Εκλογές προκηρύσσονται με Προεδρικό Διάταγμα. Από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Βεβαίως με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού, όμως η τυπική αποφασιστική αρμοδιότητα ανήκει στην Πρόεδρο. Αυτό δεν είναι γυμνός τύπος. Η Πρόεδρος ελέγχει -έστω κι αν ο έλεγχος αυτός είναι τελείως οριακός- αν η πρωτοβουλία της κυβέρνησης για διάλυση της Βουλής και προκήρυξη εκλογών γίνεται σύμφωνα με το σύνταγμα. Εκλογές έστω και λίγους μήνες πριν τη λήξη της βουλευτικής περιόδου είναι πρόωρες. Και προϋποθέτουν διάλυση της Βουλής.
Διάλυση της Βουλής και πρόωρες εκλογές σε δύο μόνο περιπτώσεις είναι συνταγματικά επιτρεπτές. Είτε αν παραιτηθεί μονοκομματική αυτοδύναμη κυβέρνηση (άρθρο 38 παράγραφος 1 εδάφιο γ’ σε συνδυασμό με το άρθρο 37 παράγραφος 3 εδάφιο γ’ συντάγματος). Είτε αν τη διάλυση ζητήσει η κυβέρνηση προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας (άρθρο 41 παράγραφος 2 συντάγματος). Η διαφορά είναι ότι στη μεν πρώτη περίπτωση τις εκλογές διενεργεί υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον πρόεδρο ενός από τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας (Συμβούλιο της Επικρατείας, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό Συνέδριο), η οποία διορίζεται στη θέση της παραιτηθείσας κυβέρνησης, ενώ στη δεύτερη περίπτωση η κυβέρνηση παραμένει και διενεργεί η ίδια τις εκλογές.
Με πλήρη έλλειψη θεσμικής ενσυναίσθησης και βοναπαρτικό ύφος, ο πρωθυπουργός εξήγγειλε διάλυση της Βουλής και διενέργεια εκλογών -πρώτα σε μαγνητοσκοπημένη εκπομπή ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού και τελικά σε συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου-, προσδιορίζοντας μάλιστα την ημερομηνία διεξαγωγής τους στις 21 Μαΐου. Αυτό συνιστά μείζον θεσμικό ατόπημα. Την ημερομηνία των εκλογών την ορίζει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Είναι αδιανόητο να την εξαγγέλλει ο πρωθυπουργός ερήμην της.
Πολύ περισσότερο που, πέρα από τη θεσμική απρέπεια, τίθεται και ένα κρίσιμο ζήτημα ουσίας. Υπό κανονικές συνθήκες, αποτελεί περίπου προνομία της κυβέρνησης να ζητάει προκήρυξη εκλογών με την επίκληση, ακόμη και προσχηματική, εθνικού θέματος. Όμως οι πολιτικές συνθήκες σήμερα κάθε άλλο παρά κανονικές είναι. Γνωρίζουμε θετικά ότι πολιτικά πρόσωπα και ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί παρακολουθούνταν από τις μυστικές υπηρεσίες. Κατά τα λοιπά, με ευθύνη της κυβέρνησης που παρακωλύει συστηματικά τη διερεύνησή του, το πρωτοφανές αυτό σκάνδαλο παραμένει στο σκοτάδι. Δεν γνωρίζουμε καν αν τυχόν συνεχίζονται ακόμα παρακολουθήσεις πολιτικών προσώπων. Υπό τις συνθήκες αυτές, η διενέργεια εκλογών από την ίδια την κυβέρνηση που εμπλέκεται στο σκάνδαλο θέτει ένα προφανές ζήτημα πολιτικής αξιοπιστίας.
Πρόωρες εκλογές δεν μπορούν να διεξαχθούν, με την επίκληση εθνικού θέματος, από την παρούσα κυβέρνηση. Η μόνη δυνατότητα που απομένει είναι να παραιτηθεί η κυβέρνηση και να διοριστεί υπηρεσιακή για τη διενέργεια των εκλογών. Υπό τις συνθήκες αυτές, ενδεχόμενο αίτημα της κυβέρνησης για πρόωρες εκλογές με την επίκληση εθνικού θέματος θα ελεγχθεί -έστω κι αν ο έλεγχος αυτός είναι τελείως οριακός- από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτο και πολιτικά αδιανόητο να επιχειρεί ο πρωθυπουργός να προκαταλάβει τη σχετική κρίση της Προέδρου προεξαγγέλλοντας εκλογές σε ημερομηνία της αρεσκείας του.
Ο Ακρίτας Καϊδατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ.
