Το σημερινό άρθρο είναι το εκατοστό στην τακτική αρθρογραφία μου στην «Εφ.Συν.». Από τα εκατό άρθρα, τούτο το διάστημα των τεσσάρων και κάτι ετών, περίπου τα μισά –που σημαίνει κατά μέσο όρο μία φορά τον μήνα– είχαν ως κεντρικό θέμα την Αριστερά. Αν έπρεπε να απομονώσω μία θέση που αποτέλεσε –και εξακολουθεί να αποτελεί– το πιο κομβικό σημείο των εκφρασμένων απόψεών μου περί Αριστεράς, θα επέλεγα τη σχεδόν εμμονική μου απόρριψη του διλήμματος «συνέπεια ή ρεαλισμός». Σε τούτο το «επετειακό» άρθρο λοιπόν θα αφοσιωθώ αποκλειστικά στην «αποδόμηση» του εν λόγω διλήμματος.
Αρχίζω από την πρώτη κατεύθυνση της «αποδόμησης», που μάλλον είναι η λιγότερο σημαντική. Η Αριστερά, αν θέλει να είναι συνεπής προς τις θέσεις της, οφείλει να είναι ρεαλιστική. Ως γνωστόν, οι θέσεις της Αριστεράς παραδοσιακά στηρίζονται στον ιστορικό υλισμό. Τούτος ο υλισμός δεν είναι ούτε μια δογματική πεποίθηση για την αιώνια πρωτοκαθεδρία της οικονομίας γενικώς και αορίστως, ούτε η μονοδιάστατη προβολή αποκλειστικά οικονομικών αιτημάτων και διεκδικήσεων.
Αλλά η ανάλυση της ιστορικά συγκεκριμένης ταξικής (καπιταλιστικής, κυρίως) πραγματικότητας κατά τρόπο που καθιστά εφικτή τη χάραξη μιας εναλλακτικής πολιτικής με την προοπτική της πρακτικής υπέρβασής της. Ο ρεαλισμός της Αριστεράς συνίσταται στη γείωση τόσο της πολιτικής της πρακτικής όσο και της θεωρίας της βαθιά στην κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα.
Πάμε τώρα στη δεύτερη κατεύθυνση της «αποδόμησης». Η Αριστερά, αν θέλει να είναι ρεαλιστική, οφείλει να είναι Αριστερά. Σε τούτη την κατεύθυνση, ας θέσουμε το ζήτημα με πιο συγκεκριμένους όρους. Ας δεχτούμε κατ’ αρχάς ότι, στην προκειμένη περίπτωση, ρεαλισμός σημαίνει πρώτα απ’ όλα ακολούθηση μιας πολιτικής που εξασφαλίζει στην Αριστερά ως πολιτική δύναμη να είναι και να παραμένει «κόμμα εξουσίας» – δηλαδή κόμμα ικανό να κερδίζει εκλογές και να σχηματίζει κυβέρνηση.
Εχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη επιχειρηματολογία με την οποία προφανώς συμφωνώ. Σχηματοποιώντας, επισημαίνεται πως δεν έχει λόγο ύπαρξης μια «κυβερνώσα Αριστερά» αν έχει βάλει τόσο νερό στο κρασί της, ώστε ουσιαστικά να έχει πάψει πλέον να είναι Αριστερά. Τούτη η επιχειρηματολογία, όμως, αν και αναμφίβολα ορθή επί της αρχής, δεν απαντάει επαρκώς στο ζήτημα του ρεαλισμού.
Δεν απαντάει δηλαδή σε μια άποψη που δεν διατυπώνεται ίσως ποτέ τόσο κυνικά για ευνόητους λόγους, αλλά που υφέρπει στη λογική όσων αυτοπαρουσιάζονται ως «ρεαλιστές»: Ας πειστεί ο κόσμος να μας ψηφίσει, και αν εκλεγούμε και σχηματίσουμε κυβέρνηση, τότε θα δείξουμε στην πράξη ότι έχουμε παραμείνει Αριστερά, εφαρμόζοντας αριστερές πολιτικές.
Μια τέτοια άποψη, αν και ακούγεται όντως κυνική στον πυρήνα της, θα μπορούσε να είναι συζητήσιμη έως και αποδεκτή. Υπό την έννοια πως δεν προϋποτίθεται κατ’ ανάγκην ότι το αριστερό κόμμα θα κοροϊδέψει τον κόσμο για να το ψηφίσει πείθοντάς τον πως δεν έχει σχέση με την Αριστερά. Θα μπορούσε η εκλογική νίκη να επιτευχθεί με διευρυμένα σχήματα, τόσο στο επίπεδο του προγράμματος όσο και σε εκείνο των στελεχών.
Η έννοια της προόδου δεν αποκλείει την έννοια της Αριστεράς, ούτε και τα στελέχη από τον κεντροαριστερό χώρο εξαφανίζουν ή παραγκωνίζουν απαραιτήτως τα στελέχη της Αριστεράς. Αλλού είναι το πρόβλημα με τούτη την άποψη. Αντίθετα με το πώς αυτοπροβάλλεται, δεν είναι καθόλου ρεαλιστική. Δεν λαμβάνει υπόψη τη σύγχρονη πραγματικότητα, τόσο στον διεθνή χώρο όσο και στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, αγνοεί παντελώς την ιδιαιτερότητα του ΣΥΡΙΖΑ ως προς τις εκλογικές του νίκες αλλά και ως προς τις ήττες του.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εκτινάχτηκε εκλογικά το 2012 επειδή ο κόσμος απογοητεύτηκε ξαφνικά από το συγκεκριμένο ΠΑΣΟΚ και άρχισε να ψηφίζει ένα νέο ΠΑΣΟΚ με άλλο όνομα και άλλα πρόσωπα. Αλλά επειδή ο κόσμος με την κρίση και τα μνημόνια άρχισε να βιώνει στο πετσί του τα αδιέξοδα του σύγχρονου καπιταλισμού και να αγανακτεί με τις πολιτικές δυνάμεις που εξυπηρετούν το μεγάλο κεφάλαιο εις βάρος των κατώτερων και μεσαίων τάξεων. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχασε στις εκλογές το 2019 επειδή ο κόσμος δεν ήθελε πια να τον κυβερνάει η Αριστερά.
Αλλά, αντιθέτως, επειδή στη συνείδηση του πολλού κόσμου αυτή η Αριστερά είχε απολέσει τον αριστερό της χαρακτήρα εφαρμόζοντας μνημόνιο επί τρία χρόνια. Αναφέρω πασιφανή γεγονότα, που πολλοί όμως φαίνεται ότι λησμονούν. Ας ξυπνήσουμε επιτέλους από τον λήθαργο του δήθεν «ρεαλισμού». Η μόνη ρεαλιστική πιθανότητα να ξαναβγεί ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση είναι να πείσει για τον αριστερό του χαρακτήρα. Το αντίθετο, όχι απλώς δεν είναι ρεαλιστικό, είναι αυτοκτονικό.
*Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
