Η Αριστερά πρέπει να ζήσει, εκ νέου, στις ρωγμές; Στα μικρά κενά του συστήματος; Με έναν τέτοιο τρόπο νομιμοποιήθηκε στον μετεμφύλιο, όταν όλη η θεσμική υπερκατασκευή, οι νόμοι και τα κανονιστικά συστήματα ήταν έτσι οργανωμένα ώστε να την εξαλείψουν. Ιδιώνυμο, εσχάτη προδοσία, «συμμοριτισμός», καρφώματα, γλειψίματα αποτελούσαν το σκοτεινό πλαίσιο μέσα στο οποίο προσπάθησε την ιστορική αναθεμελίωσή της.
Αναγκάστηκε να βρει ενδιάμεσους κώδικες κοινοβουλευτισμού, θεσμικά ημιτόνια, υπόρρητες μορφές πάλης, σκληρούς ηθικούς κανόνες για να επιβιώσει. Ανέπτυξε μηχανισμούς νομικής άμυνας, εργαλεία συντροφικής δικτύωσης, μια σιωπηλή αλληλεγγύη, αλλά και εργαλεία αφανισμού του διαφωνούντος.
Γιατί τα θυμάμαι όλα αυτά, αφού οι τότε συνθήκες δεν έχουν καμιά σχέση με τη σημερινή κατάσταση, με τη σημερινή πολιτική δυσανεξία και την προφανή διαπραγματευτική ήττα που συσκοτίζει την αριστερή λαμπρότητα;
Η ανάπτυξη μηχανισμών, με τους οποίους η ιστορική Αριστερά κατανοούσε το σύστημα προσπαθώντας να επιζήσει στις ρωγμές ανοχής του, τη βοήθησε να διαμορφώσει μια αρκετά διεισδυτική, ανακόλουθη όμως και αντιφατική, αναλυτική σκέψη -τουλάχιστον στο μικροεπίπεδο.
Ο αριστερός μπορούσε να καταλάβει τις κινήσεις του χαφιέ, το κοινωνικό πλέγμα από αμοιβαίες εξαρτήσεις και συμφέροντα που υφαινόταν γύρω από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, κυρίως προσπαθούσε να μορφωθεί, να βρει λύσεις βιοπορισμού (φυσικά εκτός κράτους, αφού το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων τον απέκλειε και μάλιστα οικογενειακώς).
Συχνά βέβαια και παρ’ όλη την αναγκαστική και αμυντική ευφυΐα, η ανάλυση στούκαρε στην ιδεολογική σκηνοθεσία και η αριστερή σκέψη μπερδευόταν: Την παραμονή της χούντας η «Αυγή» είχε πρωτοσέλιδο άρθρο γιατί ΔΕΝ θα γίνει χούντα.
Σήμερα λοιπόν, η Αριστερά, με τη διαπραγματευτική ήττα, εξωθείται εκ νέου είτε σε μια αναχώρηση, είτε στην αναγκαστική επικράτεια της ρωγμής. Αν προχωρήσει μάλιστα στη δεύτερη επιλογή, δεν έχει την άνεση ενός απέραντου ευκρινούς και αυτόματου «καλού» ή «κακού» όπως λίγο πριν, κατά την περίοδο της αντιπολίτευσης. Ενός καλού που μπορούσε να το κατοικήσει, θελκτική.
Πρέπει να προσαρμοστεί βίαια στο ημιτόνιο, στο ενδιάμεσο. Να βρει ανάμεσα στα πολλά επιβαλλόμενα αντιλαϊκά μέτρα τις θεσμικές δυνατότητες που θα μετριάσουν, και ίσως θα εξημερώσουν, την κόλαση. Ανάμεσα στα επιβαλλόμενα από τους δανειστές μέτρα, πρέπει να περάσει κάτι που να είναι δικό της. Μέσα από την επιμόλυνσή της πρέπει να παρασκευάσει το ίαμα.
Πρέπει να ανασυστήσει το αφήγημά της, χωρίς τους ευδιάκριτους πόλους (και τους μανιχαϊσμούς) που μέχρι σήμερα οργάνωναν διευκολυντικά τον πολιτικό της λόγο: μνημονιακές πολιτικές - αντιμνημονιακός αντίλογος.
Συχνά ένα τέτοιο εγχείρημα αποτελείται από απλές πονηριές. Και οι προηγούμενοι αυτό ισχυρίστηκαν. «Παίρνουμε χρόνο και χρήματα και σιγά σιγά στήνουμε την εθνική επιθυμία». Τεχνάσματα όμως και συνενοχικοί εξισωτισμοί δεν πιάνουν. Οι παραλλαγές τού «μαζί τα φάγαμε» έχουν καεί. Πρέπει να σταθούμε καθαρά στην ομολογία.
«Γιατί πήραμε κάκιστη μνημονιακή συμφωνία; Γιατί έχουμε ανάγκη πολλά χρήματα. Αν θέλαμε λίγα χρήματα θα είχαμε πολύ ελαφριά συμφωνία», μου έλεγε αγγλοσαξονικής παιδείας συντηρητικός. Ναι, αλλά τι παρήγαγε την ανάγκη για πολλά χρήματα; Τι έχτισε αυτό το θεόρατο χρέος, που καταβροχθίζει απέραντα χρήματα και αγαθά; Δεν το λέει ο φίλος.
Εμείς λοιπόν σ’ αυτή την αναπάντητη πέτρα θα πρέπει να ξαναχτίσουμε προσεκτικά την αιμάτινη ενδοαριστερή και κοινωνική εμπιστοσύνη. Στην πολλαπλή πέτρα. Τη «μέσα» πέτρα των κατοπτρισμών, των εμμονών και των διαψεύσεων και την «έξω» πέτρα της λειτουργικότητας ενός περιέχοντος συστήματος, φτιαγμένου από άλλους. Τόσο η αναχώρηση όσο και η κυβερνητική απόπειρα αποτελούν τα παραπληρωματικά στοιχεία μιας ψευδαίσθησης, μιας οφθαλμαπάτης.
Και μάλιστα με μια διαφορά. Δεν είμαστε στο ηθικό απυρόβλητο του κοινωνικά αποκλεισμένου, όπως οι πρόγονοι. Μέλη ενός πολυτελούς κρατισμού, προγραμματάκηδες, συστημικοί, καριερίστες και προσεκτικοί αλληλοεγκαλούν και δικολαβούν. Αναμασώντας μιαν απίστευτη σιωπή. Και η μία στάση και η άλλη προϋποθέτουν τη σύγκρουση μ’ αυτήν τη νωθρή λάσπη…
*Ζωγράφος, αν. καθηγητής ΕΜΠ, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Σάμου
