(Φωτογραφία: Αναστασία Γιαννάκη)
Πόσο προαιώνιες είναι οι ρίζες του... Εθνικού Διχασμού; Πώς καταπιάνεσαι με την Ιστορία και πώς αυτή καταλήγει να μας αφορά; Πώς μπορεί να στοιχειώνει το σήμερα η απονομή της δικαιοσύνης ή, όταν συμβαίνει, η έλλειψη δικαίου;
Πώς διαχειριζόμαστε το τραύμα και πώς χρησιμοποιείται από τους κρατούντες; Ποιος είναι ο ρόλος των ξένων δυνάμεων; Τι θέση παίρνουμε ως πολίτες; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που τίθενται με αφορμή μια ιστορική υπόθεση, τη Δίκη των Εξι.
Ήταν αρχικά οκτώ οι πολιτικοί και στρατιωτικοί τους οποίους παρέπεμψε η τότε Επαναστατική Κυβέρνηση σε δίκη στις 31 Οκτωβρίου του 1922 ως υπαίτιους για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Λίγες μέρες αργότερα, ξημερώματα 2ας Νοεμβρίου οι έξι από αυτούς κρίθηκαν ένοχοι.
Κι έτσι την ίδια μέρα εκτελέστηκαν πέντε πολιτικοί και ένας στρατιωτικός, εν μέσω πολλών διαμαρτυριών και διεθνούς κατακραυγής στο Γουδί. Κάπως έτσι βάθυνε ο Εθνικός Διχασμός που ακόμη επικαλούμαστε ή στον οποίο επιδιδόμαστε εν είδει εθνικού σπορ.
Έκτακτη νομοθεσία, έκτακτο στρατοδικείο, εκτελέσεις, διεθνής κατακραυγή: αυτό το σκηνικό επαναλήφθηκε αργότερα, τηρουμένων των αναλογιών, σε βάρος κομμουνιστών, για να θυμόμαστε ότι οι παρεκτροπές ποτέ δεν είναι για καλό, ωστόσο αυτό το πυκνό σε γεγονότα, λάθη και σημασία ιστορικό επεισόδιο εξόντωσης αποδιοπομπαίων τράγων προσεγγίζεται 100 χρόνια μετά τον βίαιο ξεριζωμό των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία με δύο θεατρικά έργα που το καθένα με τον τρόπο του δείχνει τη σημασία του για το σήμερα.
«Ελευθερία εις θάνατον» και «Η Δίκη των Εξι» είναι οι δύο παραστάσεις που εκκινούν από το γεγονός, ίσως επειδή ήρθε το πλήρωμα του χρόνου ώστε να καταδειχθεί πόσο εύστοχο ήταν τότε το ραπόρτο του Ολλανδού διπλωμάτη, που για αυτή τη δίκη, παρατηρούσε ότι δεν ήταν παρά «εν είδος θεατρικής παραστάσεως διά να πεισθή η κοινή γνώμη ότι οι νόμιμοι τύποι ετηρήθησαν».
«Ελευθερία εις θάνατον» Εταιρεία Θεάτρου Θέρος
«Εκείνο το πρωί, ο πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου διαβάζει την ετυμηγορία και, όντας τρομερά ταραγμένος, ξεχνάει να τηρήσει το πρωτόκολλο και αποχωρεί από την αίθουσα χωρίς να πει «λύεται η συνεδρίασις». Η Δίκη των Εξι τυπικά δεν λύθηκε ποτέ. Εξακολούθησε σιωπηλά να συντελείται σε όλο τον 20ό αιώνα. Και τα ερωτήματα του τότε παρέμειναν αναλλοίωτα...
Σήμερα άραγε, πόσα και τι μορφής δικαστήρια στήνονται «για να πεισθεί η κοινή γνώμη»; Το κοινό θα μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε δύο εκδοχές της παράστασης: τη ζωντανή και την ψηφιακή. Σε μια προσπάθεια να αποτυπωθεί το κλίμα τής τότε εποχής, η ψηφιακή εκδοχή της παράστασης έρχεται να πάρει τη θέση των λογοκριμένων πρακτικών που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες». Κάπως έτσι μας συστήνεται η παράσταση που σκηνοθετεί η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη και ανεβαίνει από 31 Οκτωβρίου, ανήμερα της επετείου της δίκης, στο θέατρο «Κάμιρος» (Ιθάκης 32, Κυψέλη).
«Διάβασα το βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη "Εις θάνατον" και εντυπωσιάστηκα από τις πολλές πτυχές που κρύβει αυτή η ιστορία και έχουν μέχρι σήμερα επίκαιρο ενδιαφέρον. Έχουμε την τάση να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα στην Ιστορία. Εμβαθύνοντας όμως ανακαλύπτουμε ότι ίσως τα πράγματα να μην είναι όπως φαίνονται και αυτό ήταν το κεντρικό ερέθισμα», μας λέει η σκηνοθέτρια για το πώς παρακινήθηκε να ασχοληθεί με το έργο.
● Τι ανακάλυψε η ίδια;
«Αυτό που μου έκανε εντύπωση δεν ήταν τόσο η αθωότητα ή όχι έναντι της κατηγορίας εσχάτης προδοσίας που αντιμετώπιζαν οι κατηγορούμενοι. Γιατί αυτό δεν αποδείχτηκε κατά τη διάρκεια της δίκης. Δύσκολα μπορεί να αποδειχθεί κάτι τέτοιο στη νομική του υπόσταση και ήταν σχεδόν αυταπόδεικτο ότι η δίκη ήταν προϊόν της εποχής της, μιας πάρα πολύ έντονης εποχής κατά την οποία η κοινωνία, ο ελληνικός λαός αλλά και οι πρόσφυγες επηρέαζαν με πολύ πιο ισχυρό τρόπο τα πράγματα απ’ ό,τι οι πολιτικοί, αναζητώντας ενόχους.
Αυτό που μου έκανε κυρίως εντύπωση ήταν το πώς αυτό το γεγονός φαίνεται να απλώνει τη σκιά του στο σύνολο του αιώνα που πέρασε όχι τόσο σε δικαστικό επίπεδο όσο σε κοινωνικοπολιτικό, καθώς τα στοιχεία που συνέθεταν την εικόνα της εποχής μοιάζει να εξακολουθούν να μας ακολουθούν μέχρι σήμερα».
● Θέλετε να μας εξηγήσετε με ποιον τρόπο ρίχνει ακόμη τη σκιά του το γεγονός στο σήμερα;
Είναι όλη αυτή η συζήτηση γύρω από την έννοια του έθνους, τη σχέση του σύγχρονου πολίτη με τη δικαιοσύνη, τη σχέση της εξουσίας με το δίκαιο, τι ονομάζουμε δημοκρατία. Σε δικαστικό επίπεδο και σε επίπεδο εκτελεστικής εξουσίας αυτό το γεγονός δημιούργησε ένα άτυπο τετελεσμένο μετά την επανάσταση του '22 και για αρκετές δεκαετίες μετά, καθώς δόθηκε η δυνατότητα στον στρατό να παρεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα της χώρας, ανατρέποντας την πολιτική τάξη με πραξικοπήματα... Βάθυνε έτσι ο διχασμός και άνοιξε ο δρόμος στις προεμφυλιακές διαμάχες της δεκαετίας του ‘30 που οδήγησαν και στη δικτατορία του Μεταξά και αργότερα στον Εμφύλιο.
Υπάρχουν ακόμη αρκετές συγγένειες με τα στρατοδικεία που έγιναν τη δεκαετία του '50 και το κυνήγι μαγισσών εναντίον των κομμουνιστών με την αναγκαστική νομοθεσία και τα έκτακτα στρατοδικεία. Ακόμη και η δίκη Μπελογιάννη έχει ομοιότητες με τη Δίκη των Εξι: κι εκεί παρά τη διεθνή κατακραυγή οδήγησαν σε εκτέλεση κι αυτόν και τους τέσσερις συντρόφους του στο Γουδί, έναν τόπο όπου υπάρχει κενοτάφιο και εκκλησάκι στη μνήμη των έξι αλλά όχι και στη μνήμη των εκτελεσθέντων κομμουνιστών. Και να πώς ανοίγει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για το πώς διαχειριζόμαστε το ιστορικό τραύμα σε αυτή τη χώρα...
Είναι μια μεγάλη κοινωνικοπολιτική συζήτηση που πέρα από το πολιτικό προσωπικό της Ελλάδας, τους βουλευτές του φιλοβασιλικού κόμματος, τους προγόνους της Δεξιάς και των βενιζελικών, έχει να κάνει με τον ρόλο των μεγάλων δυνάμεων στις διαμάχες των λαών -και μάλιστα των γειτονικών μας- καθώς και με τη γέννηση των εθνών-κρατών που οδήγησαν σε συγκρούσεις κι ακόμη οδηγούν, χωρίς να δίνεται λύση στα πραγματικά προβλήματα και χωρίς να εστιάζουμε στις πολιτικές και πολιτιστικές μας ομοιότητες που μπορεί να μας ενώνουν αντί να μας χωρίζουν...
● Πώς επεξεργαστήκατε δραματουργικά ένα τόσο συντριπτικό ιστορικό γεγονός;
Αφετηρία υπήρξε η μεταμόρφωση μιας αίθουσας της δημόσιας σφαίρας, η μετατροπή δηλαδή της παλιάς Βουλής σε στρατοδικείο. Και εμείς αυτό μεταφέρουμε στη θεατρική σκηνή. Δίνουμε τις πληροφορίες που εξηγούν το πολιτικό σκηνικό της πόλωσης ανάμεσα στους βασιλικούς και τους βενιζελικούς και ανοίγουμε το θέμα παρουσιάζοντας πώς «παίζει» με το θυμικό της κοινής γνώμης, πώς μετατρέπεται σε θέαμα της πολιτικής σκηνής και το πόσο βαθιά υποκριτικό είναι αυτό που συμβαίνει - αναφέρομαι στην αρνητική έννοια της υποκριτικής.
Τελικά, στο ταξίδι που κάνουμε με τους θεατές ως πραγματικούς εκπροσώπους της κοινωνίας, αναρωτιόμαστε για το ποια είναι η σχέση μας με τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία στην εποχή μας, με αφορμή ένα γεγονός από τα βάθη του παρελθόντος που ξεκινά ως παράσταση τεκμηρίωσης και καταλήγει ως παράσταση μυθοπλασίας.
«Η Δίκη των Εξι, μία ιστορία, δύο πλευρές» Θέατρο «Αλκμήνη»
Στο βάθεμα του Εθνικού Διχασμού εστιάζει η παράσταση «Η Δίκη των Εξι, μία ιστορία, δύο πλευρές» που, σε κείμενο Δήμητρας Μπάσιου και δραματουργική επεξεργασία Καίτης Αναστασίου, κάνει πρεμιέρα την ερχόμενη Δευτέρα. Αναφέρεται στο ίδιο ιστορικό γεγονός επιχειρώντας να το προσεγγίσει από την πλευρά ενός σημερινού ενήλικου πολίτη. Κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι η αφηγήτρια, τοποθετημένη χρονικά κάπου στη δεκαετία του 1990. Η παράσταση αρχίζει με μια παλιά βαλίτσα, τη βαλίτσα του παππού Σάββα, που μέσα της έχει όλες τις αναμνήσεις, τις διηγήσεις, ένα κομμάτι της ιστορίας, εν τέλει, αυτού του τόπου. Αυτό το κομμάτι ζωντανεύει η αφηγήτρια.
Οι θεατές μεταφέρονται στο τότε, στο 1922, στην πολύκροτη Δίκη των Εξι. Μπροστά μας ζωντανεύουν τρεις άλλοι ήρωες: η Δόμνα, η Ευανθία και ο Σάββας, που αποζητούν τη δική τους δικαίωση μετά τα όσα δεινά υπέφεραν. Παρατηρούμε τον χαρακτήρα τους, τις σχέσεις και τις συγκρούσεις τους καθώς είναι διχασμένοι ανάμεσα σε δύο πλευρές, ο καθένας με το δικό του μερίδιο στην αλήθεια και στο δίκιο. Αυτές τις δύο διαφορετικές όψεις του δράματος που συμβολίζουν τη χωρισμένη στα δύο κοινωνία εκείνης της εποχής επιχειρεί να φωτίσει η παράσταση.
Ποιος δικαιώνεται; Πού βρίσκεται η αλήθεια και πόσο αντικειμενικά μπορούμε να κρίνουμε τόσο σημαντικά ζητήματα, όπως αυτό της Δίκης των Εξι; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέλει να θέσει με το έργο που έγραψε η Δήμητρα Μπάσιου σαν ένα ξόρκι στον διχασμό που μπαίνει τροχοπέδη στην κοινωνία μας μέχρι σήμερα αφού, όπως χαρακτηριστικά μας λέει η ίδια, «διψάμε για εκδίκηση αλλά δεν αναγνωρίζουμε τα λάθη μας»...
«Η Δίκη των Εξι, μία ιστορία, δύο πλευρές»
● Γιατί θελήσατε ν’ ασχοληθείτε με αυτή την υπόθεση και ποιες είναι οι πτυχές που αναδεικνύετε;
Θέλουμε να υπενθυμίσουμε ένα κομμάτι της Ιστορίας που αισθανόμαστε ότι έχει ξεχαστεί. Είναι πολλοί εκείνοι που δεν γνωρίζουν ότι η Δίκη των Εξι είναι απόρροια της Μικρασιατικής Καταστροφής και της δεκαετίας πριν από αυτήν. Κι εμένα και την Καίτη Αναστασίου που έχει κάνει τη δραματουργική επεξεργασία, μας ενδιέφερε να είμαστε πιστές στα ιστορικά γεγονότα και να τα παντρέψουμε με μια μυθοπλασία που αντανακλά τις δύο όψεις εκείνης της περιόδου. Στεκόμαστε ουσιαστικά στον διχασμό της κοινωνίας επειδή θεωρώ ότι αυτός ο διχασμός μάς έχει οδηγήσει στις τραγικές καταστάσεις που βιώνουμε μέχρι σήμερα.
Έτσι πρωταγωνιστούν οι «εκπρόσωποι» των δύο πλευρών: η Δόμνα και η Ευανθία είναι η πλευρά που θέλει οπωσδήποτε να καταδικαστούν κάποιοι άνθρωποι άσχετα αν είναι υπεύθυνοι για τα όσα τους καταλογίζουν. Και η άλλη πλευρά του Σάββα είναι αυτή που βλέπει τα πράγματα πιο καθαρά, δεν επηρεάζεται τόσο εύκολα, δεν μένει στην επιφάνεια των γεγονότων και έχει καλύτερη κρίση. Κάνουμε έναν παραλληλισμό με το σήμερα, καθώς έτσι μας γεννήθηκε η ανάγκη να γράψουμε αυτό το έργο. Δυστυχώς ο διχασμός πάει την κοινωνία μας πίσω.
Είναι η παρωπίδα μας που δεν μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε κάτι ενωμένοι. Κι αυτός ο διχασμός έχει τις ρίζες του πάρα πολύ παλιά...Είναι υπεραιωνόβιος... Και τροχοπέδη. Ακόμη είμαστε έτοιμοι να ζητήσουμε την τιμωρία κάποιων άλλων, ζητάμε για εκδίκηση, αλλά δεν βλέπουμε τα λάθη μας...
«Ελευθερία εις θάνατον», Εταιρεία Θεάτρου Θέρος
Δραματουργία, σκηνοθεσία: Ηλέκτρα Ελληνικιώτη.
Σκηνικά, κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα.
Μουσική, ήχος: Γρηγόρης Ελευθερίου.
Φωτισμοί: Ισμήνη Σταρίδα.
Επιστημονικός συνεργάτης: Μάνος Λαμπράκης.
Ερμηνεύουν: Μαρία Μαμούρη, Αννα Μαρία Παπαϊωάννου, Ηλέκτρα Ελληνικιώτη.
Θέατρο «Κάμιρος» (Ιθάκης 32) για 14 παραστάσεις, 31/10- 22/11. Κάθε Κυριακή η παράσταση θα προβάλλεται σε live streaming μέσω του καναλιού τής Θέρος στο Youtube. Εισιτήρια 5-15 ευρώ. Κρατήσεις: 2117251384, 6989945228. Προπώληση viva.gr.
«Η Δίκη των Εξι, μία ιστορία, δύο πλευρές»
Κείμενο: Δήμητρα Μπάσιου.
Δραματουργική επεξεργασία: Καίτη Αναστασίου.
Σκηνοθεσία, σχεδιασμός φώτων: Νίκος Κρίκας.
Διανομή: Μαρία Λάμπρου, Φαίδρα Παπανικολάου, Δήμητρα Μπάσιου, Γιάννης Τσόρβας.
Ηχογραφημένες φωνές: Ορέστης Μήλιος, Νίκος Κρίκας.
Θέατρο «Αλκμήνη» (Αλκμήνης 8, Κάτω Πετράλωνα, αίθουσα secret room). Εισιτήρια 6-10 ευρώ. Τηλεφωνικές κρατήσεις στο 2103428650. Προπώληση viva.gr.
