Η αμηχανία που προξενείται αυτό τον καιρό στους κύκλους των αστικών κομμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης μπροστά στις προκλήσεις της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς (ως προς το μεταναστευτικό και το προσφυγικό κυρίως) μας κάνει να αναρωτιόμαστε, μεταξύ άλλων, για δύο πράγματα. Ενα γενικό κι ένα ειδικότερο.
Το γενικό ζήτημα βέβαια έχει να κάνει με το κατά πόσο το νεοφιλελεύθερο πολιτικο-οικονομικό σύστημα που εξακολουθεί να κυριαρχεί στην Ευρώπη είναι ικανό ή -ακόμα χειρότερα- κατά πόσο έχει την πρόθεση να αντισταθεί απέναντι στον καλπάζοντα κίνδυνο του σύγχρονου φασισμού, τον οποίο -ίσως σ’ έναν βαθμό άθελά του- το ίδιο το σύστημα έχει προξενήσει και εξακολουθεί να υποδαυλίζει. Τεράστιο θέμα, αλλά το αφήνω κατά μέρος στο παρόν κείμενο.
Το ειδικότερο ζήτημα αφορά την Ελλάδα. Αν στη χώρα μας προκύψει μια ακροδεξιά κυβέρνηση, αναρωτιέται κανείς ποια θα είναι η στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντί της. Η ακροδεξιά ελληνική κυβέρνηση -αν όντως προκύψει- δεν θα είναι «ευρωσκεπτικιστική»• κάθε άλλο. Δεν είναι καν σίγουρο ότι θα είναι ακραιφνώς ρατσιστική ή ξενοφοβική - ή τουλάχιστον ο ρατσισμός ή η ξενοφοβία δεν θα είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ως Ακροδεξιάς. Δεν αναφέρομαι βέβαια στην περίπτωση να εκλεγεί κυβέρνηση η Χρυσή Αυγή - τέτοιος κίνδυνος προς το παρόν δεν υπάρχει. Αναφέρομαι στον υπαρκτότατο κίνδυνο να σχηματίσει κυβέρνηση η Νέα Δημοκρατία. Η οποία, στην παρούσα φάση τουλάχιστον, είναι μια συστημικότατη Ακροδεξιά (βλ. το προηγούμενο άρθρο μου στην «Εφ.Συν.», «Τοξική ταξικότητα» - 4/9/2018).
Ας μη γελιόμαστε. Οσο και αν οι τωρινές επαινετικές δηλώσεις από Ευρωπαίους αξιωματούχους προς την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ φαντάζουν σχεδόν... «συγκινητικές», δεν νομίζω ότι οι ίδιοι θα συγκινηθούν τόσο ώστε να σταθούν στο πλευρό της Αριστεράς στην Ελλάδα αν τούτη ηττηθεί στις επόμενες εκλογές. Δεν είναι καν βέβαιο ότι θα συγκινηθούν ιδιαίτερα ώστε να αντιδράσουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο αν όντως υπάρξουν «παρεμβάσεις στο κράτος και στους θεσμούς για να μην ξαναέρθει η Αριστερά στην εξουσία» (Βορίδης). Τουναντίον, μπορεί να χαρούν κιόλας - αν οι εν λόγω «παρεμβάσεις» γίνουν κατά τρόπο «διακριτικό». Στο πλαίσιο της ιδιότυπης οικονομικής δικτατορίας που έχει επιβληθεί στις ευρωπαϊκές χώρες από τότε που άρχισε να λειτουργεί η ευρωζώνη, μπορεί να θεωρηθεί ως καλοδεχούμενη καινοτομία η εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού κοινοβουλευτισμού στη χώρα που τόλμησε να εκλέξει μια αριστερή κυβέρνηση.
Για πρώτη φορά μετά τη μεταπολίτευση, το ζήτημα της δημοκρατίας στη χώρα μας προσλαμβάνει έναν τόσο βαθιά ταξικό χαρακτήρα. Τούτο κατά την άποψή μου θα έπρεπε να αποτελεί το άλφα και το ωμέγα της αριστερής πολιτικής στην παρούσα φάση. Εξηγούμαι.
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η Αριστερά, που έχει να αντιμετωπίσει τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα στο πεδίο της οικονομίας και της δημοσιονομικής πολιτικής, τείνει να υποβαθμίζει στην πράξη το ζήτημα της δημοκρατίας. Ισως με το να αποδέχεται πως τούτο περιορίζεται στην όντως μεγάλη ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση που επιδεικνύεται από την ίδια την Αριστερά σε χώρους πολιτικού ακτιβισμού εναντίον φασιστικών ομάδων και φαινομένων ρατσισμού και ακραίου εθνικισμού. Σε αυτή τη στάση, υφέρπει μια πεποίθηση πως τον πολύ κόσμο η δημοκρατία δεν τον απασχολεί ιδιαίτερα - πως είναι πρόβλημα που ενδιαφέρει κυρίως κάποιους διανοούμενους και ακτιβιστές και αφορά μόνον την αντιμετώπιση της Χ.Α. και κάποιων άλλων ακραίων ομάδων.
Τούτη η αποσύνδεση των άμεσα ταξικών και οικονομικών αιτημάτων από τους δημοκρατικούς θεσμούς δεν είναι παρά ένα αξιοθαύμαστο επίτευγμα του νεοφιλελευθερισμού. Σε επίπεδο ιδεολογικής στρατηγικής, έχει καταφέρει να πείσει τον κόσμο πως η οικονομία είναι ζήτημα «τεχνοκρατών». Κάτι όμως που είναι πιο σημαντικό, διότι στηρίζεται σε πραγματικές εξελίξεις, είναι το γεγονός πως η ίδια η νεοφιλελεύθερη πολιτική συγκροτήθηκε ιστορικά διαμέσου ακριβώς της αποκοπής της από τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το κοινωνικό κράτος ήταν ένας τρόπος να ασκείται ηγεμονία από το αστικό καθεστώς διαμέσου της «κοινωνικοποίησης της δημοκρατίας»: οι κοινωνικές παροχές υπήρχαν ως προέκταση των δικαιωμάτων και των αιτημάτων των πολιτών στην κοινωνικο-οικονομική σφαίρα. Η νεοφιλελεύθερη αποδιάρθρωση του κοινωνικού κράτους κατά συνέπεια σηματοδότησε την έμπρακτη ανεξαρτητοποίηση των αποφάσεων κοινωνικο-οικονομικής πολιτικής από δικαιώματα και αιτήματα που καταξιώνουν ως τέτοιους τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Επιπλέον, στην Ελλάδα, «παραδοσιακά», η ικανοποίηση κοινωνικο-οικονομικών αιτημάτων των κατώτερων και μεσαίων τάξεων τείνει να ταυτίζεται με «πελατειακό βόλεμα» και «προεκλογικές παροχές». Απομένει λοιπόν στην Αριστερά να δείξει ότι η υποστήριξη των λαϊκών συμφερόντων και η υπεράσπιση της δημοκρατίας απέναντι στην επέλαση της συστημικής Ακροδεξιάς είναι ένα και το αυτό.
* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
