Το ιστορικό ντοκουμέντο με τις εντολές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς την Αθήνα μία μέρα πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου παρουσιάζει η εφημερίδα "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ" (Απρίλιος 2013):
Πέμπτη 20 Απριλίου του 1967, λίγες ώρες πριν να εκδηλωθεί το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και δύο ημέρες πριν από την προεκλογική άνοδο του Γεωργίου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέστειλε στον αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Φίλιπ Τάλμποτ το έγγραφο 179151 με εντολές για το πώς πρέπει να χειριστεί την κατάσταση στην Ελλάδα.
Το σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο βρίσκεται στα ιστορικά αρχεία της ΕΔΙΑ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, περιόδου 1940-1974, και το παρουσιάζει σήμερα η “Θ”. Μέσα από αυτό φαίνεται ότι το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ προέκρινε τη λύση του βασιλικού πραξικοπήματος (σ.σ. το οποίο αρχικά ήταν να εκδηλωθεί στις 16 Απριλίου και αναβλήθηκε για τις 24 Απριλίου του ’67), ενώ την ίδια ώρα το έτερο αμερικανικό κέντρο, η CIA, προτιμούσε την εγκαθίδρυση χούντας συνταγματαρχών, μία συνταγή που είχε δοκιμαστεί στη Λατινική Αμερική… Το έγγραφο ασχολείται με τη ρήξη Γεωργίου Παπανδρέου-παλατιού και φέρει την υπογραφή του τότε αμερικανού ΥΠΕΞ Ντιν Ρασκ, ενώ τις εντολές δίνει ο υφυπουργός του Λουκ Μπατλ. Συντάκτες του είναι ο υπεύθυνος των ελληνικών υποθέσεων Νταν Μπρούστερ και ο βοηθός του Τζον Όουενς, οι οποίοι διαμηνύουν στον Τάλμποτ ότι “έχουμε μελετήσει προσεκτικά τα τελευταία μηνύματά σας, που περιγράφουν τη σοβαρή κατάσταση στην Ελλάδα και το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο βασιλιάς ή (1) να επιβάλει δικτατορία ή (2) να επιτρέψει στην Ένωση Κέντρου να αναλάβει την εξουσία μετά τις επικείμενες εκλογές, με πιθανές σοβαρές συνέπειες για την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ”.
Το διαπραγματευτικό χαρτί. Στη συνέχεια διαπιστώνουν ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου “πάνω απ’ όλα φοβάται τη σύλληψη του γιου του Ανδρέα για την εικαζόμενη συμμετοχή του στη συνομωσία του ΑΣΠΙΔΑ” και εκτιμούν πως τυχόν σύλληψή του “θα μπορούσε εύκολα να πυροδοτήσει βίαιες διαδηλώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα επέφεραν ακραία μέτρα καταστολής από την κυβέρνηση και πιθανόν την επιβολή δικτατορίας”. Αναφέρουν ότι ενδόμυχος φόβος του βασιλιά είναι ότι, αν ο Παπανδρέoυ κερδίσει τις εκλογές, η Ένωση Kέντρου θα κινηθεί αμέσως, για να τον αποδυναμώσει, με τελικό στόχο "την υπονόμευση και ίσως και την εξάλειψη της μοναρχίας”, και εκφράζουν την ανησυχία τους ότι “ο νεότερος Παπανδρέου θα βγάλει την Ελλάδα από τη Δυτική Συμμαχία”. Προτείνουν έτσι στον Τάλμποτ να καλέσει τον Γ. Παπανδρέου και να του τονίσει αρχικά ότι “η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει πλήρη επίγvωση της αφοσίωσής του στη δημοκρατία, της μακράς του ιστορίας στον αντικομμουνισμό και της αφoσίωσής του στην ευημερία της χώρας του". "Ύφεση στην εξαιρετικά φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα θα μπορούσε να προκύψει από τη συμφωνία και των δύο πλευρών (σ.σ. Παπανδρέου-παλατιού) να μετριάσουν τους τόνους στις δημόσιες δηλώσεις και oμιλίες τους", παρατηρούν και τονίζουν πως αυτό "θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό στην παρούσα συγκυρία, δεδoμένoυ ότι ο πρεσβύτερος Παπανδρέου πρόκειται να κάνει μία από τις δύο κεντρικές ομιλίες του αυτήν την Κυριακή στη Θεσσαλονίκη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξτρεμιστές με την ευκαιρία αυτή θα μπορούσαν να προσδώσουν επικίνδυνους τόνους σε ολόκληρη την προεκλογική εκστρατεία και να ανεβούν οι εντάσεις, που ήδη είναι επικίνδυνα υψηλές, σε σημείο ρήξης”.
Η “φόρμουλα”. Προτείνουν συμβιβασμό “που θα βασίζεται σε ‘σιδερένιες’ διαβεβαιώσεις και από τις δύο πλευρές” με την εξής φόρμουλα: “Διαβεβαίωση του βασιλιά προς τον Γ. Παπανδρέου ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα συλληφθεί σε αντάλλαγμα με τις ακόλoυθες δύο παραχωρήσεις του Παπανδρέου, εφόσον κερδίσει τις εκλογές στις 28 Mαΐου: (1) ότι θα διορίσει μόνο άτομα ‘αμοιβαίας εμπιστοσύνης’ στις σημαντικές θέσεις των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας και (2) ότι δεν θα πραγματοποιήσει εκτεταμένες αλλαγές στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων”. Ακολουθεί το υστερόγραφο που χαρακτηρίζει τις δύο αυτές εγγυήσεις του Γ. Παπανδρέου ως τις “μίνιμουμ αποδεκτές παραχωρήσεις”, ώστε “να μην επιβάλει δικτατορία” ο βασιλιάς, σε περίπτωση που η Ένωση Κέντρου κέρδιζε τις εκλογές.
“Έντιμος μεσολαβητής”. Σε περίπτωση που ο Γ. Παπανδρέου αποδεχόταν τη φόρμουλα, έδιναν την άδεια στον πρέσβη τους να εμφανιστεί και να την παρουσιάσει στο παλάτι ως “έντιμος μεσολαβητής”. “Ωστόσο νιώθουμε ότι ο χρόνος είναι σημαντικός ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ανοικτής oμιλίας του Παπανδρέου αυτό το Σαββατοκύριακο και των ενδείξεων ότι η κυβέρνηση ίσως κινηθεί για να συλλάβει τον Ανδρέα Παπανδρέoυ. Εάν συμβεί αυτό, ίσως είναι πoλύ αργά, για να παίξουμε εποικοδομητικό ρόλο σε αυτήν την επιδεινούμενη κατάσταση”, καταλήγει το μήνυμα, που καλεί τον Τάλμποτ να τους ενημερώσει άμεσα “για ενδεχόμενους κινδύνους, καθώς και για το κόστος της ανάμειξης των ΗΠΑ στην εσωτερική κατάσταση”, ενώ επισημαίνεται ότι υπάρχει και η δυνατότητα προσέγγισης μέσω CAS (σ.σ. Υπηρεσία Προξενικών Υποθέσεων) ή από ανεπίσημο κανάλι…
