Με τονωμένο τον διεθνή χαρακτήρα της, πραγματοποιήθηκε η 14η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Σ’ αυτή φιλοξενήθηκαν 28 σημαντικοί ξένοι συγγραφείς από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γερμανία, την Κύπρο, αλλά και γειτονικές μας χώρες στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου και στα Βαλκάνια, όπως η Τουρκία και το Ισραήλ, η Ρουμανία, η ΠΓΔΜ, καθώς και το μακρινό Περού και ο Καναδάς. Ανάμεσά τους, ο Πασκάλ Μπρικνέρ, ο Ερί ντε Λούκα, ο Ζαούμε Καμπρέ, ο Εσκόλ Νεβό κ.ά.
Συγχρόνως, παρατηρήθηκε αύξηση της προσέλευσης του κόσμου, της τάξης άνω του 60% το πρώτο διήμερο. Οι εκδηλώσεις της έκθεσης διαρθρώθηκαν σε ένα κεντρικό αφιέρωμα στον ευρωπαϊκό Νότο, τέσσερις θεματικούς άξονες και δύο φεστιβάλ. Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία, ιδιαίτερα αυξημένες υπήρξαν οι πωλήσεις βιβλίων δοκιμιακού χαρακτήρα, γεγονός που δείχνει πως το ιδιαίτερα απαιτητικό αναγνωστικό τους κοινό πείσθηκε για τον ποιοτικό χαρακτήρα της έκθεσης.
Με εξασφαλισμένη τη χρηματοδότησή της για τα επόμενα χρόνια μέσω του ΕΣΠΑ, οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης (και κυρίως το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού) οραματίζονται την εδραίωση και ανάπτυξη πρωτοβουλιών που πάρθηκαν φέτος, για πρώτη φορά. Οι προσκεκλημένοι συγγραφείς συμμετείχαν σε συζητήσεις με ομότεχνούς τους για θέματα που είχαν προεκτάσεις στην πολιτική επικαιρότητα, όπως η συζήτηση του Πασκάλ Μπρικνέρ με τον Σαντιάγο Ρονκαλιόλο και τον Μιχάλη Μοδινό, με αφορμή τη γνωστή πλέον ρήση του Γερούν Ντάισελμπλουμ: «Δεν μπορείτε να ξοδεύετε όλα τα λεφτά σε ποτά και γυναίκες και μετά να ζητάτε βοήθεια». Σε αυτήν, μεταξύ άλλων, ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας αναφέρθηκε στην υπογεννητικότητα στην Ευρώπη και προέτρεψε το κοινό να κάνει παιδιά, το αντίθετο, είπε είναι αβάσταχτα εγωιστικό, ενώ η διαδικασία δεν είναι και τόσο δυσάρεστη.
Στην έκθεση προσεκλήθησαν λογοτεχνικοί πράκτορες του εξωτερικού, σε μια προσπάθεια των διοργανωτών να φέρουν τους πρώτους σε επαφή με έλληνες εκδότες και συγγραφείς, με σκοπό την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό έγινε και εκδήλωση με τίτλο «Δυο λογοτεχνικοί πράκτορες σε διάλογο», μεταξύ της Gloria Gutierrez, λογοτεχνικής πράκτορας της Agencia Literaria Carmen Balcells, που εκπροσωπεί μερικούς από τους γνωστότερους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής, και της Ευαγγελίας Αυλωνίτη από το πρακτορείο Ersilia Literary Agency.
Η προσπάθεια αυτή διεθνοποίησης, σύμφωνα με τον Μανώλη Πιμπλή, υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης της Έκθεσης, θα είναι ακόμα μεγαλύτερη στις προσεχείς εκθέσεις (όπου στόχος πέρα από εθνικά περίπτερα ξένων χωρών είναι να υπάρχουν και περίπτερα ξένων εκδοτών), και έρχεται να καλύψει σε έναν (μικρό ομολογουμένως) βαθμό την απουσία Εθνικού Κέντρου για το Βιβλίο.
Όμως, η τελευταία φαίνεται πως επιτέλους θα λάβει σύντομα τέλος. Η κυβέρνηση τίμησε την έκθεση, καθώς η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου παραβρέθηκε και μίλησε στα επίσημα εγκαίνιά της, την Πέμπτη 11 Μαΐου. Από εκεί εξήγγειλε μια σειρά πρωτοβουλιών που θα αναλάβει το Υπουργείο και μέτρων που θα λάβει, στα επόμενα δύο χρόνια, ώστε να βελτιωθεί σημαντικά το τοπίο στο χώρο του βιβλίου. Μεταξύ αυτών, και την επανασύσταση ενός ευέλικτου –αυτή τη φορά– Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, την αναμόρφωση των κρατικών βραβείων (και την ταχύτερη απόδοσή τους), την εντατική προσπάθεια επαναφοράς της ενιαίας τιμής για το βιβλίο κ.ά.
Στο 8% του πληθυσμού, υπολόγιζαν οι έρευνες του ΕΚΕΒΙ, πριν μερικά χρόνια, τους συστηματικούς αναγνώστες μεταξύ των ενηλίκων (αυτούς που διαβάζουν από 10 βιβλία το χρόνο και πάνω), ένα από τα μικρότερα ποσοστά στην Ευρώπη. Στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε με θέμα «Εκδοτικό τοπίο και βιβλιαγορά στην Ελλάδα της κρίσης» παρενέβη ο υπεύθυνος των εκδόσεων Gutenberg, και σε μια φορτισμένη τοποθέτησή του, αναφέρθηκε στα προβλήματα του εκδοτικού χώρου, φέρνοντας ένα προσωπικό παράδειγμα που όμως αφορά τους περισσότερους εκδότες, δηλαδή το πιστωτικό ΦΠΑ, που τον έφερε στη δυσάρεστη θέση να του αρνηθούν τη φορολογική ενημερότητα για ένα πρόστιμο 100 ευρώ από κλήση της τροχαίας, ενώ εκκρεμεί επιστροφή ΦΠΑ εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ.
Γεγονός είναι, πάντως, πως η κρίση, κατά παράδοξο ή και όχι τρόπο, άνοιξε νέους ορίζοντες στην ελληνική λογοτεχνία, καθώς έστρεψε την διεθνή προσοχή στη χώρα. Άνοιξε, λοιπόν, τα σύνορα για τη λογοτεχνική μας παραγωγή, όπως καταμαρτυρούν ανθολογίες ελλήνων συγγραφέων που εκδόθηκαν πρόσφατα στο εξωτερικό και νέες μεταφράσεις, γεγονός που διευρύνει, τρόπο τινά, το κοινό των Ελλήνων συγγραφέων και συνιστά πλέον μια πρόκληση για τους εκδότες, τους φορείς του βιβλίου και την πολιτεία.
Το Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών, που φιλοξένησε και σύστησε στο κοινό της έκθεσης συγγραφείς όπως η Χάρις Κοντού, ο Θανάσης Σταμούλης, ο Θωμάς Συμεωνίδης και άλλοι, οι οποίοι φάνηκε να αναζητούν το βηματισμό τους στο ρόλο τους ως δημόσια πρόσωπα, χωρίς να αποφεύγουν σε ορισμένες περιπτώσεις τα κλισέ και τις εξτραβαγκάντζες, ίσως να ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρον αν έφερνε κοντά τους νέους έλληνες λογοτέχνες με (πρωτοεμφανιζόμενους) ομότεχνούς τους του εξωτερικού. Ούτως ώστε μέσω της συνάντησης με το ξένο να υπάρξει ανταλλαγή εμπειριών, ιδεών, στάσεων και πρακτικών, υπέρβαση μιας κάποιας έκδηλης αυτοαναφορικότητας, αλλά και για να εμπεδωθεί ένα είδος υπαγωγής σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή και παγκόσμια λογοτεχνική κοινότητα. Ίσως μάλιστα θα ήταν σκόπιμο ένα τέτοιο Φεστιβάλ να αυτονομηθεί στο μέλλον και να διαθέτει έναν πραγματικά διεθνή χαρακτήρα.
Γεγονός, πάντως, είναι πως η κρίση υπήρξε πραγματική στο χώρο του βιβλίου: περιορισμός των εκδόσεων, απουσία κριτικής ανατροφοδότησης, και συρρίκνωση της αγοράς (της τάξης του 30% τα τελευταία έξι χρόνια) είναι κάποιες από τις απτές συνέπειές της. Ελπίδες γεννά το γεγονός πως, για πρώτη φορά, φέτος φαίνεται να υπάρχει συνολικά μια αύξηση της αγοράς του βιβλίου.
Η ΔΕΒΘ είναι μια μεγάλη αγορά, εμπορική και ιδεών, και μέσα από το διττό αυτό χαρακτήρα της καλείται να πορευτεί στο μέλλον, ισορροπώντας ανάμεσα στο λαϊκό και την ποιότητα, και προσφέροντας μια ευκαιρία αμοιβαίας αλληλεπίδρασης τους.
Οι συζητήσεις και εκδηλώσεις για τον Νότο, διερεύνησαν την πολυσυζητημένη πλέον έννοια του Νότου, φέρνοντας στο προσκήνιο τις διαφορετικές προσλήψεις του. Κάτι ανάλογο συνέβη και στο αντίστοιχο αφιέρωμα στην Οκτωβριανή επανάσταση. Ήταν μία ή ήταν πολλές; Οι κληρονόμοι της ποιοι είναι; Στη λογοτεχνία και όχι μόνο στη λογοτεχνία. Ενώ το αφιέρωμα στο Καζαντζάκη έφερε στο προσκήνιο τις ιδιαιτερότητες της μετάφρασής του και ανέδειξε τον πανανθρώπινο χαρακτήρα του έργου του. Τέλος πραγματοποιήθηκαν και μια σειρά εκδηλώσεων για το πολιτιστικό έτος Ελλάδας-Κίνας.
Μια σειρά από παρουσιάσεις βιβλίων πραγματικά συνέστησαν ένα παλλόμενο σύμπαν ιδεών και ανθρώπων, και ήταν φανερό πως συγκέντρωσαν αναγνώστες και θαυμαστές που είχαν έρθει στην Έκθεση με σκοπό να δουν, να ακούσουν και να γνωρίσουν τους αγαπημένους ή μισητούς τους συγγραφείς. Ωστόσο, το πλήθος των εκδηλώσεων, εν γένει (επτά περίπου την ώρα), ίσως να απαιτούσε έναν πιο δυναμικό τρόπο ενημέρωσης του κοινού, ώστε να μπορεί να «πλοηγηθεί» μέσα σ’ αυτή τη θάλασσα.
Το Φεστιβάλ Μετάφρασης περιλάμβανε εκδηλώσεις όπως το slam υποτιτλισμού (διοργανωμένο από την Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Μεταφραστών Πτυχιούχων Ιονίου Πανεπιστημίου), κατά το οποίο δύο υποτιτλίστριες υποτίτλισαν τα ίδια αποσπάσματα οπτικοακουστικού υλικού και στη συνέχεια κλήθηκαν να υπερασπιστούν τις επιλογές τους ενώπιον του κοινού. Η εκδήλωση είχε έναν αέρα ακαδημαϊκού masterclass, και προκάλεσε παθιασμένες συζητήσεις μεταξύ των ακροατών, φοιτητών και νέων επαγγελματιών ενός κλάδου από τους πιο κακοπληρωμένους στο χώρο της μετάφρασης (και ευρύτερα), που ο περισσότερος κόσμος αγνοεί τον κόπο που απαιτεί η εργασία του.
Οι αιτίες γι’ αυτό το φαινόμενο (τις πολύ χαμηλές αμοιβές) θα πρέπει να αναζητηθούν στην πολιτική των τηλεοπτικών εταιριών που φαίνεται να αδιαφορούν για την ποιότητα των μεταφράσεων, αλλά και στην ευρεία διάδοση στην επονομαζόμενη κοινωνία των πολιτών ερασιτεχνικών υποτίτλων κακής (συνήθως) ποιότητας. Παρά την κατά περιόδους μαχητικότητα που έχουν δείξει ενώσεις επαγγελματιών του κλάδου, το παράδειγμα αντίστοιχων σωματείων σε σκανδιναβικές χώρες, όπου οι επαγγελματικές ενώσεις παίζουν καίριο ρόλο στον καθορισμό των αμοιβών των μελών τους, ακούγεται σχεδόν εξωτικό για τη χώρα μας.
Το φαινόμενο, δε, της μη αμειβόμενης εργασίας φαίνεται να πλήττει και το χώρο του βιβλίου, αφού έχει ήδη διαδοθεί σε άλλους χώρους της Τέχνης, όπως το θέατρο. Η ανεκδοτολογική απάντηση που φέρεται να έδωσε εκδότης σε νέο επιμελητή, όταν ο τελευταίος επέμεινε να μάθει τα της αμοιβής του: «Θες και να δουλεύεις και να πληρώνεσαι;» είναι ενδεικτική ενός κλίματος που απειλεί τη συγκεκριμένη αγορά εργασίας.
Η παιδική γωνιά της Έκθεσης πραγματικά έσφυζε κάθε μέρα από ζωή. Σου έπαιρνε τα αυτιά, αλλά και σε γέμιζε ελπίδα…
Φωτογραφίες: Motionteam - Photo Press Agency.
