Διεθνής Ημέρα Μουσείων σήμερα, 18 Μαΐου, και τα μουσεία της Ελλάδας γιορτάζουν. Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), που καθιέρωσε την επέτειο, επιλέγει κάθε χρόνο ένα ειδικό θέμα το οποίο συνδέεται με τα μουσεία και τον ρόλο τους στη σύγχρονη κοινωνία. Φέτος το θέμα είναι «Το Μέλλον των Μουσείων: Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση», μια επιλογή που μας καλεί να διερευνήσουμε τις προοπτικές, τις ανάγκες, αλλά και τον ρόλο των μουσείων στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί λόγω και της πανδημίας.
«Είναι γεγονός ότι η παρατεταμένη κρίση της Covid-19 αιφνιδίασε και έπληξε με πρωτοφανή και βίαιο τρόπο ολόκληρο τον πλανήτη, επηρεάζοντας κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής, με ιδιαίτερα βαρύ αντίκτυπο στη λειτουργία των μουσείων. Από την άλλη πλευρά, η πανδημία έδωσε ώθηση στην προώθηση σημαντικών αλλαγών που είχαν ήδη δρομολογηθεί και αφορούν ιδιαίτερα την ψηφιοποίηση των μουσειακών συλλογών και την αναζήτηση νέων τρόπων προσέλκυσης του κοινού. Η ψηφιακή στροφή που σημειώθηκε βοήθησε τα Μουσεία να μην παραμείνουν σιωπηλά, ενώ συχνά κατάφεραν να αγγίξουν και ένα απομεμακρυσμένο κοινό. Δύο έρευνες που πραγματοποίησε το ICOM για τις συνέπειες της πανδημίας απέδειξαν ότι τα μουσεία άλλαξαν και στο μέλλον θα λειτουργούν πλέον με άλλους όρους. Αυτούς τους όρους καλούμαστε να διερευνήσουμε με το θέμα του φετινού εορτασμού. Ένα όμως είναι βέβαιο: Τα μουσεία, τα οποία θεωρούνται από τη μουσειακή κοινότητα ως "ο καθρέφτης της κοινωνίας" συνειδητοποίησαν ότι πρέπει να διευρύνουν τον κοινωνικό τους ρόλο και να καταστήσουν την κοινωνία των πολιτών συμμέτοχο και συνδιαμορφωτή των δράσεων που αναλαμβάνουν», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Τέτη Χατζηνικολάου, Ιστορικός - Εθνολόγος, πρόεδρος του ΔΣ του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), ως προς τις αλλαγές που επέφερε η πανδημία στα μουσεία.
Θα είναι, δηλαδή, οι νέες τεχνολογίες το «Μέλλον των Μουσείων»; «Ούτως ή άλλως σήμερα ζούμε στην εποχή των νέων τεχνολογιών, του ψηφιακού πολιτισμού, της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι απαιτούνται νέες προσεγγίσεις για τη διάδοση της μουσειακής εμπειρίας που θα την καταστήσουν προσιτή και ευχάριστη σε όλες τις κατηγορίες κοινού», σημείωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Χατζηνικολάου, τονίζοντας ότι «η ψηφιακή στροφή είναι μια πραγματικότητα. Η σχέση μουσείων και νέων τεχνολογιών ανοίγει σημαντικές προοπτικές. Είναι όμως μια σχέση ευθύνης που με μια σωστά σχεδιασμένη στρατηγική, μπορεί να φέρει το ευρύτερο κοινό κοντά στη ζωή του μουσείου».
«Οι ψηφιοποιημένες συλλογές που προβάλλονται διαδικτυακά γίνονται κτήμα όλων μας. Ένα τοπικό μουσείο μέσω του διαδικτύου ξεπερνά το χωρικό του πλαίσιο και ανοίγεται στον κόσμο. Μια περιοδική έκθεση που προβάλλεται στο διαδίκτυο μπορεί να κινήσει το ενδιαφέρον πολλών κατηγοριών κοινού. Διαδραστικά εκπαιδευτικά παιχνίδια και άλλο υλικό έχουν τη δύναμη να μεταδώσουν ευχάριστα τη γνώση και να προσελκύσουν τους μαθητές, γιατί μιλούν τη δική τους γλώσσα. Τα "εικονικά" μουσεία δημιουργούν επίσης μια νέα πραγματικότητα. Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα μουσεία εξ ορισμού συλλέγουν, μελετούν και αναδεικνύουν τον υλικό πολιτισμό της ανθρωπότητας. Σε εμάς εναπόκειται, λοιπόν, να βρούμε το κατάλληλο μείγμα μεταξύ υλικού και άυλου κόσμου», υπογράμμισε η πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του ICOM.
Όσο για το αν η δημιουργική δύναμη των μουσείων θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό επανεκκίνησης και αλλαγής στην μετά-Covid εποχή, διευκρίνισε ότι «οι έρευνες του ICOM , στις οποίες αναφέρθηκα παραπάνω, εκτός από την καταγραφή των προβλημάτων, απέδειξαν ότι τα μουσεία θεωρούνται χώροι ασφαλείς και θεσμοί με μεγάλο κύρος. Αυτή είναι η δύναμή τους που μπορεί να τα καταστήσει μοχλούς κοινωνικής αλλαγής και βιώσιμης ανάπτυξης».
Το ICOM, στην προσπάθειά του να αναδείξει τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία, καθιέρωσε από το 1977 τη 18η Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Μουσείων (International Museum Day), με το μήνυμα αυτής της επετείου να είναι να γίνουν τα μουσεία φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών «με σκοπό την ενίσχυση της μόρφωσης, την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, την ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των λαών».
Με την ευκαιρία του εορτασμού, το Ελληνικό Τμήμα του ICOM διοργανώνει κατά τον μήνα Μάιο ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Επίσης τιμά κάθε χρόνο ένα ή περισσότερα ελληνικά μουσεία, όπου πραγματοποιείται η κεντρική εκδήλωση του εορτασμού.
«Όπως είναι γνωστό, το Ελληνικό Τμήμα του ICOM, ανάλογα με το θέμα του εορτασμού, επιλέγει κάθε χρόνο ένα μουσείο ως τιμώμενο, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο του εορτασμού. Φέτος τιμώμενο θα είναι το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Παλαιά Βουλή) λόγω του σημαντικού επιστημονικού και κοινωνικού του ρόλου, αλλά και των επετειακών δράσεων που έχει σχεδιάσει και πραγματοποιεί στην Αθήνα και σε όλη την Ελλάδα, οι οποίες αποτελούν αφορμή για αναστοχασμό της Ελληνικής Ιστορίας», επισήμανε ως προς το τιμώμενο μουσείο η κ. Χατζηνικολάου.
Θυμίζουμε ότι σήμερα είναι ελεύθερη η είσοδος σε μουσεία και υπαίθριους αρχαιολογικούς χώρους, ενώ οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούν 90 και πλέον φορείς από όλη την Ελλάδα είναι φέτος διαδικτυακές λόγω της πανδημίας. Οι εκδηλώσεις έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος του ICOM (http://icom-greece.mini.icom.museum/).
Η Σία Αναγνωστοπούλου για τη διεθνή ημέρα μουσείων
«Το Mέλλον των Μουσείων: Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση» είναι το θέμα που επέλεξε φέτος το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου).
Τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, τα μουσεία έχουν αποτελέσει τον κυρίαρχο δίαυλο της σχέσης πολιτισμού και κοινωνίας και έχουν μετατραπεί σε ένα κρίσιμο παράγοντα ικανό να μεταμορφώνει την ταυτότητα μιας πόλης ή μιας περιοχής, επαναπροσδιορίζοντας τις συνθήκες επικοινωνίας με τον πολίτη- επισκέπτη. Aπό τον δημόσιο χώρο, μέχρι το μουσείο, ο πολίτης προσκαλείται να εισέλθει σε μια άλλη χρονικότητα και σε ένα άλλο κόσμο αισθητικών και νοητικών συναντήσεων και συγκινήσεων.
Εάν τα μουσεία είναι σήμερα βασικός κρίκος στην «αλυσίδα» του πολιτισμού, που μπορεί να ξεκινά από τον κινηματογράφο, να πηγαίνει στη μουσική και να διευρύνεται από τα θέατρα και τα φεστιβάλ, στα μουσεία και τα πολιτιστικά ιδρύματα, αυτό συμβαίνει γιατί έχουν γίνει πολλές άλλες αλλαγές στην κουλτούρα, και στον τρόπο που προσλαμβάνουν το κοινό και οι ειδικοί την πολιτιστική δημιουργία.
Τα μουσεία στην Ελλάδα όμως πρέπει να βρουν τρόπους να προσεγγίσουν πολλά διαφορετικά κοινά, διευρύνοντας συνεχώς τον ορίζοντά τους. Η αναζήτηση των τρόπων με τους οποίους θα επιτευχθεί αυτό, θα έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο του στόχου μιας σοβαρής πολιτιστικής πολιτικής. Μέχρι στιγμής η κυβέρνηση δείχνει να αδρανεί. Αντιθέτως επιδιώκει την συστηματική αλλαγή στη διοίκηση των πέντε εμβληματικών Μουσείων επιχειρώντας να τα μετατρέψει, από ειδικές περιφερειακές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου ΝΠΔΔ, αποκόπτοντάς τα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Σε τι μετατρέπεται τελικά το μουσείο, ειδικά όταν περνά από το πεδίο του κράτους σε εκείνο των χορηγών και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας; Τι λέει η παγκόσμια εμπειρία για το πώς επιτυγχάνεται η προετοιμασία για τη συνάντηση του πολίτη με το χώρο του μουσείου; και τι ρόλο μπορεί να παίξει στην διεύρυνση της πρόσβασης της κοινότητας, του πολίτη, στο κατώφλι του; Είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα κληθούμε να απαντήσουμε το επόμενο διάστημα. Πάντως κατά την διάρκεια της πανδημίας, με τα κλειστά μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, φάνηκε ξεκάθαρα ότι κανένα μουσείο δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς την κρατική μέριμνα.
Τα μουσεία συνιστούν ενεργούς πολιτιστικούς θεσμούς, ‘’επισημοποιούν’’ τον πολιτισμό, ‘’κουβαλούν’’ την ιστορία. Είναι βασικοί παράγοντες της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, αποτελούν σημαντικό πεδίο έρευνας και εκπαίδευσης και συνδέονται εγγενώς με τον δημόσιο χώρο. Στο νέο τοπίο που θα δημιουργηθεί μετά την πανδημία, είναι επιτακτική ανάγκη να κρατηθούν όρθια και να αφήσουν το δικό τους στίγμα στην προσπάθεια για ακόμα περισσότερη πολιτιστική δημοκρατία.
