Δεκαετία του ΄90. Βοηθούσης και της κατάρρευσης τού κατ΄ ευφημισμόν υπαρκτού σοσιαλισμού, η εγχώρια αστική ελίτ κυριάρχησε απόλυτα και στο ιδεολογικό πεδίο. Εξάλλου, «οι (υλικές) σχέσεις μπορούν να εκφραστούν μονάχα με ιδέες. … η πίστη στην αιωνιότητα αυτών των ιδεών… είναι μια πρόληψη που επιβεβαιώνεται, τρέφεται και σφηνώνεται στα μυαλά με χίλιους τρόπους από τις κυρίαρχες τάξεις» [Κ.Μαρξ, Grundrisse]. Ο αστισμός είχε πια επιβάλει το νέο του πρότυπο: τον «καταναλωτή - πελάτη», μια και το κεφάλαιο «(…) με όλα τα δυνατά μέσα κεντρίζει (τους εργαζόμενους) να καταναλώνουν, … προσπαθώντας να τους πείσει πως έχουν νέες ανάγκες», αφού «Η πλευρά αυτής της σχέσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία είναι ένα θεμελιακό στοιχείο του πολιτισμού: είναι ταυτόχρονα η ιστορική δικαιολόγηση και η πηγή της σημερινής δύναμης του κεφαλαίου» [ό.π]. Δεν υπήρχε κοινωνία, δεν υπήρχαν τάξεις. Μόνο άτομα. Τι κι αν «Η κοινωνία δεν αποτελείται από άτομα», αλλά «Εκφράζει το άθροισμα των σχέσεων και όρων μέσα στους οποίους βρίσκονται αυτά τα ίδια τα άτομα, αυτά απέναντι σε εκείνα» και τα άτομα προσδιορίζονται «(…) μέσα στην κοινωνία και εξαιτίας της κοινωνίας» [ό.π.]; Ο ατομικισμός μπολιάστηκε με δήθεν «εθνικά» οράματα, τις νέες «μεγάλες ιδέες» (‘εκσυγχρονισμός’, ‘ισχυρή Ελλάδα’, ‘λαϊκός καπιταλισμός’ του χρηματιστηρίου, Ολυμπιάδα κ.ά).
Αρχές του 2010, αρκετούς μήνες πριν την υπογραφή του εγκληματικού μνημονίου. Το έδαφος ήταν πρόσφορο για την καλλιέργεια του αισθήματος συνενοχής. Σύσσωμο το σύστημα εξουσίας, με χορηγό τα ΜΜΕπιβολής, βομβάρδιζε συντονισμένα την κοινωνία, κουνώντας το δάχτυλο και θυμίζοντάς της πόσο άτακτη υπήρξε ως τότε «ζώντας πάνω από τις δυνάμεις της». Το ιταμό «κυβερνώ έναν διεφθαρμένο λαό» και το βορβορώδες «μαζί τα φάγαμε» δεν ειπώθηκαν εν θερμώ, ούτε σε μια τυχαία συγκυρία από κάποιες τυχαίες ασημαντότητες. Ήταν το αποκορύφωμα της αποτελεσματικής εκστρατείας συν-ενοχοποίησης του λαού συλλήβδην. Το γεγονός ότι αυτό το ιδεολόγημα συντηρείται και ανασύρεται κατά το δοκούν ακόμα και σήμερα επιβεβαιώνει ότι επρόκειτο για προμελετημένο σχέδιο με μακροπρόθεσμη προοπτική. Με το θύμα ζαλισμένο από τις τύψεις και βυθισμένο στην ανασφάλεια, πληρούνταν πλέον όλες οι προϋποθέσεις για τον εκβιασμό που ακολούθησε: μνημόνιο ή χρεοκοπία. Το μνημόνιο επιβλήθηκε ως νέμεση στους «αμαρτωλούς». Ένα χρόνο μετά, ο λαός φάνηκε ότι αποβάλλει το πλαστό ενοχικό σύνδρομο και αφυπνίζεται γρηγορότερα απ΄ όσο ήλπιζαν οι θύτες του. Μετέτρεψε την οργή και την αγανάκτηση σε διεκδίκηση. Το πελατειακό, κλεπτοκρατικό σύστημα, απονομιμοποιημένο πλέον, οδηγήθηκε σε συντεταγμένη υποχώρηση. Όμως ο εκβιασμός, εγχώριος και εισαγόμενος, επανέφερε το σύνδρομο της συν-ενοχής. Ο φόβος έδωσε στο σύστημα εξουσίας το συγκριτικό πλεονέκτημα, επιτρέποντάς του να ανασυνταχθεί και να επανακάμψει στις εκλογικές αναμετρήσεις του 2012. Κι αυτό επανήλθε ακόμα πιο ταξικά μεροληπτικό κι ανάλγητο, ακόμα πιο αποφασισμένο για τη συντριβή του «εχθρού λαού», βυθίζοντάς τον στη θλίψη και την αναξιοπρέπεια.
Το οιονεί επανανομιμοποιηθέν σύστημα εξακολουθεί να εφαρμόζει τη δοκιμασμένη συνταγή των εκβιασμών, αλλά γνωρίζει ότι αυτοί δεν αρκούν πλέον για να κρατήσουν το λαό εγκλωβισμένο εσαεί. Προσθέτει ισχυρές δόσεις φόβου. Τρομοκρατεί. Ο λαός, ως σύγχρονος Μιθριδάτης, πρέπει να εθιστεί στο να υπόκειται ή και να αποδέχεται τη βία του κράτους και του υπό διαμόρφωση νέου παρακράτους: αυταρχισμός, καταστολή και αγριανθρωπισμός. Ο ατομικισμός που καλλιεργήθηκε περίτεχνα τις προηγούμενες δεκαετίες είναι παρών. Ο κοινωνικός αυτοματισμός πρέπει να εξοβελίσει την αλληλεγγύη, την αντίσταση και τη συλλογική δράση. Προσωρινή, αλλά πάντως βολική κι ανακουφιστική εξέλιξη για τον συν-ενοχοποιημένο λαό, αφού έτσι μετακυλύει μέρος του άχθους της συλλογικής του ενοχής σε «άλλες» κοινωνικές κατηγορίες, επαγγελματικές ομάδες ή κλάδους. Παράλληλα, το σύστημα εξουσίας πανηγυρίζει χαιρέκακα διότι τα θύματα τάχα «αποδέχονται τις θυσίες» που «πιάνουν τόπο» και πουλάει ελπίδα με φληναφήματα περί «φωτός στο τούνελ» και «ξέφωτου». Εμείς στην αριστερά ερμηνεύουμε αυτή τη στάση του λαού ως «παραίτηση» εξαιτίας της απογοήτευσής του και της κακής του συνήθειας να «αναθέτει» αντί να διεκδικεί. Δεν λαθεύουμε. Λογική είναι αυτή η ερμηνεία. Ωστόσο, αυτό το άλλοθι του λαού είναι ταυτοχρόνως βολικό άλλοθι και για εμάς, διότι κατά βάθος αρνούμαστε να αποδώσουμε σε αυτή τη στάση το πραγματικό της περιεχόμενο. Πώς να δούμε ότι πρόκειται περί υγιούς αντίδρασης, όταν αδυνατούμε να την κατανοήσουμε ώστε να αναζητήσουμε τις κατάλληλες λύσεις; Για να βγει ο λαός από τον λήθαργο της μοιρολατρίας και να κινητοποιηθεί, για να μετατραπεί ξανά από παρατηρητή σε διαμορφωτή των εξελίξεων επιβάλλεται να αποτινάξει τον ατομικισμό και να απο-ενοχοποιηθεί. Μόνον έτσι θα αναγνωρίσει εαυτόν ως συλλογικό ιστορικό υποκείμενο και θα κάνει την υπέρβασή του. Διότι, «(…) κάθε ιστορική πράξη δεν μπορεί παρά να ολοκληρώνεται από τον ‘συλλογικό άνθρωπο’, δηλαδή προϋποθέτει την επίτευξη μιας ‘μορφωτικο-κοινωνικής’ ενότητας χάρη στην οποία πολλαπλές διαλυμένες θελήσεις, με ετερογενείς σκοπούς, συντονίζονται προς τον ίδιο σκοπό…» [Α.Γκράμσι, Ιστορικός Υλισμός]. Αυτή η υπέρβαση είναι διαδικασία, έχει διάρκεια. Δεν εξαντλείται - και ούτε πρέπει - σε ένα μεμονωμένο γεγονός. Είναι στάση ζωής: συνεχής, επίπονη κι επίμονη αντίσταση και διεκδίκηση. Ειδάλλως, ελλοχεύει ο κίνδυνος της διάψευσης των προσδοκιών και της οριστικής απογοήτευσης. Αυτός είναι ο πραγματικός φόβος του λαού: να μην αποδειχθεί αλυσιτελής η υπέρβαση που θα επιχειρήσει, αποτινάσσοντας τα δεσμά της συν-ενοχής.
Με το επικείμενο ιδρυτικό μας συνέδριο φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε ένα κόμμα – συλλογικό διανοούμενο που θα κληθεί να επιτύχει την ‘μορφωτικο-κοινωνική ενότητα’ με το λαό. Έργο τιτάνιο, αφού «Το λαϊκό στοιχείο ‘αισθάνεται, αλλά δεν κατανοεί πάντα ή δεν ‘ξέρει’ – ο διανοούμενος ‘ξέρει’, αλλά δεν κατανοεί πάντα και ειδικότερα δεν ‘αισθάνεται’» [ό.π.]. Αρωγός μας και εδώ ο Γκράμσι, ο οποίος, αφού επισημαίνει πως «Το λάθος του διανοούμενου συνίσταται στο ότι πιστεύει πως μπορεί να ξέρει χωρίς να κατανοεί και ειδικότερα χωρίς να αισθάνεται… τα στοιχειώδη πάθη του λαού…» και ότι «… δεν γίνεται πολιτική-ιστορία χωρίς αυτό το πάθος, δηλαδή τον συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στους διανοούμενους και τον λαό-έθνος», μας δείχνει το δρόμο ώστε «το αίσθημα-πάθος (να γίνει) κατανόηση και μετά ‘ξέρω’ (όχι μηχανικά, αλλά ζωντανά)» μια και «μόνο τότε η σχέση είναι σχέση αντιπροσώπευσης…» που οδηγεί στη «δημιουργία του ‘ιστορικού μπλοκ’» [ό.π.]. Το πλούσιο θεωρητικό μας οπλοστάσιο παρέχει την απαραίτητη γνώση, αλλά τώρα είναι η στιγμή που για να κατανοήσουμε πρέπει πρώτα να αισθανθούμε. Μόνο όταν συντονιστούμε με τους παλμούς της κοινωνίας θα κερδίσουμε την εμπιστοσύνη της. Τότε μόνο θα νιώσει ότι νιώθουμε, θα αισθανθεί ότι αισθανόμαστε, θα πιστέψει ότι και θέλουμε και μπορούμε. Μόνο έτσι θα συνειδητοποιήσει την επαναστατική της δύναμη που είναι αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη του στρατηγικού μας στόχου, του σοσιαλισμού με δημοκρατία κι ελευθερία. Διότι μόνον «(…) όταν οι σκλάβοι αποκτήσουν αυτοσυνείδηση, η συνεχιζόμενη ύπαρξη της σκλαβιάς (…) δεν θα μπορεί να εξακολουθήσει να είναι η βάση της παραγωγής» [Κ.Μαρξ, Grundrisse].
Για να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη χρειάζεται ο σπόρος της συμμετοχής. Η άμεση επαφή μας με τον δοκιμαζόμενο λαό είναι εκ των ων ουκ άνευ: εφοδιασμένοι με τις βασικές αρχές του προγράμματος για την ανασυγκρότηση της χώρας, οργανώνουμε ανοιχτές συζητήσεις σε τοπικό επίπεδο, όπου όλες και όλοι καλούνται να πάρουν θέση, να εκφραστούν, να θέσουν ερωτήματα και να πάρουν απαντήσεις. Δίνοντας βήμα στο λαό τον καθιστούμε συμμέτοχο στο σχεδιασμό. Αφυπνίζεται, ξαναζωντανεύει και απαλλάσσεται τόσο ο ίδιος, όσο κι εμείς, από τη «βολή» της παραίτησης και της ανάθεσης. Η παρουσία μας στα ΜΜΕ είναι στοχευμένη: ευάριθμη ομάδα στελεχών, έμπειρων ή/και κατάλληλα εκπαιδευμένων, αναλαμβάνει μόνο να (α) προβάλλει το κυβερνητικό πρόγραμμα και (β) καλεί το λαό να συμμετάσχει ενεργά στη διαμόρφωσή του. Το διαδίκτυο πρέπει να αξιοποιηθεί, αλλά δεν υποκαθιστά την ανθρώπινη επαφή. Έντυπα μέσα και ραδιόφωνα της διαπλοκής δεν επιτρέπουν να φτάσει ο λόγος της αριστεράς αδιαμεσολάβητα. Τα τηλε-παραθύρια της καφενειακής ατάκας είναι η (εν)έδρα των συστημικών αντιπάλων μας και των ψιττακών τους. Αυτοί βολεύονται στο κλειστό στούντιο με τη μούχλα της υπόγειας μονταζιέρας. Δεν μπορούν να βγουν στο φως και να αντικρίσουν το λαό. Εμείς μπορούμε να τον κοιτάξουμε στα μάτια και να αφουγκραστούμε τον παλμό του. Μέσω μιας μεγάλης, διαρκούς εκστρατείας καλούμε τον κόσμο να μας συναντήσει σε πλατείες, γειτονιές, λαϊκές αγορές, μαγαζιά, παραρτήματα ΟΑΕΔ… παντού! Εκεί είναι η θέση μας. Μόνο μαζί με το λαό, στο ρόλο του ιστορικού υποκειμένου, θα κάνουμε την ελπίδα πράξη. Μόνο μια Αριστερά που αισθάνεται μπορεί να προσδοκά ότι θα διασφαλίσει από το ιστορικό υποκείμενο την ενεργό στήριξη μιας γνήσιας λαϊκής κυβέρνησης κατά την επερχόμενη σύγκρουση, εντός και εκτός συνόρων, η οποία δεν μπορεί παρά να έχει μετωπικό, ταξικό χαρακτήρα.
Στο ιδρυτικό συνέδριο θα ακουστεί ο πρώτος χτύπος της καρδιάς τού νεογέννητου κόμματος – υποδείγματος «της κοινωνίας που διεκδικεί», χαρίζοντας χαμόγελο αισιοδοξίας και πίστης στους ιδρυτές-γεννήτορες, σ΄ εμάς, τα μέλη του. Ένας ζωντανός και υγιής οργανισμός, πλούσιος σε ιδέες και καινοτόμος, όχι ένα συνονθύλευμα από αλληλοϋποβλεπόμενους μηχανισμούς. Κόμμα όλων των μελών και του καθενός ξεχωριστά, ενιαίο, μαζικό, δημοκρατικό κι εξωστρεφές, ώστε να μπορεί να αισθάνεται. Και είμαι βέβαιος ότι δεν θα μπορούσαμε να του βρούμε όνομα πιο ταιριαστό από αυτό: «Αριστερά της Καρδιάς».
Σάκης Ζαχάρος, μέλος ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ Νέας Σμύρνης
