Της Σταυρούλας Πουλημένης για τοstokokkino.gr

Πριν από λίγες μέρες, η Europol δημοσίευσε έρευνα σύμφωνα με την οποία 10.000 παιδιά που ταξίδευαν προς την Βόρεια Ευρώπη χάθηκαν τους τελευταίους 18-24 μήνες, με σοβαρό ενδεχόμενο πολλά από αυτά να έχουν πέσει θύματα κυκλωμάτων εκμετάλλευσης. Ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών που έχουν χαθεί ποικίλλει ανά χώρα. Το γεγονός ότι οι υπηρεσίες βγάζουν διαφορετικά νούμερα, δείχνει πως υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με την καταγραφή τους στην Ελλάδα. Κυρίως, όμως, αποδεικνύει πως και στη χώρα μας, όπως και στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, δεν υπάρχει επαρκές σχέδιο προστασίας των παιδιών και ασφαλούς διέλευσης. Και όλα αυτά, τη στιγμή που οι χώρες προορισμού στρατιωτικοποιούν με κάθε μέσο τα σύνορα, αντιμετωπίζοντας τους πρόσφυγες, άρα και τους ασυνόδευτους ανήλικους, ως εχθρούς.

Πώς είναι να ξεκινάς ένα ταξίδι στα 15 ή στα 17 σου, αφήνοντας πίσω ένα βομβαρδισμένο σπίτι και την ασφάλεια της οικογένειας; Η επίσκεψη στον ξενώνα ασυνόδευτων ανηλίκων της ΑΡΣΙΣ, στο Ωραιόκαστρο, ήταν μια ευκαιρία να το δούμε από κοντά. 

Βία στα περάσματα

Το πρωί της Πέμπτης έξι παιδιά έφταναν στον Ξενώνα, πέντε μέρες μετά τη «φιλοξενία» τους στα κρατητήρια του αστυνομικού τμήματος Ευζώνων, υπό άθλιες συνθήκες. Τα περισσότερα είχαν προσπαθήσει δύο και τρεις φορές να περάσουν τα σύνορα, και στην προσπάθεια αυτή υπέστησαν ξυλοδαρμούς από τις αστυνομικές αρχές της ΠΓΔΜ, αλλά και από μαφίες που δρουν στην περιοχή. 

«Ήμουν πέντε μέρες στην κόλαση», λέει για το κρατητήριο στους Ευζώνους ένα από τα φιλοξενούμενα παιδιά. «Έχω προσπαθήσει δύο και τρεις φορές να περάσω τα σύνορα, χωρίς να τα έχω καταφέρει. Με χτυπήσανε, αλλά θα ξαναπροσπαθήσω, ίσως την επόμενη φορά θα έχω καλύτερη τύχη», προσθέτει με αποφασιστικότητα.

Δηλώνονται ενήλικες για να συνεχίσουν το ταξίδι

«Τα παιδιά φοβούνται τις περισσότερες φορές να δηλώσουν ότι είναι ανήλικα προκειμένου να περάσουν από τα νησιά και να φτάσουν στα σύνορα. Όταν ένα ασυνόδευτο παιδί εντοπίζεται, μπαίνει σε κέντρο κράτησης. Το μέτρο ονομάζεται «προστατευτική φύλαξη και διαρκεί μέχρι να βρεθεί μια θέση σε κάποια δομή φιλοξενίας, αν υπάρχει φυσικά τέτοια», εξηγεί η Νίκη Γκόντα, κοινωνική λειτουργός στην ΑΡΣΙΣ. Όταν εντοπίζεται ένα ασυνόδευτο παιδί, όπως μας λέει, το κράτος είναι υποχρεωμένο να το προστατεύσει. Οι διακινητές και τα ίδια τα παιδιά το γνωρίζουν αυτό, γνωρίζουν δηλαδή ότι αν εντοπιστούν ανήλικα, θα πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία αυτή. Έτσι, πολλοί ανήλικοι είτε δηλώνονται ως συνοδευόμενοι από γνωστά τους πρόσωπα, αλλά όχι συγγενικά, είτε δηλώνονται ακόμα και συνοδευόμενοι από ουσιαστικά άγνωστους ανθρώπους.

Φόβος μήπως εγκλωβιστούν

Στόχος, σε κάθε περίπτωση, είναι να μπορούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους πάντα υπό τον φόβο μήπως κλείσουν τα σύνορα και εγκλωβιστούν στην χώρα μας. Σκληρότερο και δυσκολότερο είναι φυσικά το ταξίδι για τα παιδιά που δεν προέρχονται από τη Συρία, αλλά από χώρες όπως το Αφγανιστάν και το Ιράκ, και που προσπαθούν να περάσουν με τη βοήθεια διακινητών από όποιο πέρασμα βρουν στο δάσος. 

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που διακινητές τους κλέβουν τα χρήματα, τους χτυπούν και τα ίδια τα παιδιά παραδίδονται μόνα τους στην ελληνική αστυνομία, είτε επαναπροωθούνται άτυπα από τις αρχές της ΠΓΔΜ, διαδικασία που φυσικά δεν είναι ποτέ «φιλική». Το τελευταίο διάστημα, μάλιστα, υπήρξαν μαρτυρίες παιδιών πως στους παράδρομους προς την ΠΓΔΜ είχαν εντοπιστεί πτώματα, κάτι το οποίο δεν έχει όμως επιβεβαιωθεί από τις αρχές της γειτονικής χώρας. 

«Είχαμε φιλοξενούμενο που έμεινε στο βουνό δύο μέρες στο κρύο χωρίς να ξέρει ποιο είναι το επόμενο βήμα, φοβήθηκε τους διακινητές και επέστρεψε πίσω. Δεν τους έχουν εμπιστοσύνη, αλλά δεν έχουν και άλλη επιλογή», επισημαίνει η Νίκη, αναφέροντας παράλληλα περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών που έχασαν τους γονείς τους στον πόλεμο, καθώς και ενός παιδιού η μητέρα του οποίου πέθανε σε νοσοκομείο στην Ελλάδα.

 

Σύμφωνα με την Ίριδα Πανδίρη, επίσης κοινωνική λειτουργό, στην Ειδομένη βρέθηκε πριν από λίγο καιρό ένα δωδεκάχρονο παιδί, το οποίο έφτασε μέχρι την Αθήνα με τη συνοδεία αγνώστου. Οι δυο τους καταγράφηκαν μαζί στην είσοδο τους στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, το παιδί έμεινε μόνο του και έφτασε στην Ειδομένη, όπου εντοπίστηκε, και μεταφέρθηκε στον ξενώνα.

«Ο μικρός είχε δέκα μέρες να κοιμηθεί κανονικά, από όταν ξεκίνησε το ταξίδι στην Τουρκία. Σε επικοινωνία με τους γονείς του που βρίσκονται στην Τουρκία και τα αδέρφια του που βρίσκονται στην Γερμανία μάθαμε πως κανένα ενήλικο μέλος δεν ήθελε να ακολουθήσει ο μικρός τη νόμιμη διαδικασία. Όταν άκουσαν και το διάστημα που χρειάζεται να περιμένει για να διεκπεραιωθεί η διαδικασία από τις αρχές, ήταν όλοι κάθετα αρνητικοί. Με την πίεση της οικογένειάς του, ο μικρός έφυγε από τον ξενώνα χωρίς ειδοποίηση. Μόλις το καταλάβαμε, ειδοποιήσαμε την ομάδα στην Ειδομένη. Είναι πολύ δύσκολο να ξαναεντοπίσεις ένα παιδί σε τόσο μεγάλο πλήθος»

Το παιδί δεν ήθελε να επιστρέψει στον ξενώνα και έτσι πήγε χέρι χέρι, από σύνορο σε σύνορο και από οργάνωση σε οργάνωση. Σε δύο μέρες ήταν με τα αδέρφια του στη Γερμανία.

«Είναι διαφορετικό να λες σε ένα παιδί ότι θα βρει τους συγγενείς του σε ένα δύο μήνες και διαφορετικό σε 6-12 που τις περισσότερες φορές είναι περισσότεροι», σχολιάζει η Ίριδα, και συνεχίζει με μια ακόμη τραγική εμπειρία:

Από την ομάδα που δραστηριοποιείται στην Κω, εντοπίστηκε 12 χρόνος Πακιστανός που ταξίδευε επί  δύο μήνες για να φτάσει στην Ελλάδα.

«Όταν τον βρήκε η ομάδα μας, το παιδί ήταν σε κατάσταση σοκ. Όσο του μιλούσαν οι κοινωνικοί επιστήμονες το παιδί έκλαιγε και γελούσε παράλληλα. Στο τέλος τους είπε "κάνε μου ό,τι θες, αρκεί να μην με ξαναρίξετε στην θάλασσα"». Ο μικρός σήμερα βρίσκεται σε δομή φιλοξενίας στην Αθήνα. 

Οι πρώτες ώρες στον ξενώνα

Η υποδοχή στον ξενώνα είναι μια διαδικασία όπου τα παιδιά βρίσκονται σε αμηχανία και οι πρώτες κουβέντες τους είναι για το πώς θα ξαναφύγουν. 

«Οι πρώτες ώρες στην υποδοχή είναι δύσκολες, τα παιδιά είναι σε σύγχυση δεν τους έχουν ενημερώσει τι είναι το μέρος που στο οποίο μεταφέρονται, πως πρόκειται για ανοιχτό ξενώνα και όχι φυλακή και μπορούν να φύγουν αν το επιθυμούν» αναφέρει η Νίκη.

«Στο Μαρόκο δεν μπορεί να ζήσει κανείς με ασφάλεια, έτσι και αλλιώς δουλειές δεν υπάρχουν και κανείς δεν προσπαθεί να κάνει κάτι έτσι ώστε να μπορέσουμε να μείνουμε στην χώρα μας» 

Ο Ραχάλ μένει εδώ και τέσσερις μήνες στον ξενώνα και περιμένει να ολοκληρωθεί η διαδικασία της επανένωσης με την αδερφή του στην Ισπανία. Ως πιο παλιός στον ξενώνα αναλαμβάνει εθελοντικά να ενημερώσει τους νέους φιλοξενούμενους για το πώς λειτουργεί ο ξενώνας. Σχεδόν όλα τα παιδιά δεν βγάζουν καμία αίσθηση παιδικότητας λες και αυτή είναι μια πολυτέλεια που έχουν εγκαταλείψει από καιρό. 

Όπως και τα υπόλοιπα παιδιά, έτσι και ο Ραχάλ αποφεύγει να μιλήσει για την προσωπική του ιστορία και για αυτά που αφήνει πίσω του. Μιλά όμως με θυμό για τα παιδιά που δεν τα κατάφεραν και πνίγηκαν στο Αιγαίο. 

Σύμφωνα με τους κοινωνικούς λειτουργούς, τα ανήλικα αγόρια που είναι συνήθως και τα πρώτα που φεύγουν από την οικογένεια αναλαμβάνουν το ρόλο του αρχηγού και σε πολύ μικρή ηλικία βρίσκονται αντιμέτωποι με το ερώτημα ποιο δρόμο θα διαλέξουν σε κάθε πέρασμα ή κάθε εμπόδιο που συναντούν.

«Υπάρχει ένας διχασμός μέσα τους, ανάμεσα στην ανάγκη να εκδηλώσουν την παιδικότητά τους, από τη μια, και την ανάγκη να είναι οι προστάτες της οικογένειας και να εκπληρώσουν την αποστολή, από την άλλη. Τα περισσότερα είναι στοχοπροσηλωμένα για το ταξίδι και δεν αναφέρονται στην έλλειψη της οικογένειας», λέει ο Γ. Τοσκίδης, ψυχολόγος στη δομή, προσθέτοντας: «Παρ’ όλο που γνωρίζουν τους κινδύνους, κάποια μας έχουν δηλώσει πολλές φορές «πως προτιμούμε να πεθάνουμε παρά να μείνουμε στην Ελλάδα». Πριν λίγες μέρες χιόνιζε, και παρ`όλα αυτά δεν τους ενδιέφερε η κούραση και η δυσκολία να ξαναξεκινήσουν».

Λίγες οι θέσεις φιλοξενίας, άγνωστο το μέλλον στην Ελλάδα

Τι γίνεται όμως αν ένα παιδί αποφασίσει να μείνει στον ξενώνα για περισσότερο από λίγες ημέρες;

«Στις δομές φιλοξενίας τα παιδιά μπορούν να μείνουν μέχρι την ενηλικίωση τους. Έχουμε πολλά παιδιά που ενηλικιώθηκαν στις δομές μας. Με την είσοδο των παιδιών στον ξενώνα, το πρώτο που προσπαθούμε να δούμε είναι έχουν συγγενικά μέλη στην Ελλάδα ή την Ευρώπη. Για τις περιπτώσεις που έχουν συγγενείς προσπαθούμε να τους πείσουμε να προχωρήσουν σε οικογενειακή επανένωση». 

«Προσπαθούμε να λειτουργούμε σαν ένα μεγάλο σπίτι, πέρα από τα βασικά της φιλοξενίας, το φαγητό, τα μαθήματα την ένταξη στο διαπολιτισμικό σχολείο της περιοχή και τις απογευματινές δραστηριότητες συζητούμε μαζί τους για όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Πολύ συχνά ενώ τα παιδιά θέλουν να παραμείνουν στην δομή και να φύγουν με τη νόμιμη διαδικασία οι ίδιοι οι συγγενείς είτε στην χώρα προέλευσης είτε προορισμού τα πιέζουν να φύγουν».

Δυσκολίες υπάρχουν και στη διαδικασία ασύλου, καθώς αυτή διαρκεί περίπου έξι μήνες και πάντα υπάρχει η περίπτωση να απορριφθεί, άρα το παιδί να μην μπορέσει να φύγει.

Πολλά από τα παιδιά που χάνονται στην πορεία από τις καταγραφές είναι και γιατί αποκόπτονται από την ομάδα τους και προσπαθούν να δικτυωθούν ξανά μόνα τους. 

Από την πλευρά τους, οργανώσεις που με κύρια μέριμνα τα ασυνόδευτα παιδιά, ενημερώνουν για τα δικαιώματά τους, τις παροχές και την προστασία που μπορούν να έχουν.

«Αν ένα παιδί δηλώνει ότι επιθυμεί να συνεχίσει το ταξίδι, πάντα προσπαθούμε να τον αποτρέψουμε, εξηγώντας του τους κινδύνους. Το αν είναι προτιμότερο είναι μια μεγάλη κουβέντα», συνεχίζει η Ίριδα, απαντώντας η ίδια: «Όχι δεν είναι προτιμότερο. Τι θα γίνει αν αύριο όμως πουν όλα τα παιδιά την αληθινή τους ηλικία;».

Το πού θα φιλοξενηθούν τόσα ασυνόδευτα παιδιά ενώ υπάρχουν μόνο 352 θέσεις φιλοξενίας σε ξενώνες στην Ελλάδα, αλλά και το πόσο καιρό θα μένουν σε κρατητήρια, είναι τα πρώτα εύλογα ερωτήματα, με δεδομένη τη απουσία μηχανισμού εντοπισμού, καταγραφής, υποστήριξης και φιλοξενίας. 

Ξενώνες φιλοξενίας υπάρχουν στο Ωραιόκαστρο (30 ασυνόδευτα αγόρια ηλικίας 12-18 χρονών), στη Μακρινίτσα (30 θέσεις για ασυνόδευτα αγόρια ηλικίας 12-18), στην Αγριά Βόλου, στην Αλεξανδρούπολη (22 ασυνόδευτα παιδιά, αγόρια 3-12 χρονών και κορίτσια 3-18 χρονών)στην Αθήνα και ένας στην Κρήτη. Μεταβατικοί ξενώνες με λίγες θέσεις υπάρχουν επίσης σε Κω, Μυτιλήνη και Σάμο. Εκεί μεταφέρονται προσωρινά τα παιδιά αντί της προστατευτικής φύλαξης στα κρατητήρια. Οι περισσότερες δομές, πάντως, βρίσκονται στα όρια της πληρότητας ή την έχουν εδώ και καιρό ξεπεράσει.

Σύμφωνα με τους λειτουργούς της ΑΡΣΙΣ, θα έπρεπε σε κάθε σημείο εισόδου να υπάρχουν εκπαιδευμένα κλιμάκια εντοπισμού και ταυτοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων και δομές που να μπορούν να καλύψουν των αριθμό των παιδιών όποιος κι αν είναι. Επίσης θα πρέπει να επιταχυνθούν σημαντικά οι διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης. 

Μεγάλο πρόβλημα υπάρχει για τους νέους που έχουν οριακά ξεπεράσει το χρόνο ενηλικίωσης. Υπάρχουν πολύ λίγες δομές για άνδρες, στις οποίες επιτρέπεται εξάμηνη παραμονή. Το διάστημα αυτό είναι ούτως ή άλλως πολύ μικρό: στη συνέχεια ο φιλοξενούμενος πρέπει να φύγει σε επίσης μικρό διάστημα εθελοντικά – αλλιώς ξεκινά η διαδικασία της απέλασης…