Συζητήθηκε πολύ και στη χώρα μας το μανιφέστο των 100 διάσημων γυναικών της Γαλλίας οι οποίες κατάγγειλαν το κυνήγι μαγισσών που ξεκίνησε με το κίνημα MeToo (και την αντίστοιχη γαλλική παραλλαγή του) και τάχθηκαν υπέρ της ελευθερίας του να ενοχλείς (la liberté d’importuner).
Tο κείμενο έγινε δεκτό με ιαχές ανακούφισης από τους περισσότερους άντρες. Στη Γαλλία η συζήτηση ήταν εκτεταμένη και οξύτατη και τριάντα γνωστές φεμινίστριες απάντησαν στο «μανιφέστο των 100», αλλά το δικό τους κειμενο δεν έτυχε της ίδιας δημοσιότητας στο εξωτερικό. Πάντως, επειδή οι αντιδράσεις ήταν πολύ έντονες, η Κατρίν Ντενέβ, ίσως η διασημότερη από τις 100 γυναίκες του αρχικού μανιφέστου, θεώρησε αναγκαίο να εξηγήσει για ποιο λόγο το υπέγραψε, διαχωρίζοντας τη θέση της από τις τοποθετήσεις ορισμένων από τις συνυπογράφουσες.
Αυτό το τρίτο κείμενο το αναφέραμε παρεμπιπτόντως τις προάλλες στο ιστολόγιο, όταν σχολιάσαμε την κακή συνήθεια να αφήνονται αμετάγραπτα τα κύρια ονόματα, δηλαδή με το λατινικό αλφάβητο. Όμως αξίζει να το σχολιάσουμε και επί της ουσίας, αφού δεν το έχουμε ακόμα κάνει και σήμερα είναι η κατάλληλη ευκαιρία.
Δεν είναι πολύ εύκολο να βρει κανείς και να διαβάσει τα τρία κείμενα -ειδικά το αρχικό Μανιφέστο των 100, καθώς δημοσιεύτηκε στη Μοντ, που έχει (και καλά κάνει, εδώ που τα λέμε) κλειδωμένες τις σελίδες της στους μη συνδρομητές, στον υπόλοιπο διαδικτυακό τύπο δημοσιεύτηκε κυρίως αποσπασματικά -και στον ελληνικό τύπο συχνά με πολλά μεταφραστικά λάθη (οπως εδώ, όπου η λέξη drague = καμάκι αποδίδεται «η προσπάθεια να αποπλανήσει κανείς κάποιον», τρέχα γύρευε δηλαδή).
Η Μελίττα Γκουρτσογιάννη στο ιστολόγιό της έκανε εξαιρετική δουλειά. Σε ένα εκτενές άρθρο της παραθέτει το Μανιφέστο των 100 και την Απάντηση των Φεμινιστριών μεταφράζοντας και σχολιάζοντας κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα και παραθετοντας σε παράρτημα το πληρες γαλλικό κείμενο και των δύο.
Το Μανιφέστο των 100 ξεκινάει πολύ χαρακτηριστικά:
Ο βιασμός είναι έγκλημα. Αλλά το επίμονο ή αδέξιο καμάκι δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα, ούτε η αβρότητα προς τις γυναίκες έκφραση επιθετικού σεξισμού.
και στη συνέχεια καταδικάζει το κυνήγι μαγισσών που οι υπογράφουσες θεωρούν ότι έχει εξαπολυθεί στον χώρο του κινηματογράφου ιδίως, μετά την υπόθεση Γουάινστιν (ή όπως προφέρεται) και τον κίνδυνο να ανατείλει ένας νέος πουριτανισμός.
Την απάντηση των φεμινιστριών, που βρήκε λιγότερη δημοσιότητα, μπορείτε να τη βρείτε ολόκληρη, μεταφρασμένη, στον ιστότοπο της κίνησης Μωβ.
Εξαιτίας των αντιδράσεων, η Κατρίν Ντενέβ δημοσίευσε ανοιχτή επιστολή στη Λιμπερασιόν, που κι αυτήν τη βρισκουμε μεταφρασμένη χάρη στη Μελίττα Γκουρτσογιάννη. Σε αυτήν, η διάσημη ηθοποιός δίνει εξηγήσεις, διαχωρίζει τη θέση της από άλλες γυναίκες που συνυπέγραψαν το Μανιφέστο, όπως η Μπριζίτ Λαέ (Lahaie), πρώην πορνοστάρ, η οποία σε τηλεοπτική εκπομπή είπε ότι μπορεί μια γυναίκα να απολαύσει τον βιασμό της, ενώ επίσης η Ντενέβ υπενθυμίζει ότι ήταν μια από τις «343 παλιογυναίκες (343 salopes)» δηλαδή από εκείνες που υπέγραψαν το μανιφέστο «Έχω κάνει κι εγώ έκτρωση» σε δυσκολα χρονια, όταν η έκτρωση ήταν απαγορευμένη στη Γαλλία.
Προσωπικά, θεωρώ μεγάλο λάθος το κείμενο των 100 γυναικών υπέρ του δικαιώματος του καμακιού. Το βασικό του ατόπημα είναι ότι συγχέει το φλερτάρισμα, που γίνεται από θέση ισότιμη, έστω κι αν συνήθως την πρωτοβουλια την παίρνει ο άντρας, με τη σεξουαλική παρενόχληση και τον εκβιασμό που γινονται από θέση εξουσίας ή ισχύος. Ταυτόχρονα, οι αναφορες για το κυνήγι μαγισσών αφορούν σχεδόν αποκλειστικά τον κόσμο του θεάματος, λες και η σεξουαλική παρενόχληση και οι εκβιασμοί ευδοκιμούν μόνο σε αυτους τους χώρους. Στο κείμενο των 100 δεν υπάρχει καμιά αναφορά στους εκβιασμούς του προϊστάμενου προς την υφιστάμενη, του καθηγητή προς τη φοιτήτρια, του ιδιοκτήτη της μικρής επιχείρησης προς την εργάτρια.
Έτσι, είναι πολύ εύκολο να δικαιολογηθούν τα σεξουαλικά αδικήματα και εγκλήματα (από το χούφτωμα στο μετρό έως ακόμα και τον βιασμό) με εκκλήσεις υπέρ της ελευθερίας του παρενοχλείν ή εναντίον του πουριτανισμού ή του μη ευνουχισμού των ανδρών. Μια τέτοια θέση μοιάζει να θεωρεί ότι όλα αυτά, από το φλερτ, το ερωτικό ενδιαφέρον και το καμάκι έως το χούφτωμα ή την απόπειρα βιασμού είναι αλληλενδετα και ότι αν χαθούν τα δεύτερα θα θυσιαστούν και τα πρώτα.
Σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη, μία από τις εκατό διάσημες που υπέγραψαν το πρώτο μανιφέστο, είπε ότι αναγνωρίζει ότι το χούφτωμα στο μετρό (που είναι αδίκημα άλλωστε) μπορεί να αποτελέσει τραυματική εμπειρία για πολλές γυναίκες, εκείνη όμως θα προτιμούσε να βλέπει τις γυναίκες δυνατές, που δεν καθηλώνονται από αρνητικές εμπειρίες και τις ξεπερνάνε -αναρωτιέμαι αν με την ίδια επιχειρηματολογία δεν θα μπορουσε να δικαιολογηθεί και ο βιασμός.
Θα δεχτώ πως έγιναν ή πως μπορεί να γινουν υπερβολές στην καταδίκη των «παραβατών». Δεν είναι περίεργο, διότι πρώτη φορά βρίσκουν τη φωνή τους και το δίκιο τους οι αδύνατες, οπότε θα γίνουν αναπόφευκτα και μερικά φάλτσα. Ας μην είμαστε τόσο αυστηροί με τις περιστασιακές και κατ’ εξαίρεση υπερβολές υπέρ αδυνάτου όταν δεχόμαστε ασυζήτητα τις παγιωμένες και καθαγιασμένες υπερβολές υπέρ του ισχυρού.
Ούτε είναι σωστό να θεωρείται ότι η καταγγελία των παρενοχλητών και των εκβιαστών ισοδυναμεί με καταγγελία όλων των ανδρών -όπως φαίνεται να πιστεύει και ο Ιατρικός Σύλλογος που διαμαρτυρήθηκε για τα πολύ καλά σποτάκια της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, επειδή παρουσιάζουν γιατρό να παρενοχλεί ασθενή του.
Συμπληρώνω κάτι που το ξέχασα: Ως προς το «κυνήγι των μαγισσών» με τις καταγγελίες ανδρών (συνήθως ηθοποιών) που παρενόχλησαν πριν από 20 χρόνια, συμφωνώ ότι δεν έχει νόημα να αρχίσουμε τώρα τις διώξεις. Ωστόσο, αυτή η κίνηση έχει και μια χρήσιμη πλευρά: να γίνει καθαρό ότι από εδώ και στο εξής κάποιες συμπεριφορές, που τις ανεχόμασταν και τις δικαιολογούσαμε το 1990, δεν είναι πλέον κοινωνικά ανεκτές ή συγχωρητέες.
Θα μπορούσα να πω κι άλλα, θέλω όμως να ακούσω τα σχόλιά σας. Θα παραθέσω όμως ένα πολύ καλο κείμενο της συγγραφέας Λεϊλά Σλιμανί, που με βρίσκει σχεδόν απόλυτα σύμφωνο –παρμένο κι αυτό από το ιστολόγιο της Μ.Γκουρτσογιάννη.
Γουρούνι γεννιέσαι;
της Λεϊλά Σλιμανί*
Nα περπατάω στο δρόμο. Να παίρνω το μετρό τη νύχτα. Να φοράω μίνι φούστα, ντεκολτέ και ψηλά τακούνια. Να χορεύω μόνη μου στη μέση της πίστας. Να μακιγιάρομαι έντονα. Να παίρνω ταξί έχοντας πιει λίγο παραπάνω. Να ξαπλώνω στο χορτάρι μισόγυμνη. Να κάνω ωτο-στοπ. Ν’ ανεβαίνω σε νυχτερινό λεωφορείο. Να ταξιδεύω μόνη. Να πίνω ένα ποτηράκι μόνη μου στη βεράντα. Να τρέχω σ’ έναν έρημο δρόμο. Να περιμένω σ’ ένα παγκάκι. Να κάνω καμάκι σ’ έναν άντρα, ν’αλλάζω γνώμη και να συνεχίζω τον δρόμο μου. Να στριμώχνομαι στην πολυκοσμία του τραίνου. Να εργάζομαι νύχτα. Να θηλάζω το παιδί μου δημόσια. Να ζητάω αύξηση στη δουλιά μου. Σε όλες αυτές τις στιγμές της ζωής, τις απλές και καθημερινές, διεκδικώ το δικαίωμα να μην με ενοχλούν. Το δικαίωμα να μην σκέφτομαι καν ότι μπορεί να έρθω σε δύσκολη θέση. Διεκδικώ την ελευθερία να μην υφίσταμαι σχόλια για τη συμπεριφορά μου, για το πώς είμαι ντυμένη, για το πώς βαδίζω, για το σχήμα των γλουτών μου, για το μέγεθος του στήθους μου. Διεκδικώ το δικαίωμά μου στην ηρεμία, στη μοναξιά, το δικαίωμά μου να περπατάω χωρίς φόβο. Δεν θέλω μόνο εσωτερική ελευθερία. Θέλω την ελευθερία να ζώ έξω στον κόσμο, στον ανοιχτό αέρα, σε έναν κόσμο που είναι λίγο και δικός μου.
Δεν είμαι ένα εύθραυστο πλασματάκι. Δεν έχω την απαίτηση να προστατεύομαι, αλλά διεκδικώ το δικαίωμά μου για ασφάλεια και σεβασμό. Και οι άνδρες δεν είναι όλοι γουρούνια. Τις τελευταίες εβδομάδες πόσο εντυπωσιάστηκα, πόσο ξαφνιάστηκα ευχάριστα, πόσο ενθουσιάστηκα με τους άνδρες που είχαν την ικανότητά να αντιληφθούν τι παίζεται! Έμεινα συγκλονισμένη μπροστά στη θέλησή τους να μην είναι πια συνένοχοι, στη θέλησή τους ν’ αλλάξουν τον κόσμο, ν’ απελευθερωθούν και οι ίδιοι από αυτές τις συμπεριφορές. Επειδή πίσω από αυτή την υποτιθέμενη ελευθερία να «την πέφτουν», κρύβεται μια άποψη για το αρσενικό τρομερά ντετερμινιστική: «γουρούνι γεννιέσαι». Οι άνδρες στο περιβάλλον μου κοκκινίζουν από ντροπή κι εξεγείρονται εναντίον όσων με προσβάλλουν. Εναντίον εκείνων που εκσπερματώνουν πάνω στο παλτό μου στις οκτώ το πρωί. Εναντίον του αφεντικού που μου δίνει να καταλάβω τί θα έπρεπε να κάνω για να πάρω προαγωγή. Εναντίον του καθηγητή που ανταλλάσσει την ακαδημαϊκή πρόοδο με μια πίπα. Εναντίον του περαστικού που με ρωτάει αν «γαμιέμαι» και καταλήγει να με αποκαλεί «τσούλα». Οι άνδρες που γνωρίζω είναι αηδιασμένοι από αυτή την οπισθοδρομική άποψη για τον ανδρισμό. Ελπίζω ότι ο γιος μου θα είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος. Ελεύθερος, όχι μόνο να μην είναι ενοχλητικός, αλλά ελεύθερος να αυτοπροσδιορίζεται διαφορετικά από το στερεότυπο που βλέπει τον άνδρα ως ένα αρπακτικό που διακατέχεται από ανεξέλεγκτες παρορμήσεις. Ένας άνδρας που ξέρει πώς να σαγηνεύσει με τους χιλιάδες υπέροχους τρόπους που ξέρουν οι άνδρες για να μας ξελογιάζουν.
Εγώ δεν είμαι θύμα. Αλλά εκατομμύρια γυναίκες είναι. Αυτό είναι ένα γεγονός και όχι μια ηθική κρίση ή μια αναγωγή στην “ουσία” της γυναίκας. Και μέσα μου σπαρταρά ο φόβος όλων εκείνων των γυναικών που περπατούν στους δρόμους χιλιάδων πόλεων στον κόσμο με το κεφάλι σκυφτό. Των γυναικών που τις παίρνουν από πίσω στο δρόμο, που τις παρενοχλούν, που τις βιάζουν, που τις προσβάλλουν, που τις αντιμετωπίζουν μέσα στους δημόσιους χώρους σαν παρείσακτες. Μέσα μου αντηχεί η κραυγή των γυναικών που κρύβονται, που ντρέπονται, που τις πετούν στο δρόμο σαν παρίες επειδή είναι ατιμασμένες. Των γυναικών που κρύβονται κάτω από μακρά μαύρα πέπλα επειδή τα σώματά τους θα προκαλούσαν την επίθεση των ανδρών. Οι γυναίκες που περπατούν στους δρόμους του Καΐρου, του Νέου Δελχί, της Λίμας, της Μοσσούλης, της Κινσάσα, της Καζαμπλάνκα λέτε ν’ ανησυχούν μήπως εξαφανιστεί το φλερτ και η αβροφροσύνη; Έχουν αυτές δικαίωμα να σαγηνεύσουν, να επιλέξουν, να κάνουν επίμονο φλερτ;
Ελπίζω ότι μια μέρα η κόρη μου θα περπατάει στο δρόμο το βράδυ, με μίνι φούστα και ντεκολτέ, ότι θα κάνει το γύρο του κόσμου μόνη της, θα παίρνει μετρό τα μεσάνυχτα χωρίς φόβο, χωρίς καν να το σκέφτεται. Και ο κόσμος που θα ζεί τότε δεν θα είναι ένας κόσμος πουριτανικός. Είμαι σίγουρη, θα είναι ένας κόσμος πιο δίκαιος, όπου ο χώρος για τον έρωτα, για την απόλαυση, για τα παιχνίδια του ξελογιάσματος θα είναι άπλετος και πιο όμορφος. Σε σημείο που εμείς ακόμα δεν μπορούμε να φανταστούμε.
Περιμένω λοιπόν τα σχόλιά σας -με μια παράκληση: να κρατήσουμε, τουλάχιστον τις πρώτες ώρες, όσο γίνεται τη σοβαρότητά μας, αποφεύγοντας τα εφηβικά αστεία, τις επιθεωρησιακές ατάκες, τις προσωπικές αναμνήσεις με «τολμηρές» περιγραφές, το βιντεάκι με τον Κωνσταντάρα που λέει «χούφτωστην» και άλλες γραφικότητες. Κατ’ εξαίρεση, θα διαγράψω σχόλια. Γιατί και η δημιουργία κλίματος γυμνασίου αρρένων σε πενθήμερη εκδρομή είναι κι αυτή μια μορφή παρενόχλησης, κι έχει άλλωστε διώξει πολύ κόσμο από το ιστολόγιο ενώ σίγουρα αποθαρρύνει και κάποιες να συμμετάσχουν στον διάλογο.
