to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Έκθεση «Ερμηνείες» με σύγχρονα εικαστικά έργα να συνδιαλέγονται με τα μουσειακά εκθέματα

Δέκα εικαστικοί, εμπνευσμένοι από τα εκθέματα της μόνιμης συλλογής του Μουσείου Μικρασιατικού Πολιτισμού Αιγάλεω, δίνουν φωνή στους ξεριζωμένους του χτες και του σήμερα!


φωτΈλενα Ακύλα, «Μια ροή από ανθρώπους», 2022, εικαστική-ηχητική εγκατάσταση. Μεταλλικά στυλό σε τετράδιο με μιλιμετρέ χαρτί και μπλε εξώφυλλο, 21x15εκ., ήχος (διάρκεια 13’19’’), αφήγηση Γρηγόρης Γάτσιος.

Οι θραυσματικές μνήμες στον απόηχο των εκατό χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο στήνεται μια διαφορετική προσέγγιση και αφήγηση.

Η επιμελήτρια της έκθεσης Αθηνά Δασκαλάκη είναι εξόχως κατατοπιστική: «Τα κειμήλια του Μουσείου Μικρασιατικού Πολιτισμού Αιγάλεω, φερμένα από τη Μικρά Ασία και παραχωρημένα από τους ίδιους τους ανθρώπους ή τους απογόνους αυτών που βίωσαν τα τραγικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής, μας επαναφέρουν στην απλή συνθήκη των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα από τα κάτω. Που δεν ήταν ένα νούμερο στις στατιστικές, που έχουν φωνή, που τα ίδια τους τα τεκμήρια είναι η φωνή τους, η διαδρομή τους, η ίδια τους η ιστορία. Τα εικαστικά έργα της έκθεσης «Ερμηνείες» δίνουν ξανά φωνή σε αυτή την απλή συνθήκη, στους ξεριζωμένους του χτες και του σήμερα. Ανασύρουν από την κοινωνική λήθη, τη σιωπή ή την άρνηση τις μικροϊστορίες των ανθρώπων που έζησαν τη Μικρασιατική Καταστροφή ή που βιώνουν ακόμη και σήμερα έναν βίαιο εκτοπισμό. Αυτές οι μικρές ιστορίες καταδικασμένες να χαθούν, να μην γίνουν αφηγήσιμες, ανασύρονται στην επιφάνεια από τα εικαστικά έργα και μας καλούν να τις σκεφθούμε. Ωμά και βίαια».

Ο διαχρονικός ξεριζωμός των ανθρώπων από τον τόπο τους

Οι Έλενα Ακύλα, Παναγιώτης Δαραμάρας, Νίκος Παπαδημητρίου, Νίκος Ποδιάς, Μάγδα Ταμμάμ, Γενοβέφα Ταγκαλίδου, Κώστας Τσώλης, Δημήτρης Χαλάτσης, Μυρτώ Χμιελέφσκι, Κώστας Χριστόπουλος συνδιαλέγονται με τα εκθέματα του Μουσείου και δημιουργούν σύγχρονα εικαστικά έργα.

Η Έλενα Ακύλα, με την εικαστική - ηχητική εγκατάσταση «Μια ροή από ανθρώπους», μεταφέρει τον ξεριζωμό και τον αγώνα επιβίωσης μεταναστών του 1938, από το μυθιστόρημα του Τζον Στάινμπεκ «Τα σταφύλια της οργής» στο σήμερα. Τα ονόματα και τα μέρη μπορεί να αλλάζουν κατά τη διάρκεια των χρόνων αλλά η ιστορία είναι κοινή, μια ιστορία δίχως τέλος για τα δεινά του ανθρώπου που καλείται να χτίσει μια νέα ζωή μετά την καταστροφή.

Όπως αναφέρει η ίδια, «Η συνεργασία μου με το Μουσείο Μικρασιατικού Πολιτισμού Αιγάλεω ξεκίνησε το 2019, όταν μαζί με την επιμελήτρια του Μουσείου Αθηνά Δασκαλάκη και την εικαστικό Μάγδα Ταμμάμ σχεδιάσαμε την έκθεση  Όλα τ’ αφήσαμε και φύγαμε, θέλοντας να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον, όπου τα σύγχρονα εικαστικά έργα (Ακύλα-Ταμμάμ) μπορούσαν να συνυπάρχουν και να συνομιλούν με τα μουσειακά εκθέματα (αντικείμενα και αρχειακό υλικό Ελλήνων της Μικράς Ασίας που συγκεντρώθηκε με μεγάλη προσπάθεια για τη δημιουργία του Μουσείου). Φέτος, στην έκθεση  Ερμηνείες, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, συμμετέχω με την εικαστική-ηχητική εγκατάσταση  Μια ροή από ανθρώπους, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Τζον Στάινμπεκ: Τα σταφύλια της οργής, του 1938, το οποίο περιγράφει τον αγώνα επιβίωσης μιας οικογένειας μεταναστών από την Οκλαχόμα στην Καλιφόρνια, κατά το μεγάλο κραχ του ’29, την οικονομική κρίση που έπληξε την Αμερική και αποτελεί το πορτραίτο μιας ολόκληρης εποχής. Σε ένα μικρό μπλε τετράδιο με μιλιμετρέ χαρτί, διατυπώνεται λοιπόν, ένα αφήγημα χωρίς αρχή, μέση και τέλος, ένα κείμενο μέσα στο κείμενο (και ένα ακόμη μικρότερο μέσα σ’ αυτό), ένα κολάζ λέξεων και φράσεων βασισμένο στο λογοτεχνικό έργο του Τζον Στάινμπεκ, το οποίο, πιο επίκαιρο από ποτέ, μιλάει για τον ξεριζωμό των ανθρώπων από τον τόπο τους, τα βάσανα και τις κακουχίες στον δύσκολο δρόμο της ζωής τους, μια μοίρα κοινή για τόσους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και τότε αλλά και τώρα. Τα ονόματα και τα μέρη μπορεί να αλλάζουν κατά τη διάρκεια των χρόνων αλλά η ιστορία είναι κοινή, μια ιστορία δίχως τέλος για τα δεινά του ανθρώπου που καλείται να χτίσει μια νέα ζωή μετά την καταστροφή. Το μπλε τετράδιο τοποθετείται πάνω σε μια από τις μουσειακές προθήκες σε διάλογο με φωτογραφίες των αρχών του προηγούμενου αιώνα, βιβλία εκμάθησης γαλλικών, που μου φέρνουν στο νου τη Γαλλίδα γιαγιά μου Σούζυ (Suzanne-Louise Bèguin) και τα αντίστοιχα βιβλία της, καθώς και εκείνη δίδασκε γαλλικά για όσο έζησε στην Ελλάδα, χαρτονομίσματα, πιστοποιητικά, δελτία ταυτότητας και προσωπικά έγγραφα ανθρώπων, των οποίων οι ζωές άλλαξαν ριζικά, βίαια και απότομα. Όπως διαβάζουμε και στο κείμενο του μπλε τετραδίου αλλά και ακούμε με τη φωνή του αφηγητή στο ηχητικό απόσπασμα (το οποίο συνοδεύει το επεξεργασμένο-ζωγραφισμένο κείμενο του τετραδίου): Θα μπορούσαμε να ζήσουμε ευτυχισμένοι, ποτέ δε θα το μάθουμε».

Κοινό και καλλιτέχνες είμαστε εμείς

Ο Παναγιώτης Δαραμάρας στο έργο του «Κόμπος», δείχνει τη ροή με μια νέα αρχή και ένα νέο τέλος, το πέρασμα ενός κειμένου, ενός έργου ή μιας ανθρώπινης ομάδας από τον έναν πολιτισμό στον άλλο. Μιλώντας για την έκθεση και τα έργο του, αναφέρει: «Μετά από τα δύο χρόνια  lock down, με την καταστολή να φαντάζει ως κανονικότητα και να συνεχίζει, πιστεύω ότι έχει δοθεί μια νέα ώθηση στην τέχνη για ανταλλαγή απόψεων, σκέψεων και ψυχικών διαθέσεων ώστε να δημιουργηθεί κάτι. Αυτό το κάτι όχι μόνο ως ατομικότητα, αλλά μέσα από τη συμμετοχική διαδικασία, τη συνδημιουργία επί σκηνής, που θα έχει το μοίρασμα με άλλους ανθρώπους, με στόχο τη συνύπαρξη και τη δια ζώσης επαφή. Κοινό και καλλιτέχνες είμαστε εμείς οι ίδιοι μέσα σε ετούτη την κατανομή και ανακατανομή τόπων και ταυτοτήτων, αναδιαμορφώνουμε τον κοινό χώρο καθώς παίρνουμε ενεργό μέρος και δεν παραμένουμε απλοί θεατές. Είναι μια χωριστή μορφή ανθρώπινης εμπειρίας.

Το έργο κόμπος αναφέρεται σε μία διαδικασία περάσματος από ένα μέρος σε ένα άλλο, που διακόπτει, αλλά και συγκροτεί, έστω και πρόσκαιρα, μια συνέχεια. Ο κόμπος ενώνει την αρχή και το τέλος δύο διαφορετικών νημάτων και δημιουργεί μια ροή με μια νέα αρχή και ένα νέο τέλος. Το αντιλαμβάνομαι ως το πέρασμα ενός κειμένου, ενός έργου ή μιας ανθρώπινης ομάδας από τον έναν πολιτισμό στον άλλο».

Παναγιώτης Δαραμάρας, «Κόμπος», 2022, σχοινί γιούτα και κλαδιά φτέρης, διαστάσεις μεταβλητές.

Η γυναικεία φιγούρα με λευκά ρούχα, στο έργο της Γενοβέφας Ταγκαλίδου «Αναμονή», αποπνέει τη δύναμη, το κουράγιο και ίσως αυτήν την αιώνια νεότητα που κρύβεται στις γυναίκες όλων των ηλικιών, όπως λέει και η ίδια: «Το Κεραμικό  αποτελεί ένα αντηχείο το εαυτού του μιας και βρέθηκε σπασμένο, ψημένο, αλλά άβαφτο. Ντύθηκε η γυναικεία φιγούρα με λευκά ρούχα, τοποθετήθηκε σε ένα σκούρο φόντο ενώ στέκεται αποκαμωμένη. Τα λευκά της αποδίδουν τη δύναμη, το κουράγιο και ίσως αυτήν την αιώνια νεότητα που κρύβεται στις γυναίκες όλων των ηλικιών».

Σχετικά με την πτυχιακή της εργασία που παρουσιάζεται στην έκθεση, συμπληρώνει: «Με παππούδες Μικρασιάτες που κατέληξαν στις προσφυγικές κατοικίες της Δραπετσώνας  εκτίμησα την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της γειτονιάς που μύριζε μαγειρική και νεραντζιές. Αυτή η αρχιτεκτονική τυπολογία -έργο σπουδαίων αρχιτεκτόνων της εποχής που ανέλαβαν τη στεγαστική αποκατάσταση του πληθυσμού-  αποτέλεσε έμπνευση για την πτυχιακή και ένα βελτιωμένο, ενεργειακά αποδοτικό μοντέλο όπως και ένα φόρο τιμής στην οικογένειά μου».

Γενοβέφα Ταγκαλίδου, «Αναμονή», 2013, ψημένος πηλός, σμάλτο, 21x32εκ, ‘Genius loci’, 2002-2004, πτυχιακή εργασία.

Η Μάγδα Ταμμάμ στο έργο «Χωρίς Τίτλο (Χρονικό)» αναφέρεται στα αντικείμενα τα οποία, δεν είναι απλά υλικά αγαθά αλλά συνδέονται με τους ανθρώπους και την μνήμη. Αντικείμενα που κατέχουν μια σημαντική θέση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων της διασποράς. Το εικαστικό έργο αποτελείται από ένα ομοίωμα μιας «διαλυμένης» παιδικής κούκλας από Latex (Καουτσούκ) και ένα μικρό μπάνερ από κολλημένα μεταξύ τους απομεινάρια υφάσματος, δαντέλας και χαρτιού. Στόχος του έργου είναι να μας θυμίσει ότι τα αντικείμενα κατέχουν μια σημαντική θέση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων της διασποράς. Είναι συναισθηματικά έντονα επενδεδυμένα υλικά θραύσματα της πατρίδας που ακολουθούν τον ανθρώπινο γεωγραφικό εκτοπισμό.

Μάγδα Ταμμάμ, χωρίς τίτλο (Χρονικό), 2022, Latex, ύφασμα, γάζα, διαστάσεις μεταβλητές.

Ο «ξένος» θα καθαρθεί μέσα από στερήσεις

Το έργο του Δημήτρη Χαλάτση με τίτλο «Κάθαρση» έχει να κάνει με συνειρμούς για τους πρόσφυγες του χθες και του σήμερα. Ας παρακολουθήσουμε την περιγραφή του: «Στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης με τίτλο Ερμηνείες, το δικό μου έργο έχει τον τίτλο Κάθαρση (2022)  (κάθαρση χαρακτηρίζεται η πράξη ή το αποτέλεσμα του ρήματος καθαίρω, που σημαίνει απαλλαγή από κάτι ξένο ή βλαβερό) και αποτελείτε από δύο μέρη που ανήκουν μαζί. Ένα ζωγραφικό μέρος που απεικονίζει μια ύαινα και έναν πύθωνα να «διεκδικούν» μια νεαρή αντιλόπη. Και ένα δεύτερο μέρος  που είναι μια μικρή εγκατάσταση από μεταλλικά ποδόμακτρα στερεωμένα  επάνω σε πηλό.

Τα ποδόμακτρα (από το αρχ. Ελληνικά «μάκτρον») είναι μεταλλικές λάμες στις εξώπορτες των σπιτιών για να καθαρίζει κάποιος τα παπούτσια του από τις λάσπες πριν την είσοδο του στο σπίτι, μιας και την εποχή εκείνη (περί του 1920) δεν υπήρχαν δρόμοι με άσφαλτο.
Η εικαστική πρόταση αυτή έχει να κάνει με συνειρμούς για τους πρόσφυγες του χθες και του σήμερα που κινούνται συνεχώς μέσα στη λάσπη όπως τότε έτσι και σήμερα παρόλο που σήμερα υπάρχουν υπερσύγχρονες υποδομές και δρόμοι και τα ποδόμακτρα έχουν εκλείψει η αντιμετώπιση απέναντι στους πρόσφυγες και στο ‘ξένο’ είναι ανάλογη. Έχει επίσης να κάνει μια διπλή διαδικασία και «τελετουργικό» «κάθαρσης». Η μία είναι για τον ‘ξένο’ που πρέπει να καθαρθεί μέσα από μια σειρά στερήσεις και ‘ταλαιπωρίες’  ώστε να ‘ενταχθεί’ εάν τα καταφέρει, στο Έθνος-Κράτος και η δεύτερη είναι αυτή της ‘κάθαρσης’ με την έννοια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας που ‘προσφέρει’ το Έθνος-Κράτος στους ‘γηγενείς’ του. Έχει να κάνει επίσης με την έννοια του έθνους-κράτους και της ‘καθαρότητας’ που επιδίωξε από την αρχή της συγκρότηση του, ομογενοποιώντας ή εκκαθαρίζοντας πληθυσμούς φυσικοποιόντας την Ιστορία».

Δημήτρης Χαλάτσης, «Κάθαρση», 2022, σίδηρος, πηλός, ξύλο, 92x61x41εκ.

Η Μυρτώ Χμιελέφσκι μιλάει για το έργο της «Πρώτη ύλη»: «Ένας σωρός από φθαρμένα είδη προικός έχει πεταχτεί έξω από το παλιατζίδικο. Ρωτάω αν μπορώ να πάρω τα υφάσματα και ο παλιατζής αποφασίζει να κάνει μπίζνες εφόσον υπάρχει ζήτηση. Παζάρι. Με λίγα ευρώ, που δεν τα υπολόγιζε, το πεζοδρόμιο μπροστά από το μαγαζί του αδειάζει. Τα υφάσματα καθαρίζονται. Ελάχιστα έχουν παραμείνει ολόκληρα ή χωρίς ανεξίτηλους λεκέδες. Τα ένα ύφασμα καλύπτει την κακοποίηση του διπλανού του και ενώνονται σε ψηλή μορφή που ζει από τα αντίθετα».

Μυρτώ Χμιελέφσκι, «Πρώτη Ύλη», 2022, υφάσμα και σύρμα, 330x80 εκ.

Πόσοι επισκέπτονται, τι αντιλαμβάνονται και  πώς επηρεάζουν τον καλλιτέχνη;

Στο ερώτημα, αν είναι ικανοποιητικός ο αριθμός των θεατών που επισκέπτονται κάποια έκθεση, η Αθηνά Δασκαλάκη απαντά: «Όσες φορές πραγματοποιήθηκε έκθεση στο χώρο του Μουσείου μας, η συμμετοχή του κόσμου ήταν απρόσμενα μεγάλη. Μας εξέπληξε και εμάς τους ίδιους και η αλήθεια είναι και διαπιστώσαμε ότι ο κόσμος έχει ανάγκη να δει κάτι νέο σε ένα μουσείο με λαογραφικές ή ιστορικές συλλογές. Μια φρέσκια ματιά σε κάτι φερμένο από το παρελθόν».

Η Μυρτώ Χμιελέφσκι διατυπώνει και μια ευχή: «Υπάρχει ένας φιλότεχνος μικρόκοσμος, που κινείται και παρακολουθεί τα εικαστικά δρώμενα. Θα μπορούσε όμως να υπάρχει κινητικότητα και από ανθρώπους που δεν ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία, ώστε να διευρυνθεί ο κύκλος των θεατών και να είναι η τέχνη πιο ενσωματωμένη κοινωνικά».

Νίκος Παπαδημητρίου / Κώστας Τσώλης, «Σμυρνέικο Μινόρε», 2022, μικτή τεχνική, εγκατάσταση, διαστάσεις μεταβλητές. Ηχητική εγκατάσταση, επεξεργασμένο ηχητικό απόσπασμα από Αγγελική Παπάζογλου.

Τι εισπράττει ο αμύητος κοιτάζοντας ένα έργο τέχνης; Μυρτώ: «Πολλές φορές οδηγεί την επικοινωνία του εικαστικού έργου με το κοινό σε νέους δρόμους. Γενικά, όσο ο θεατής δεν προσπαθεί να εντάξει το έργο, με το οποίο έρχεται σε επαφή, σε μια συγκεκριμένη προϋπάρχουσα κατηγορία ή άποψη, τόσο είναι πιθανότερο να δημιουργηθεί επικοινωνία με όφελος προς τις δύο πλευρές». 

Αθηνά: «Ένα μικρό βήμα εξοικείωσης με κάτι ενδεχομένως πρωτόγνωρο που τον  αναγκάζει με την καλή έννοια να σκεφθεί και να προβληματιστεί για μια ιδέα, ένα γεγονός για το ίδιο το έργο αυτό καθ’ αυτό. Ακόμη και η φράση που ακούμε ‘τι θέλει να πει εδώ ο καλλιτέχνης;’  εμπεριέχει μέσα της έναν σπόρο προβληματισμού και σκέψης».

Νίκος Ποδιάς, «Ανάμνηση», 2022, μικτή τεχνική, 39x68 εκ..

Πόσο μπορεί να επηρεαστεί ο καλλιτέχνης από τη συμπεριφορά του κοινού; Μυρτώ: «Το έργο δημιουργείται για να φύγει από τον καλλιτέχνη και να αποκτήσει τη δική του ζωή. Το κοινό συνδέεται με τον δημιουργό μέσα από την πρόσληψη του έργου κι αυτή η σύνδεση είναι αυτό που επιθυμεί ο καλλιτέχνης».

Αθηνά: «Προσωπικά δεν μπορώ να γνωρίζω τι μπορεί να αισθανθεί ή ακόμη κι αν το επιθυμεί αυτό ένας καλλιτέχνης. Ωστόσο από συνομιλίες μαζί τους μας έχουν εκφράσει τη χαρά τους όταν το έργο τους φιλοξενείται σε ένα Μουσείο, γίνεται προσιτό στο κοινό και υπάρχει μια αλληλεπίδραση μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού καθώς και του κοινού με τη σύγχρονη τέχνη».

Κώστας Χριστόπουλος, χωρίς τίτλο, 2016, σπασμένο γυαλί, καπνός κεριού και εκτύπωση, 23x32 εκ.

Υπερβατική άρνηση της μοναξιάς

Στα ερωτήματα «Είναι η διάδραση μεταξύ θεατή και καλλιτέχνη ένα από τα ή το ζητούμενο στην τέχνη; Είναι αυτός ο ρόλος της τέχνης;», η Γενοβέφα Ταγκαλίδου απαντά:

«Είναι ο καλλιτέχνης ένας διαμεσολαβητής των προβληματισμών του συλλογικού αισθήματος που θέτει με μια άλλη οπτική αυτά τα ζητήματα και καλεί σε έναν από κοινού προβληματισμό, μια ομαδική αλλαγή της προοπτικής / σε μια υπερβατική άρνηση της μοναξιάς του ανθρώπου.

Μέσω της αποδοχής του κοινού αυξάνεται η ελευθερία της καλλιτεχνικής χειρονομίας. Και όμως εάν παρατηρήσει κανείς αποσπάσματα φωτογραφιών ή και έργων αυτόνομων όπου δείχνουν έναν θεατή σε ένα μουσείο, σε μια γκαλερί να παρατηρεί με αφοσίωση, σχεδόν με καταβύθιση, ένα έργο το οποίο του έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον, που τον έχει μαγέψει, τότε η εικόνα / έργο αποκτά ένα  βάθος γιατί αντιλαμβανόμαστε ότι αποκαλύπτεται μια κοινή οικουμενική διάσταση, που είναι κρυμμένη υπό άλλες συνθήκες, μια ικανότητα του θεατή, ένα δικαίωμα να μοιραστεί, να είναι συμμέτοχος, κοινωνός  μιας αποκάλυψης, πέραν του τόπου και του χρόνου, τη χαμένη συνειδητοποίηση ότι πάλι είναι μέρος του όλου, είτε αυτό είναι τέχνη είτε είναι η συνειδητοποίηση της ίδιας του της ύπαρξης.
Μπορεί να γίνεται ασυνείδητα, αλλά για μένα αυτή είναι η μαγεία της τέχνης. Η αίσθηση του εδώ και του τώρα του εγώ και τώρα σε έναν κατακόρυφο άξονα που φτάνει στο κέντρο της γης».

Η έκθεση «Ερμηνείες», σε επιμέλεια Αθηνάς Δασκαλάκη και Γιάννη Κουτούλια, εγκαινιάζεται την Παρασκευή 21 Οκτωβρίου, στις 7 το απόγευμα, στο Μουσείο Μικρασιατικού Πολιτισμού Αιγάλεω (Καραϊσκάκη 6, τηλ. 210-5819539, 6932400228, https://mikrasiatesaigaleo.wordpress.com/). Θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Νοεμβρίου με το εξής ωράριο: Δευτέρα: 10:00-12:00, Τετάρτη: 18:00-20:00, Πέμπτη: 10:30-11:30, Σάββατο: 11:00-14:00, Κυριακή 18:00-20:00. Είσοδος ελεύθερη.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)