Η πανδημία είναι φανερό πια ότι έχει επιπτώσεις σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Τι έχει συμβεί;
Η πανδημία οδήγησε και οδηγεί κυριολεκτικά σε αλλαγή εποχής. Βρισκόμαστε στο βάθος μιας πρωτόγνωρης κρίσης. Η πανδημία κατέδειξε το ευάλωτον του ανθρώπινου είδους ως βιολογικού είδους, ενώ συνδέεται απολύτως με την ραγδαία επιδεινούμενη οικολογική κρίση. Υπονόμευσε καίρια την ανθρώπινη αλαζονεία. Ο άνθρωπος κυρίαρχος της φύσης; Όταν είναι πιο ευάλωτος ακόμη και από τις νυχτερίδες; Επιπλέον, καταρρέει στις συνειδήσεις η ιδέα περί νεοφιλελεύθερου μονόδρομου ενώ κλονίζονται βεβαιότητες σε όλα τα επίπεδα. Είναι σαν να καταρρέει ολόκληρος ο πολιτισμός του κεφαλαίου, τουλάχιστον ηθικά και ιδεολογικά: οι δυνάμεις του καπιταλισμού δεν έχουν πια τη δυνατότητα να προβάλουν ένα συνεκτικό «αφήγημα», μια κεντρική ιδέα, που να προδιαγράφει ένα μέλλον που πείθει. Από την άλλη μεριά, αναπύσσονται δυνάμεις που προτάσσουν την αλληλεγγυη, τα κοινά αγαθά, το δημόσιο συμφέρον. Αλλά χωρίς να έχουν συγκροτήσει, τουλάχιστον ακόμη, ένα πολιτικό αντίπαλο δέος. Το κενό διευρύνεται, όλων των ειδών οι ανορθολογισμοί ανθίζουν, όλα τα σταθερά σημεία διαλύονται. Φαίνεται να ζούμε μια «στιγμή» όπου, όπως το διατυπώνει ο Σαίξπηρ στην Τρικυμία, «Η κόλαση είναι άδεια, γιατί όλοι οι διάβολοι είναι έξω».
Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτή η κρίση;
Απαιτούνται πολύ γενναίες κουβέντες. Η αρχή που έγινε με το αίτημα να κηρυχθούν οι πατέντες των εμβολίων δημόσιο αγαθό πρέπει να γενικευτεί με βάση μια πολύ απλή σκέψη: είναι δυνατόν οι φαρμακοβιομηχανίες να μην είναι επιχειρήσεις δημοσίου συμφέροντος; Είναι δυνατόν να υπάρχουν ιδιωτικές πολεμικές βιομηχανίες που πουλάνε όπλα σε κάθε εμπόλεμο αδιακρίτως; Αν τεθούν τέτοια ερωτήματα στην κλίμακα της διεθνούς κοινής γνώμης και των παγκόσμιων οργανισμών αρχίζει να προδιαγράφεται ένα διαφορετικό μέλλον. Όπου, βέβαια, οι απαιτούμενες αλλαγές είναι τεράστιες. Ωστόσο μέχρι στιγμής παρατηρούμε κυρίως μια στροφή προς την ακροδεξιά και τη φανατισμένη μισαλλοδοξία ενώ ακούμε τα τύμπανα των πολέμων. Θερμών εδώ ή εκεί ή ψυχρού στην κλίμακα της υφηλίου. Ζούμε κάτι σαν την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ή σαν μια νέα Βαϊμάρη. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, συσπείρωση των δυνάμεων, στρατηγική σκέψη, καθημερινή μάχη ενάντια στις πολύμορφες δυνάμεις της καταστροφής.
Η πολιτική διαχείριση της πανδημίας έχει αρχίσει και καταγράφεται ως αποτυχημένη στη συνείδηση του κόσμου.
Από τη στιγμή που εκλέχθηκε, η κυβέρνηση Μητσοτάκη έδειξε την πρόθεσή της να εφαρμόσει ένα ακραία νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα το οποίο, στις παρούσες συνθήκες, είναι επιπλέον πλήρως αναχρονιστικό. Η πανδημία, στην πρώτη της φάση φάνηκε κάπως να ανακόπτει την πορεία. Χτύπησε στελέχη του πολιτικού συστήματος και το καμπανάκι που ακούστηκε υπήρξε πολύ έντονο. Είπαν ότι κάτι πρέπει να γίνει με το «ευάλωτον» που έλεγα. Έτσι, κατά το πρώτο λοκντάουν, ο κόσμος δέχθηκε τα μέτρα περιορισμού, σεβάστηκε τις αποφάσεις της κυβέρνησης και η αποδοχή της ανέβηκε. Αλλά, ταυτόχρονα, η ίδια συνειδητοποίησε ότι τώρα είναι η ευκαιρία να περάσει όλα τα νεοφιλελεύθερα μέτρα χωρίς πολλές αντιδράσεις. Και μετά επήλθε πλήρης σύγχυση. Ο τουρισμός άνοιξε, καταργήθηκε ο εντοπισμός των εστιών μετάδοσης, δεν υπήρξαν μέτρα για τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή τις μεγάλες συγκεντρώσεις εργαζομένων, η επιτροπή των επιστημόνων εργαλειοπήθηκε. Η πολιτική διαχείρισης της πανδημίας ακολούθησε τους «νόμους» του τυχαίου: μάσκες μόνο σε κλειστούς χώρους ή μάσκες παντού ή μάσκες πουθενά ή μάσκες διπλές. Ο κόσμος μπερδεύτηκε, έχασε κάθε εμπιστοσύνη και άρχισε να αμφιβάλει ακόμη και για τα εμβόλια. Η αδυναμία διαχείρισης της κρίσης είναι πλέον εκκωφαντική.
Δεν φαίνεται να θεωρεί, πάντως, ο κόσμος ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα διαχειριζόταν την πανδημία καλύτερα. Ενώ παράλληλα η κυβέρνηση επιχειρεί να διχάσει: λαϊκιστές, αντιεμβολιαστές κλπ ενάντια στις «υγιείς δυνάμεις». Ο ΣΥΡΙΖΑ πώς αντιμετωπίζει αυτή τη στρατηγική;
Ήδη από όταν ήταν αντιπολίτευση ο Κ. Μητσοτάκης αρνιόταν να συζητήσει πολιτικά με την κυβέρνηση. Φόρτωνε στον ΣΥΡΙΖΑ αδιακρίτως οτιδήποτε συνέβαινε υψώνοντας τους τόνους στο μη περαιτέρω. Το ίδιο ακριβώς έκανε και κατά την προεκλογική περίοδο. Ένα ήταν το μότο: «για όλα φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει φέρει ή θα φέρει την καταστροφή». Ως κυβέρνηση η ΝΔ συνεχίζει κατ’ ουσίαν να αντιπολιτεύεται τον ΣΥΡΙΖΑ, να μην προβάλει δικά της επιχείρηματα: η Αριστερά είναι αναχρονισμός, παρελθόν, λαϊκισμός. Ένα ανάξιο λόγου τίποτα που δεν δικαιούται να ομιλεί. Οι δημοσκοπήσεις τουλάχιστον φαίνεται να δείχνουν ότι αυτή η πολιτική αθλιότητα κάπου πείθει. Ο ΣΥΡΙΖΑ αντιδρά, υπερασπιζόμενος την ουσία της πολιτικής: παρουσιάζει αναλυτικά επεξεργασμένες προγραμματικές θέσεις, συνομιλεί ανοιχτά με την κοινωνία και τους φορείς της, προσπαθεί να πείσει νηφάλια και με επιχειρήματα: Οι εκδηλώσεις Μένουμε Όρθιοι Ι και ΙΙ, ή οι εκείνες με επίκεντρο το περιβάλλον, την υγεία, την εργασία και το ασφαλιστικό συνιστούν εύγλωττα παραδείγματα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ ξέρει τη μονοφωνία των μίντια, την αντιμετωπίζει ήδη από το 2012. Πώς το αντιμετώπισε; Τι έκανε για να περάσει το λόγο του;
Πέρυσι προχωρήσαμε συλλογικά στον απολογισμό της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Εκτενής μεγάλη επεξεργασία, πλατιά διαβούλευση, εκ νέου επεξεργασίες, τελική ψηφορία στην Κεντρική Επιτροπή, ομόφωνη απόφαση με ένα λευκό. Διαδικασία κυριολεκτικά καινοφανής για τα ελληνικά πολιτικά δεδομένα. Αλλά βέβαια τα κυρίαρχα ΜΜΕ αγνόησαν πλήρως το γεγονός. Ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Προφανώς γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ εξηγούσε πλήρως την πολιτική του, τι έκανε και τι δεν έκανε, γιατί προχώρησε όπως προχώρησε. Ενώ δεν συνέφερε ούτε τα ΜΜΕ ούτε την κυβέρνηση να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση. Αλίμονο! Από τη μεριά μας, ίσως δεν επιμείναμε στη συζήτηση όσο θα έπρεπε. Δηλαδή δεν διεκδικήσαμε το παρελθόν μας και έτσι δεν τονώσαμε την κριτική αυτοπεποίθησή μας. Είναι σαν να είπαμε ότι τώρα προέχει να κοιτάξουμε προς το μέλλον και στην ούτως ή άλλως αναγκαία διεύρυνση. Προφανώς δεν έχει νόημα να αναμασάς το παρελθόν, αλλά είναι άλλο να διεκδικείς το παρελθόν με πλήρη αυτοπεποίθηση και με στόχο να διερυνθείς και να γίνεις περισσότερο αποτελεσματικός.
Ας αλλάξουμε θέμα. Οι νέοι έχουν επιλέξει τον ΣΥΡΙΖΑ σε κρίσιμες αναμετρήσεις. Η ΝΔ έχει στοχοποιήσει με κάθε τρόπο τη νεολαία αυτά τα δύο χρόνια. Πώς ο ΣΥΡΙΖΑ γίνεται η φωνή των αιτημάτων των νέων ανθρώπων και πώς γίνεται ελκυστικός χώρος για να τους υποδεχτεί;
Είναι δύο τα ζητήματα εδώ. Το πρώτο είναι ότι πρέπει να προτείνουμε και να διεκδικήσουμε μέτρα για τη νεολαία, την επισφάλεια, το brain drain, τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η νεολαία από τη φύση της δεν ενδιαφέρεται μόνο για δουλειά, αμοιβές, την προπτική της σύνταξης. Πάντα εμπνεόταν από ιδέες γενναιόδωρες, από σκοπεύσεις που υπερβαίνουν την καθημερινότητα. Όπου ως προς το τελευταίο, η παγκόσμια Αριστερά έχει μείνει πίσω. Δεν έχει τολμήσει να θέσει επί τον τύπον των ήλων το μεγάλο ερώτημα του τί σημαίνει ότι καταρρέει ολόκληρος ο πολιτισμός του κεφαλαίου. Και ότι σε αυτή τη βάση απαιτείται μια νέα πολιτική συσπείρωση παντού στον κόσμο και κυριολεκτικά μακράς πνοής. Η νεολαία σήμερα είναι ζωντανή, δραστήρια, ευαίσθητη, γενναιόδωρη, δημιουργική, στοχαστική. Αλλά ταυτόχρονα είναι σαν να απεχθάνεται την κεντρική πολιτική σκηνή. Είναι σαν να έχει κάπως χαθεί από την οπτική της η αρχαία ελληνικη έννοια του πολίτη: ενδιαφέρομαι εγγενώς για τον κοινό καλό, για το πώς θα κυβερνηθεί η χώρα.
Η εμπειρία στις ΗΠΑ και στην Αγγλία δείχνει ότι η νεολαία μπορεί να ενταχθεί σε κόμμα, όταν βέβαια βρει ανοιχτές πόρτες και δεν είναι καθοδηγούμενη, αλλά χαράσσει πορεία.
Πράγματι, αυτό συνέβη. Νέοι και νέες όντως οργανώθηκαν από τα κάτω τόσο στην περίπτωση του Σάντερς όσο και σε εκείνη του Κόρμπιν. Γιατί διαισθανθηκαν ένα πολύ μεγάλο κίνδυνο. Τον οποίον μόνον στις κάλπες θα μπορούσαν να αποτρέψουν αποτελεσματικά. Πιστεύω ότι εδώ βρισκόμαστε στο συναφές σημείο καμπής. Η νεολαία είχε γαλουχηθεί στο μην την ενδιαφέρει η πολιτική, να μένει στο lifestyle, στο πώς να περνάει καλά. Αλλα αυτή η εποχή πέρασε ανεπιστρεπτί. Μολονότι η ρητορική της σημερινής κυβέρνησης επιδιώκει να επαναφέρει με κάθε μέσο αυτή τη συνθήκη. Η «ανεμελιά» του πρωθυπουργού είναι εν προκειμένω εμβληματική. Ωστόσο, η νεολαία δεν φαίνεται να πείθεται. Ακόμη και οι δημοσκοπήσεις το πιστοποιούν με πάσα σαφήνεια. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το σημείο καμπής. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ οφείλει να πείσει ότι υπάρχει και άλλος τρόπος άσκησης της πολιτικής.
Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αυτό της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης. Πώς μπορεί κατά τη γνώμη σου να το υπερβεί;
Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται μονίμως σε θέση άμυνας για να αντικρούσει επιθέσεις άνευ όρων και άνευ ορίων. Συχνά απολύτως χυδαίες. Οποιαδήποτε δική του θετική πρόταση αποσιωπάται πλήρως. Με τη σημερινή κατάσταση των ΜΜΕ, η αξιοπιστία μπορεί να κερδηθεί μόνον βήμα το βήμα και πόρτα την πόρτα. Από την καθημερινή δουλειά του κόμματος που θα αποκαλύπτε, που θα εξηγεί, που θα εκλαϊκεύει. Παντού: στη δουλειά, στη γειτονιά, στις παρέες.
Δεν είναι μόνο αυτό. Πολύ συχνά φαίνεται σαν να πατάει σε δύο βάρκες, σαν να μην ξέρει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει. Από τη μία λες με τον κόσμο της εργασίας, από την άλλη ψηφίζεις την επένδυση στο Ελληνικό. Από τη μία λες κρατικοποιήσεις, από την άλλη ψηφίζεις την ενίσχυση της Fraport…
Είναι υπερβολικά αυστηρή η κριτική. Συμφωνώ ότι υπάρχουν –και πως μπορούσαν να μην υπάρχουν;- κενά, αδυναμίες, πισωγυρίσματα. Όπως υπάρχουν και κενά γραμμής. Π.χ. όσο είμαστε στην κυβέρνηση υποχρεωθήκαμε λόγω μνημονίου να ψηφίσουμε πράγματα με τα οποία διαφωνούσαμε κατηγορηματικά. Τώρα που βρισκόμαστε εκτός μνημονίου πώς στεκόμαστε απέναντι σε αυτά που ψηφίσαμε; Η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Αλλά η αποστροφή του προέδρου ότι στρίβουμε το τιμόνι αριστερά ανοίγει, εκτιμώ, έναν πολιτικά γόνιμο δρόμο...
Η Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ παρήγαγε πρόγραμμα;
Ψηφίστηκε κατ’ αρχήν ένα αναλυτικα επεξεργασμένο πρόγραμμα. Θα υπάρξουν επιμέρους κριτικές επεξεργασίες ενόψει συνεδρίου και πρόγραμμα εφαρμοστέας πολιτικής εν όψει εκλογών. Το πρόγραμμα προσκαλεί σε συγκεκριμένο διάλογο. Με τις αντίπαλες δυνάμεις, με τις δυνάμεις που αυτο-εντάσσονται στον δημοκρατικό τόξο, με τους κοινωνικούς φορείς, με την κοινωνία ολόκληρη. Επιπλέον, η Συνδιάσκεψη παρήγαγε μια πολύ σαφή και δημιουργικά συνθετική πολιτική απόφαση. Απόφαση εργαλείο για τη συγκυρία που τρέχει.
Πώς συνέβη αυτό, να μην υπάρξουν διαφωνίες;
Νομίζω ότι ολόκληρο το προηγούμενο διάστημα οι λεγόμενες διαφωνίες είχαν υπερτιμηθεί στην κοινή γνώμη. Για προφανείς ιδιοτελέστατους λόγους: να διαλυθεί ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δήθεν για να «σωθεί» ο πρόεδρός του. Όσο συμμετείχα είτε στο Πολιτικό Συμβούλιο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είτε στην Πολιτική Γραμματεία του ΣΥΡΙΖΑ, μεγάλες διαφωνίες εμφανίστηκαν μόνο λίγες φορές. Οι διαδικασίες υπήρξαν κατά κεντρκό κανόνα συνθετικές και προωθητικές. Δύο μόνο περιπτώσεις θυμάμαι που ήταν εξέχουσες. Για το Ελληνικό και την Fraport. Όπου και οι δύο είναι συναρτημένες με ένα σημαντικό ζήτημα που αφορά την κυβερνώσα αριστερά. Όπως είπα προγουμένως, ως κυβέρνηση έχεις ψηφίσει με το πιστόλι στον κρόταφο Χ πράγματα με τα οποία διαφωνείς ριζικά. Οπότε σήμερα, από τη μία πλευρά υπάρχει ένα πολιτειακό αίτημα συνέχειας του κράτους και τήρησης των συμφωνηθέντων. Από την άλλη πλευρά, διαφωνούσες με τα Χ που ψήφισες και εξακολουθείς να διαφωνείς. Επομένως πρέπει να τοποθετηθείς επί του διλήμματος συγκεκριμένα, είτε τώρα ως αντιπολίτευση είτε στην περίπτωση που ξαναγίνεις κυβέρνηση: ποια από τα Χ θα αναθεωρήσεις και ποια θα αφήσεις. Γιατί και πώς. Αναλυτικά σε κάθε περίπτωση. Αυτό το γενικό ερώτημα δεν έχει αντιμετωπιστεί συστηματικά. Ούτε κατά τον Απολογισμό της κυβερνητικής θητείας ούτε κατά την τρέχουσα αντιπολιτευτική περίοδο. Οι δύο αυτές περιπτώσεις έθεσαν επί τάπητος το ερώτημα. Η επεξεργασία της απάντησης ακόμα εκκρεμεί. Όπως εκκρεμούν και ζητήματα όπως η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών ή τα σκουπίδια. Όπου κυριαρχεί η λογική του να πάει το πρόβλημα στην αυλή του γείτονα. Θα πρέπει να επεξεργαστούμε το πώς το κόμμα θα αντιμετωπίσει τέτοια ζητήματα στη βάση ενός γενικού πειστικού σχεδίου με ενιαία πολιτική σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας.
Μιλώντας για ενιαία πολιτική. Είναι να απορεί κανείς σε σχέση με το θέμα τον εξορύξεων, γιατί ενώ διεθνώς έχει λυθεί αυτό το ζήτημα και οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ καταψήφισαν τον κλιματικό νόμο ως κατώτερο των περιστάσεων, ο ΣΥΡΙΖΑ ακόμα δεν έχει απαγκιστρωθεί από τον East Med και τις εξορύξεις.
Βρισκόμαστε στη στιγμή που φεύγουμε από τον λιγνίτη. Μέχρι να φτάσουμε στις ΑΠΕ, ώστε να γλιτώσουμε και από το φυσικό αέριο, τι κάνουμε; Όσο δεν παράγουμε φυσικό αέριο, το αγοράζουμε. Είναι συμφέρον ή όχι; Οι καταστάσεις συνεχώς αλλάζουν και εμείς πρέπει να τα λαμβάνουμε κάθε στιγμή υπ’ όψιν τα εκάστοτε νέα δεδομένα. Στρατηγική σταθερότητα, τακτική ευλεξία. Αλλά πάντα καθαρά, όχι καιροσκοπικά. Με αναλυτική επιχειρηματολογία ως προς το πώς και το γιατί χρειάζεται να αναθεωρήσουμε μια άποψη ή μια πολιτική. Μόνον έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε ξανακερδίζοντας την αξιοπιοστία μας και πείθοντας τον κόσμο.
