Η δεύτερη πρόβλεψή του ήταν ότι στις αρχές του 21ου αιώνα οι άνθρωποι θα εργάζονταν κατά μέσο όρο 15 ώρες την εβδομάδα. Εδώ, ο Κέινς έπεσε προφανώς έξω. Ο αριθμός των ωρών εργασίας τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη έχει αποδειχθεί τα τελευταία σαράντα χρόνια σταθερός: γύρω στις σαράντα την εβδομάδα ή λίγο περισσότερο. Οι Αμερικανοί, μάλιστα, δουλεύουν πολύ πιο σκληρά από τους Ευρωπαίους.
Το όραμα των 15 ωρών εργασίας την εβδομάδα δεν αποτελεί όμως ουτοπία. Για πολλές χιλιετίες, οι Βουσμάνοι της Νότιας Αφρικής ζούσαν αρμονικά με μια καλή διατροφή (2.500 θερμίδες την ημέρα), λίγη δουλειά (δύο με τρεις ώρες την ημέρα) και πολύ ελεύθερο χρόνο.
Η σύγκριση αυτή έγινε από τον ανθρωπολόγο Τζέιμς Σούζμαν σε μια πρόσφατη ομιλία του στη Βρετανία. Ο παραδοσιακός τρόπος ζωής των Βουσμάνων, είπε, αντιπροσώπευε ένα είδος «πρωτόγονης αφθονίας». Οι ανθρωπολόγοι έχουν αμφισβητήσει εδώ και καιρό την άποψη περί προόδου, σύμφωνα με την οποία η μετάβαση από το κυνήγι στην αγροκαλλιέργεια και στη συνέχεια στη βιομηχανία θα οδηγούσε σε μια σταδιακή βελτίωση της ανθρώπινης μοίρας. Η αγροκαλλιέργεια δεν οδήγησε σε βελτίωση της υγείας ούτε σε αύξηση της ευημερίας. Ο διάσημος γεωγράφος Τζάρεντ Ντάιαμοντ έγραψε μάλιστα το 1987 ότι «η γεωργία ήταν το μεγαλύτερο λάθος στην ιστορία του ανθρωπίνου είδους», καθώς συνοδεύτηκε από κοινωνικές ανισότητες, αρρώστιες και δεσποτισμό. Σκελετοί που ανακαλύφθηκαν στην Ελλάδα και την Τουρκία δείχνουν ότι το μέσο ύψος των ανδρών μειώθηκε κατά 15 εκατοστά μετά την εφεύρεση της γεωργίας.
Η κατάσταση των Βουσμάνων είναι σήμερα τραγική. Ζουν σε θύλακες, καθώς οι κυβερνήσεις έχουν κατασχέσει τη γη τους, και υποφέρουν από αρρώστιες και αλκοολισμό. Στην ομιλία του, ο δρ. Σούζμαν ζήτησε να συγκεντρωθούν χρήματα για να ιδρυθεί ένα κέντρο με στόχο την προστασία των πνευματικών τους δικαιωμάτων, που είναι το μόνο που τους έχει απομείνει.
Η ιστορία των Βουσμάνων, γράφει ο Χάρι Εϊρς στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, θέτει ευρύτερα ερωτήματα. Γιατί είμαστε τόσο εθισμένοι στη δουλειά; Γιατί θεωρούμε ότι το να δουλεύουμε όλο και περισσότερο αποτελεί αδιαμφισβήτητη αρετή; Το βιβλίο της Μάντλιν Μπάντινγκ με τίτλο «Εκούσιοι Σκλάβοι» (2004) δείχνει ότι οι εργαζόμενοι στη Βρετανία πάσχουν από άγχος και κατάθλιψη. Η υπέρμετρη εργασία οδηγεί σε κακό ύπνο, σε αδυναμία παρακολούθησης μιας συζήτησης το βράδυ και σε μια γενικευμένη απάθεια απέναντι στις οικογενειακές σχέσεις, το φαγητό και το σεξ. Οι άνθρωποι συνδέουν την εργασία με την κοινωνική τους θέση και τα χρήματα. Αν όμως δουλεύουν συνεχώς, πότε θα έχουν την ευκαιρία να χαρούν αυτά τα χρήματα;
Σε συνέδριό της που πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη το 1866, η Διεθνής Ενωση Εργαζομένων Ανδρών διατύπωσε ως εξής το αίτημά της για την κατανομή της ημέρας: «Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες για τον εαυτό μας και οκτώ ώρες ανάπαυση». Το να φροντίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, καταλήγει ο βρετανός αρθρογράφος, είναι άλλωστε κι αυτό ένα είδος δουλειάς.
(Πηγή: Financial Times)
