πλέον ευάλωτες και μειονεκτούσες περιοχές ή κοινότητες, καθώς και στις πλέον ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού. Προβλέπεται, για παράδειγμα, η ενίσχυση όλων των δικαιούχων του κοινωνικού τιμολογίου ενέργειας με «κουπόνι ενεργειακής απόδοσης», αλλά και η έκπτωση φόρου για τους χρήστες των δημόσιων μέσων μαζικής μεταφοράς.
Να μην χαθεί η ευκαιρία για την Ελλάδα
Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτελεί ένα κρίσιμο χρηματοδοτικό εργαλείο ανάπτυξης, που όμως χρειάζεται να συνδυαστεί με προοδευτικές και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, ώστε το σύνολο της κοινωνίας να μπορέσει να επωφεληθεί από τους πόρους του. Η Ελλάδα, που σταθερά φιγουράρει στις τελευταίες θέσεις των κρίσιμων δεικτών της ΕΕ για την ανάκαμψη (π.χ. στον δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας, είμαστε 25οι στους 27 της ΕΕ,DESI 2021), υλοποιώντας το μεροληπτικό σχέδιο της κυβέρνησης της ΝΔ, πορεύεται σε μια επένδυση για λίγους ημετέρους, οξύνοντας της ανισότητες εις βάρος της συντριπτικής κοινωνικής πλειοψηφίας.
Για να μην αποτελέσει το Ταμείο Ανάκαμψης, μια ακόμη χαμένη ευκαιρία για την Ελλάδα, χρειάζεται αλλαγή πολιτικής. Και αυτό σημαίνει αλλαγή διακυβέρνησης, καθώς η ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, δεν φαίνεται να θέλει ή να μπορεί, λόγω νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας και εξυπηρέτησης μεγάλων συμφερόντων, να υλοποιήσει μια πολιτική προς όφελος των πολλών.
Στον αντίποδα, το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έχει στον πυρήνα του το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Μια ψηφιακή και πράσινη μετάβαση που περιλαμβάνει τον κόσμο της εργασίας, της γνώσης και της επιχειρηματικότητας και βάζει στο επίκεντρο την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, για ένα κράτος κοινωνικής ευημερίας.
*Ο Δημήτρης Παπαδημούλης είναι Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Επικεφαλής της Ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, Συντονιστής της Ευρωομάδας της Αριστεράς (Τhe Left) στην Επιτροπή Προϋπολογισμών (BUDG) και μέλος της Ομάδας Εργασίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον έλεγχο εφαρμογής του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
