to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Αριστερά και ανάπτυξη*

Το βουνό Montagne Sainte-Victoire στη Νότια Γαλλία υψώνεται πάνω από το Aix-en-Provence. Ο Πολ Σεζάν ζωγράφισε 30 πίνακες του αγαπημένου του βουνού, από διαφορετικές γωνίες και προοπτικές. Κάθε πίνακας έχει τα δικά του μοναδικά στοιχεία, δέντρα και θάμνους, κτίρια και γέφυρες. Αν μπορούσαμε να είχαμε όλους τους πίνακες μπροστά μας, θα αποκτούσαμε μια πλήρη εικόνα του βουνού.


Το «Αριστερά Τώρα» του Ρυλμόν προστίθεται σε ενα δημοφιλές συγγραφικό genre που η κλασική ρητορική θα ονόμαζε «πανηγυρικό επικήδειο». Στο ίδιο ανήκουν το «Εντος Παρενθέσεως» του Αριστείδη Μπαλτά, το δικό μου «από την Εδρα στα Εδρανα» και άλλα που έχουν ανακοινωθεί και γράφονται αυτή τη στιγμή.

Αποτελούν απεικονίσεις της κυβέρνησης από τη θεωρητική και εμπειρική σκοπιά του συγγραφέα τους. Οταν τα βάλουμε όλα μαζί, ίσως να αποκτήσουμε μια συνολική εικόνα της κυβέρνησης, των επιτυχιών και αποτυχιών της. Αλλά αυτό θα πάρει καιρό.

Στους τελευταίους πίνακες του βουνού, ο Σεζάν χρησιμοποιεί γεωμετρικά μοτίβα, στρώματα και δυνατά μπλοκ χρώματος, που δημιουργούν οριζόντιες γραμμές για να δείξουν πλάτος και κάθετες για να προτείνουν βάθος. Κάθε πίνακας είναι μια μινιατούρα, που μελετά τη μορφή και το χρώμα, για να δημιουργήσει κάτι που ανοίγει στο μέλλον. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει το βιβλίο του Ρυλμόν.

Μια πυκνή, περίτεχνη μινιατούρα για την Αριστερά και την ανάπτυξη. Οι οριζόντιες γραμμές του διαπερνούν τις θεωρητικές και πολιτικές απόψεις της ανανεωτικής Αριστεράς, από τα παλιά ώς την κυβέρνηση και την ανασυγκρότηση του κόμματος. Οι κάθετες συνδέουν το αναπτυξιακό σχέδιο με την εργασιακή και παραγωγική διαδικασία του μεταφορντικού καπιταλισμού.

Η ανάπτυξη και ο σχεδιασμός της είναι η σκοπιά του Ρυλμόν. Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε πολιτική οικονομικής ανάπτυξης και παραγωγικής ανασυγκρότησης, πέρα από έναν μετριοπαθή κεϊνσιανό φορντισμό. Γενιές αριστερών στελεχών είχαν αποδεχτεί σιωπηρά ότι η συσσώρευση του κεφαλαίου μπορεί να γίνει ενάρετη, με την περιορισμένη αναδιανομή, την αύξηση των δημόσιων δαπανών και της κατανάλωσης και τη γενίκευση των συλλογικών συμβάσεων.

Το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης και οι πολιτικές της κυβέρνησης ήταν κεϊνσιανής έμπνευσης, γιατί το οικονομικό επιτελείο πίστεψε ότι θα λειτουργήσουν οι μηχανισμοί καπιταλιστικής ανάκαμψης και οι φορντιστικές πολιτικές θα τους κάνουν ενάρετους. Αλλά αυτές οι πολιτικές είχαν τελειώσει πριν από την κρίση, όταν η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία και το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ υιοθέτησαν τον νεοφιλελευθερισμό. Το φορντιστικό σύστημα είχε αποτύχει παντού.

Ο σοσιαλισμός δεν χωρίζεται από τον καπιταλισμό με κάθετη ρήξη, αλλά σταδιακά, με μέτρα που «διαβρώνουν» την ταξική και ιδεολογική του εξουσία. Σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, μακροοικονομικοί περιορισμοί και αριστερός κεϊνσιανισμός αποτελούν όλα συστατικά της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Αυτό που τη χωρίζει από τη σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται στο είδος των μεταρρυθμίσεων.

Οι σοσιαλδημοκράτες επιδίωκαν τη συνεχή αύξηση του ΑΕΠ, ανεξάρτητα από τους τρόπους που γίνεται αυτό ή από τα αποτελέσματα στο περιβάλλον, για να πετυχαίνουν μια περιορισμένη αναδιανομή και το κοινωνικό κράτος. Η ανάπτυξη μεγαλώνει τα καπιταλιστικά κέρδη, ικανοποιεί τους σπόνσορες των πολιτικών, αλλά επιτρέπει και βελτίωση των εργατικών μισθών και δικαιωμάτων.

Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται, επομένως, το αναπόδραστο του καπιταλισμού και στηρίζει τον προγραμματισμό της στην κερδοφορία του κεφαλαίου.

Ετσι εγκατέλειψε τον φορντισμό, όταν απέτυχε σ’ αυτό. Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, είναι μέρος της ιστορικής διαδικασίας απελευθέρωσης από τις εξαρτήσεις και τα εμπόδια που επιβάλλει ο καπιταλισμός, η σταδιακή υπέρβασή του. Οι αριστερές μεταρρυθμίσεις μεταφέρουν συνεχώς πόρους και ισχύ από το κεφάλαιο και το κράτος στους εργαζομένους και τους πολίτες. Η μεταφορντική παραγωγική διαδικασία μπορεί να γίνει σύμμαχος.

Γνωσιακό έλλειμμα

Ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνησε χωρίς ιδεολογική ηγεμονία, έχοντας απέναντι την τρόικα εξωτερικού και εσωτερικού. Απέτρεψε τα χειρότερα, με την προστασία των πιο ευάλωτων και τον περιορισμό του άπληστου καπιταλισμού.

Αλλά δεν επιδίωξε μεταβολή της ταξικής ισορροπίας ούτε και ξεκίνησε κάποια αναζήτηση για την Αριστερά στον 21ο αιώνα. Εδώ αρχίζουν τα πραγματικά προβλήματα. Οπως γράφει ο Πέτρος, η σημερινή οργάνωση του ΣΥΡΙΖΑ «είναι προϊόν μιας μακράς περιόδου θεωρητικής ένδειας, που εμπόδισε τον προβληματισμό για νέες, ανατρεπτικές προγραμματικές επιλογές».

Η αδιαφορία ή και η αποστροφή προς τη θεωρία με εξέπληξε, μετά την επιστροφή μου το 2015. Κάποιοι μου είπαν ότι δεν μπορώ να συνεχίσω τις πανεπιστημιακές μου δραστηριότητες, ότι δεν διαβάζουν βιβλία ή απαντούσαν σε επιχειρήματα με το απαξιωτικό «καλά, εσύ είσαι φιλόσοφος». Η δημόσια παρουσία της αριστερής διανόησης ήταν περιορισμένη, αμήχανη, απολογητική. Η Αριστερά έχασε τη μάχη των ιδεών, έναν προνομιακό της χώρο, και μετά την κυβέρνηση.

Μετά τις θεωρητικές αποτυχίες και πολιτικές ήττες που αποκορυφώθηκαν το 1989, η όλη Αριστερά απομακρύνθηκε από τη θεωρία και τη ριζοσπαστική πολιτική και στράφηκε στις πολιτικές των ταυτοτήτων και τις τοπικές εκστρατείες, υποστηρίζοντας τις ηθικές αρχές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η αμηχανία τελείωσε με την οικονομική κρίση και το κύμα αντιστάσεων σε όλο τον κόσμο που σηματοδότησε την επιστροφή της ιστορίας. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ήταν το πρώτο χειροπιαστό, αλλά συγκυριακό αποτέλεσμα της νέας εποχής. Χωρίς αυτοσυνειδησία, οι εκλογικές νίκες οδήγησαν στον εφησυχασμό όλους όσοι θεώρησαν ότι μπορεί να πετυχαίνουν χωρίς όραμα, θεωρητική ανάλυση και με περιορισμένο προγραμματικό σχεδιασμό.

Η Αριστερά λειτουργεί στον καπιταλισμό πάντα από μειονεκτική θέση. Μπορεί να πετύχει, μόνο αν έχει πλήρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη κατανόηση της ταξικής διαστρωμάτωσης, της κοινωνικής αναπαραγωγής, του ιδεολογικού και πολιτικού συσχετισμού δυνάμεων. Η θεωρητική γνώση και επιστημονική επάρκεια είναι αναγκαίες, αλλά δεν καλλιεργήθηκαν.

Πλήθος

Για τον παραδοσιακό μαρξισμό, οι κοινωνικές τάξεις συγκροτούνται στις παραγωγικές σχέσεις. Ωστόσο, ο μεταφορντικός καπιταλισμός έχει υπονομεύσει την εργατική τάξη, μετατρέποντας το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σε μισθωτούς εργαζομένους, πολλαπλασιάζοντας τους ταξικούς διαχωρισμούς και εισάγοντας στην πολιτική μη ταξικές ταυτότητες και συλλογικότητες.

Η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες έχουν αλλάξει ριζικά την παραγωγική διαδικασία, δίνοντας νέα μορφή στην εργασία και τις τάξεις, που δεν έχει σχέση με ό,τι η δικιά μου γενιά ήξερε εμπειρικά και θεωρητικά.

Εδώ βοηθάει η θεωρία του πλήθους των Ιταλών «εργατικιστών», που έγινε γνωστή στην Ελλάδα από το έργο των Hardt και Negri, στο οποίο αναφέρεται ο Ρυλμόν. Το πλήθος είναι το σύνολο των ανθρώπων που αναπαράγουν τους εαυτούς τους και τον καπιταλισμό μέσω της άυλης εργασίας, της οριζόντιας δικτύωσης και της συνεργασίας.

Οι καινοτομίες και οι εφευρέσεις στην επικοινωνία και την τεχνολογία της πληροφορίας απαιτούν δικτύωση, ανοιχτή πρόσβαση στην πληροφορία, το διαμοίρασμα γνώσεων και πόρων. Ποια είναι τα πολιτικά και κοινωνικά αποτελέσματα της νέας παραγωγικής διαδικασίας;

Το κοινωνικό πεδίο είναι κατακερματισμένο, διαπερνάται από τις διαφορές, τις εντάσεις και τις συγκρούσεις ανάμεσα σε τάξεις, επαγγέλματα, συμφέροντα και ιδεολογίες, ανάμεσα σε δημόσιους υπαλλήλους, υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα και αυτοαπασχολούμενους, ανάμεσα στους εργαζομένους και τους ανέργους, ανάμεσα στα υψηλά και τα χαμηλά εισοδήματα, ανάμεσα σε πολίτες και μετανάστες.

Από την άλλη, ο εργαζόμενος της κεϊνσιανής εποχής λειτουργούσε ομοιόμορφα στη δουλειά, στο σπίτι, στο μπαρ, στο συνδικάτο, στα γήπεδα. Το δικτυωμένο άτομο ζει μια σύνθετη πραγματικότητα, με παράλληλες και αντικρουόμενες πλευρές στη δουλειά, τον ελεύθερο χρόνο, τις ταυτότητες των διάφορων κοινωνικών ομάδων στις οποίες συμμετέχει φυσικά ή στο Διαδίκτυο.

Η ευμεταβλητότητα, η αυθόρμητη δικτύωση, οι πολλαπλές προσωπικότητες, οι αδύναμες σχέσεις, η αποστασιοποίηση από τους άλλους και τις συλλογικότητες αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ταυτότητας ενός νέου, οικονομικά ενεργού ανθρώπου. Η ταξική πάλη έχει μεταφερθεί από τους χώρους εργασίας σε όλη την κοινωνία, που αποτελεί το εργοστάσιο του μεταφορντισμού αλλά και τον χώρο ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης.

Το δικτυωμένο άτομο, οι ανοργάνωτοι μισθωτοί με τις πολλαπλές εργασιακές σχέσεις, χωρίς ενιαίους χώρους εργασίας και κοινό κεφάλαιο έχουν τεράστιες γνωσιακές και εμπειρικές ικανότητες. Ξέρουν να συνεργάζονται, για να παράγουν από κοινού αγαθά και υπηρεσίες. Η κοινωνικότητά τους δεν δημιουργείται μέσα σε κοινό εργασιακό χώρο, αλλά μέσω ενιαίου παραγωγικού σχεδίου, μιας άυλης διαδικασίας. Εδώ, ο μεταφορντικός καπιταλισμός γίνεται σύμμαχος της Αριστεράς.

Ο κεντρικός έλεγχος και η πειθάρχηση που επιβάλλεται από τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων υπονομεύουν τη συλλογική επινοητικότητα και δημιουργία, απαραίτητο συστατικό της παραγωγής. Ετσι, έχουμε φτάσει στο σημείο όπου ο καπιταλισμός καταστρέφει τους ανθρώπους και τον πλανήτη χωρίς λόγο ύπαρξης.

Στο μεταφορντικό μοντέλο, οι εργαζόμενοι αποκτούν συνεχώς νέες γνώσεις και χρησιμοποιούν την αυτο-οργάνωση, τη συνεταιριστική δραστηριότητα και τη δικτύωση. Αλλά η αυτο-οργάνωση, οι συνεταιρισμοί, η συλλογική εργασία αποτελούσαν πάντα βασικές προτάσεις της ανανεωτικής Αριστεράς. Ο μεταφορντισμός τις ανάγει σε βασικό εργαλείο οργάνωσης και παραγωγής.

Η ενίσχυση του κόσμου της εργασίας περνάει, επομένως, από τη μεταφορά γνώσεων, δεξιοτήτων και δικτυώσεων από την παραγωγή στην πολιτική και την ανάπτυξη νέων συλλογικών μορφών παραγωγής, παράλληλα με την ενίσχυση των συνδικαλιστικών οργανώσεων στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις και στον δημόσιο τομέα. Εδώ, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ κινήθηκε δειλά.

Ανέπτυξε θεσμικές πρωτοβουλίες και νομοθέτησε για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, τις αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις και τις ενεργειακές κοινότητες. Αλλά ήταν αποσπασματικές και δεν έγινε προσπάθεια να διαδοθούν μέσα σε έναν γενικότερο σχεδιασμό εκδημοκρατισμού της οικονομίας. Δεν ενισχύθηκε η παρουσία του λαϊκού παράγοντα στο πεδίο σχεδιασμού και υλοποίησης αναπτυξιακών πολιτικών. Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας της αναπτυξιακής ανασυγκρότησης της χώρας.

Ονόμασα το βιβλίο του Πέτρου ελεγεία σε «αναζήτηση της χαμένης αριστερής ανάπτυξης». Αλλά ταυτόχρονα σκιαγραφεί την πορεία για τον σχεδιασμό νησίδων οικονομικής δραστηριότητας που θα ενισχύουν την παρουσία των λαϊκών τάξεων, θα κοινωνικοποιούν και εκδημοκρατίζουν την οικονομία.

Πρόκειται για μια μη βίαια επανάσταση σε αργή κίνηση. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ και η χώρα προχωρήσουν σ’ αυτή την κατεύθυνση, θα έχουμε μια πρώτη άποψη της πίσω πλευράς του βουνού του Σεζάν, του ακαθόριστου τώρα αναπτυξιακού προγράμματος. Ο Σεζάν θεωρείται ο ιδρυτής του γαλλικού μετα-ιμπρεσιονισμού. Ο Ρυλμόν είναι εμπνευστής του ελληνικού αριστερού μεταφορντισμού.

* Αρθρο βασισμένο στην παρουσίαση του βιβλίου του Πέτρου Λινάρδου Ρυλμόν «Η Αριστερά τώρα! Ή ο δρόμος στην ανασυγκρότηση» (Νήσος, 2020)

**Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)