Μια κοινοτοπία της προηγούμενης περιόδου έλεγε ότι βασική δουλειά της κυβέρνησης είναι η βελτίωση της καθημερινότητας. Σωστό, αλλά στην αναγκαία ενασχόληση με τη διακυβέρνηση, την καθημερινότητα, τις βελτιώσεις των στατιστικών, παραμελήσαμε το όραμα, το ιδεολογικό μας στίγμα. Η προσπάθεια αντιστοίχισης του εκλογικού ποσοστού με μια ισχυρή κοινωνική βάση χρειάζεται έναν κοινό τόπο ιδεών, την ηγεμόνευση ή τουλάχιστον την αποδοχή τους από την «κοινή γνώμη».
Το βιβλίο του Κώστα Δουζίνα «Από την έδρα στα έδρανα: Εργα και ημέρες μιας αριστερής κυβέρνησης» θα παρουσιαστεί τη Δευτέρα 4 Νοεμβρίου, στις 7 μ.μ. στην ΕΣΗΕΑ
Η κοινή γνώμη δεν ασχολείται με τα επιμέρους συμφέροντα επαγγελμάτων ή τάξεων αλλά με τη μεγάλη εικόνα: τις αρχές, τις αξίες, τις προσδοκίες που δημιουργεί μια ιδεολογία για το μέλλον. Στο ερώτημα «Γιατί να γίνω μέλος του ΣΥΡΙΖΑ;» η απάντηση δεν μπορεί να είναι μόνο «Γιατί θα αυξήσουμε τις συντάξεις» ή «Θα μειώσουμε τη γραφειοκρατία», αλλά «Γιατί αγωνιζόμαστε για μια κοινωνία της ισότητας και της δημοκρατίας, για τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα».
Πρέπει να διαχωρίσουμε, λοιπόν, την αντιπολίτευση από την κυβέρνηση. Την περίοδο της αντιπολίτευσης, το ιδεολογικό και οραματικό αποτύπωμα των αριστερών κοινοβουλευτικών και κοινωνικών δράσεων αποτελεί βασική μέριμνα. Η μάχη των ιδεών δίνεται όχι μόνο για τη χάραξη πολιτικής αλλά και για την ηγεμόνευση των ηθικών και συναισθηματικών δεσμών, γιατί πρέπει να μιλήσουμε και στο μυαλό και στην καρδιά των ανθρώπων.
Η λαϊκή θρησκευτικότητα ή ο δημοκρατικός και διεθνιστικός πατριωτισμός για παράδειγμα αποτελούν στοιχεία της αριστερής παράδοσης, αλλά, παρά την επιτυχία της Συμφωνίας των Πρεσπών και το προσεκτικό άνοιγμα στην Εκκλησία, δεν διατυπώθηκαν με ηγεμονικό τρόπο. Ο αντιπολιτευτικός αγώνας πρέπει να αντιπαραθέτει στην επικείμενη λαϊκή απογήτευση εναλλακτικές αξίες και ιδέες που θα προετοιμάσουν τη νέα αριστερή κυβέρνηση.
Στην αντιπολίτευση η Αριστερά ιδεολογικοποιεί τις προγραμματικές προτάσεις της και δημιουργεί κοινωνικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς χώρους που δίνουν έναν προϊδεασμό του μέλλοντος. Το πρόγραμμα πρέπει να προετοιμαστεί βέβαια με εσωτερική συνέπεια και επιστημονική πληρότητα, αλλά ο ακριβής τρόπος εφαρμογής του θα αποφασιστεί τη στιγμή της υλοποίησης. Ιδεολογία, ηθική, όραμα είναι η σημερινή προτεραιότητα. Σήμερα η πάλη των ιδεών συμβαδίζει με την πάλη των τάξεων.
Ο σοσιαλισμός παραμένει επίκαιρος
Σε αντίθεση με το δόγμα ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) υπάρχει εναλλακτική πρόταση. Είναι όμως υποχρέωσή μας να επικαιροποιήσουμε τον σοσιαλισμό. Για πολλούς η υιοθέτηση του σοσιαλιστικού ουμανισμού ως υπαρξιακής και ηθικής δέσμευσης αποτελεί αξίωμα ζωής ή ιστορική καταβολή. Δεν χρειάζεται συζήτηση ή αιτιολόγηση, αλλά αυτό δεν αρκεί, όταν έχεις να πείσεις όσους δεν συμμερίζονται τις δικές σου αξιακές επιλογές.
Η κυριαρχία του καπιταλισμού, η χειραγώγηση συμπεριφορών και ιδεολογίας, σημαίνει ότι χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε για την ηθική, οικονομική και οικολογική ανωτερότητα του σοσιαλισμού. Οπλα, τα ταξικά συμφέροντα και οι ηθικές αξίες. Το πρώτο σημείο ενός αριστερού προγράμματος πρέπει να τονίζει τη δέσμευσή μας στην υπέρβαση του καπιταλισμού σε μια μετακαπιταλιστική κοινωνία. Αλλά είναι και απαραίτητο και ως φάρος ή πυξίδα στον καπετάνιο ενός καραβιού που βρίσκεται σε τρικυμία. Οταν σου φωνάζουν «Γύρνα πίσω, μην προχωράς, θα πέσεις στα βράχια», το όραμα για το μέλλον γίνεται οδηγός.
Εξηγήσαμε στο προηγούμενο ότι δεν υπάρχουν Βαστίλες ή Χειμερινά Ανάκτορα στον δημοκρατικό δρόμο στον σοσιαλισμό. Ο σοσιαλισμός δεν χωρίζεται από τον καπιταλισμό με κάθετη ρήξη, αλλά σταδιακά, με μέτρα που διαβρώνουν την ταξική και ιδεολογική εξουσία. Σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, μακροοικονομικοί περιορισμοί και ο αριστερός κεϊνσιανισμός αποτελούν συστατικά του σοσιαλισμού. Αυτό που διαχωρίζει τη σοσιαλδημοκρατία από τη ριζοσπαστική Αριστερά βρίσκεται στο είδος των μεταρρυθμίσεων.
Οι σοσιαλδημοκράτες επιδιώκουν τη συνεχή διεύρυνση της οικονομίας, την αύξηση του ΑΕΠ, ανεξάρτητα από τους τρόπους με τους οποίους γίνεται αυτό ή από τα αποτελέσματα στο περιβάλλον. Η διεύρυνση μεγαλώνει τα καπιταλιστικά κέρδη, ικανοποιεί τους σπόνσορες των πολιτικών αλλά επιτρέπει και βελτίωση των εργατικών μισθών και δικαιωμάτων. Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως το αναπόδραστο του καπιταλισμού και στηρίζει τον προγραμματισμό της στη διαρκή κερδοφορία του κεφαλαίου. Η αριστερή σοσιαλδημοκρατία προστατεύει τους εργάτες, η ριζοσπαστική Αριστερά αποδομεί και διαβρώνει την καπιταλιστική εξουσία.
Μετά την καταστροφική στροφή στον νεοφιλελευθερισμό, οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις υιοθέτησαν τη μείωση των μισθών, τις ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων υπηρεσιών και την επίθεση στα συνδικάτα και στις συνθήκες εργασίας για να μειωθεί το κόστος της εργασίας. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις από τα πάνω αποσκοπούν στην αύξηση της καπιταλιστικής κερδοφορίας που ενώνει δεξιούς και σοσιαλδημοκράτες. Οσες προοδευτικές και φιλεργατικές μεταρρυθμίσεις έγιναν ήταν ευάλωτες στη δομική ισχύ του κεφαλαίου και την άνοδο της Δεξιάς.
Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, είναι μέρος της ιστορικής διαδικασίας απελευθέρωσης από τις εξαρτήσεις και τα εμπόδια που επιβάλλει ο καπιταλισμός, η σταδιακή υπέρβασή του. Οι αριστερές μεταρρυθμίσεις μεταφέρουν πόρους και ισχύ από το κεφάλαιο και το κράτος στους εργαζόμενους και τους πολίτες. Επομένως, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά: υποστηρίζονται από μαζικούς κοινωνικούς αγώνες και μετατρέπουν τη δημοκρατία από τρόπο επιλογής αντιπροσώπων σε μορφή ζωής.
Οι μεταρρυθμίσεις γίνονται σταθμοί σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής ανασυγκρότησης όταν ενδυναμώνουν τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και ενισχύουν τη δυνατότητα κοινωνικών κινητοποιήσεων έξω από αυτούς. Μεταρρυθμίσεις από πάνω και αγώνες από κάτω χτίζουν τον σοσιαλισμό. Χρειαζόμαστε μια ισχυρή κοινωνία πολιτών, η οποία με δημοκρατικές διαδικασίες απαιτεί και πετυχαίνει να μεταφέρει πόρους και εξουσία στους εργαζόμενους.
Η δημοκρατία γίνεται τρόπος ζωής όταν εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς της προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Ο σοσιαλισμός πρέπει επομένως να πειραματίζεται και με τις μεθόδους και τους στόχους. Οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν ως εργαλεία αναδιανομής τη φορολογία του εισοδήματος και τις εθνικοποιήσεις που μετέφεραν τη διαχείριση επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας από ιδιωτικές σε κρατικά διορισμένες διοικήσεις. Οι αλλαγές αυτές ήταν θετικές, αλλά περιορισμένες και ευάλωτες σε χειροτέρευση του οικονομικού κλίματος. Σήμερα πρέπει να φανταστούμε και να προγραμματίσουμε νέες συστημικές και μόνιμες αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας που υπερβαίνουν τον καπιταλισμό.
Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός δεν περιορίζεται στην ανακατανομή του εισοδήματος, αλλά της οικονομικής δύναμης από τους λίγους στους πολλούς. Η ανακατανομή, ο σταδιακός εκδημοκρατισμός της οικονομίας, γίνεται με πολλούς τρόπους. Οι εργαζόμενοι μεγάλων εταιρειών παίρνουν μέρος του κεφαλαίου και της διοίκησης της εταιρείας τους. Η τοπική αυτοδιοίκηση ευνοεί τις ντόπιες επιχειρήσεις, αποφασίζει τον προϋπολογισμό σε δημοτικές συνελεύσεις και θέτει οικολογικές και ηθικές προϋποθέσεις για την ανάθεση συμβάσεων και την οργάνωση της τοπικής οικονομίας. Η πολιτεία παίρνει μέτρα υποστήριξης των συνεταιριστικών πρωτοβουλιών, υποσκάπτοντας τη δύναμη του κεφαλαίου. Ο εκδημοκρατισμός της οικονομίας έχει ξεκινήσει σε πολλές χώρες και δήμους και αρκετά πειράματα έχουν πετύχει, όπως θα δούμε στο επόμενο.
* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»
